(Сокалаў-Воюш: ) “Гісторыя беларускай эміграцыі ў Нарвэгіі не налічвае і пяці гадоў. Першымі эмігрантамі ў гэтую краіну былі Андрэй Жарнасек і Гэнадзь Угляніца – былыя супрацоўнікі КГБ, якія не маглі зьмірыцца з рэжымам Аляксандара Лукашэнкі. Абодва яны выступілі з абвінавачаньнямі Лукашэнкі ў палітычных забойствах і ў выніку мусілі пакінуць Радзіму. Але пра іхны лёс крыху пазьней. А цяпер...”
(Адамовіч: )
Што напісаць табе, каханая, з Нарвэгіі,
Дзе я жыву ў даліне сярод скал,
Не, я не перайшоў на стансы ды элегіі,
Свой верш пляту я быццам грубы трал.
Я словамі прыгожымі ня сьпешчаны,
Ты ведаеш, люблю я ў словах соль.
Пішу я, як другія сталі першымі,
А першыя пайшлі ў сівую золь.
(Сокалаў-Воюш: ) “Біяграфіі паэтаў – у вершах. Вось жа і паэта Славамір Адамовіч перагарнуў чарговую старонку свайго жыцьцяпісу й падаўся ў бедную на беларусаў Нарвэгію. Пра падставы гэтага кроку паэта казаць ня хоча. Ён толькі зазначае, што зрабіў гэты крок зь вельмі цяжкім пачуцьцём, але на тое быў цэлы комплекс прычынаў, у тым ліку й вельмі прыватнага характару. Магчыма, ужо сёньня іх можна разгледзець паміж радкоў ягоных новых вершаў, якія вы яшчэ пачуеце. А пакуль першае пытаньне:
Скажыце Славамір, вы былі ў розных краінах сьвету, чаму з усіх вы выбралі менавіта Нарвэгію?”
(Адамовіч: ) “Акрамя прычынаў, паводле якіх выбіраюць гэтую краіну іншыя людзі, у мяне былі прычыны проста вельмі суб’ектыўнага, прыватнага характару. Рэч у тым, што я лічу сябе чалавекам паўночнага складу. Я сябе адчуваю вельмі добра ў суровым клімаце, як гэта ні дзіўна, а гарачае на мяне дзейнічае ня вельмі добра.
Хто ведае маю біяграфію, той ведае, што я нарадзіўся ў Архангэльскай вобласьці і ад таго месца, дзе я зараз знаходжуся, гэта ня так і далёка. Поўнач, сьнег, мароз – гэта для мяне блізка, гэта для мяне жыва! Я сябе адчуваю тут, можна сказаць, як рыба ў вадзе. Таму – Нарвэгія”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Чатыры месяцы вы знаходзіцеся ў лягеры. Якія там умовы ўтрыманьня?”
(Адамовіч: ) “Нічога ня скажаш, умовы нармальныя. Нават для мяне, які прайшоў… і жыў, пераважна, ня ў самых лепшых умовах, гэтыя ўмовы – вельмі задавальняючыя. Ніякіх нараканьняў тут быць ня можа з майго боку”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Ці ёсьць у лягеры іншыя беларусы?”
(Адамовіч: ) “Ёсьць. Ня шмат. Два-тры чалавекі, акрамя мяне”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Яны беларускамоўныя?”
(Адамовіч: ) “Не, вядома. Першы, хто здаўся ў Нарвэгіі зь беларускамоўных – гэта я. Прынамсі, са словаў перакладчыцы, якая дапамагала мне ў кантакце з уладамі”.
(Сокалаў-Воюш: ) “На якой стадыі цяпер разгляд вашай справы і на як доўга гэта можа зацягнуцца?”
(Адамовіч: ) “Я прайшоў усе неабходныя інтэрвію і зараз проста чакаю рашэньня, і гэта можа зацягнуцца яшчэ на тры-чатыры месяцы”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Якія кантакты ў вас ёсьць з Радзімай? Ці вам нехта піша? Ці вы некаму тэлефануеце?”
(Адамовіч: ) “Кантакты цяпер, пераважна, тэлефанічныя, таму што з паловы лістапада лісты перасталі даходзіць на Радзіму”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Як і ўсе паэты, вы працягваеце там і творчую частку свайго жыцьця. Што першае напісалася па прыезьдзе ў Нарвэгію?”
(Адамовіч: ) “Паколькі я быў ад’ехаўшы з Радзімы ў настроі такім, што зьехаў і невядома калі зноў наладжу кантакт, я пастараўся сябе настроіць маральна на тое, што трэба прымаць краіну, у якую я трапіў, як новую Радзіму. Таму адпаведнымі былі й вершы”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Ну, а што мы пачытаем ужо з новага, скажам так, Нварвэскага цыклю?”
(Адамовіч: ) “У першым лягеры, у якім я быў, побач было мястэчка з такой мілагучнай жаночай назвай як Сандвіка. Я ня мог не адгукнуцца на такую назву, якая падобная да жаночага ймя:
Няўжо й пра цябе, о Сандвіка,
Я напішу, як некалі пра Вільню?
Зь любоўю і жальбой, прыгожа, стыльна
І, што галоўна, кірылічнай графікай.
Як доўга я чакаў, што на Радзіме
Нарэшце пойдзе спорны сьвежы дождж,
А ён ішоў над Сандвікай гадзіну,
А потым бліснуў жоўты сонца грош.
І паплылі над ф’ёрдамі аблокі,
Працятыя праменьнямі сьвятла,
І скальны мох – тысячагодзьдзяў токі,
Аслабаніў з каменнага жытла.
(Сокалаў-Воюш: ) “Вы сказалі, што жывяце там сярод прадстаўнікоў розных народаў і яны напэўна ведаюць, што вы паэта. Вы чытаеце ім свае беларускія вершы?”
(Адамовіч: ) “Я чытаў літаральна сёньня ноччу, але гэта ўсё выглядае сумна. Нават у турме я не адчуваў такой сытуацыі, як тут…”
(Сокалаў-Воюш: ) “У сэнсе, цяжка ўспрымаюць вашую творчасьць? Ці наагул, цяжка ўспрымаюць культуру, літаратуру?”
(Адамовіч: ) “Пра творчасьць тут гаварыць не выпадае… Проста тут надзвычай спэцыфічны кантыегэнт, які прыяжджае і, здаецца, мае адзінай задачай – магчымасьць выжыць. Хаця гэта таксама спрэчнае пытаньне. Далёка ня ўсе, хто прыяжджае, сапраўды маюць патрэбу ў фізычным выжываньні”.
* * *
(Сокалаў-Воюш: ) “Пра падставы эміграцыі Андрэя Жарнасека й Генадзя Ўгляніцы мы гаварылі ў пачатку перадачы. Як жа складаецца іхны лёс у Нарвэгіі? На сувязі Андрэй Жарнасек.
Скажыце, Андрэй, як вы ўладкавалі сваё жыцьцё за першыя год з паловай?”
(Жарнасек: ) “Найперш я хачу заўважыць, што я не эмігрант. Так здарылася, што я павінен быў зьехаць з краіны. Я туды абавязкова вярнуся. Хочацца гэтага каму там ці не.
Я ўладкаваўся як сярэдні нарвэжац. Я зарабляю грошы, працую, здымаю дом. У мяне ў прынцыпе ўсё ў парадку”.
(Сокалаў-Воюш: ) “А як вашая сям’я, яна з вамі?”
(Жарнасек: ) “Мая сям’я нарэшце зь Беларусі. Не без прыгодаў, канечне, з боку нашых органаў. Яны прыехалі 20 сьнежня (2002 г. – С-В.) на тэрыторыю Нарвэгіі. Калі самалёт прызямліўся ў аэрапорце Гардэмойн, у Осла, мне тады стала спакойна на сэрцы, таму што нічога ім не пагражала, фактычна”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Вы сказалі пра прыгоды. Што гэта былі за прыгоды?”
(Жарнасек: ) “Іх літаральна пасадзілі ў самалёт (яны выляталі зь Менску). За пяць хвілінаў да адлёту самалёту ператрэсьлі ўвесь багаж. Абшукалі яе. Распранулі пры дзяцях. Дзеці крычалі там, малое – год зь невялікім, заходзілася крыкам. Яны там тварылі ўсё, што хацелі гэтыя людзі. Што яны там шукалі? Ня ведаю, што яны шукалі”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Ці вы думаеце, што вас у Нарвэгіі яшчэ чакаюць сюрпрызы ад беларускіх спэцслужбаў?”
(Жарнасек: ) “Я спадзяюся, што не. Таму што тут як бы ўсе захады ў бясьпецы прынятыя. Усе ведаюць пра нашае становішча, нашую сытуацыю. Таму я спадзяюся, але, усё ж такі, як кажуць, калі на малацэ апёкся – дык на ваду дзьмухаеш”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Ці вы трымаеце якія-небудзь сувязі з Генадзем Угляніцам?”
(Жарнасек: ) “Так. Мы тэлефануем раз-пораз адзін аднаму, таму што мы знаходзімся ў розных месцах”.
(Сокалаў-Воюш: ) “А ў вас колькі дзяцей?”
(Жарнасек: ) “У мяне трое зараз. Учора старэйшая дачка пайшла ў школу, у трэцюю клясу. Астатнія дзеці пайшлі ў дзіцячы садок, а жонка вучыць нарвэскую мову”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Нагадаю, гэта быў Андрэй Жарнасек. Ягонага сябра Генадзя Ўгляніцу я злавіў па мабільным тэлефоне. Генадзь, я датэлефанаваўся да вас у той момант, калі вы едзеце станавіцца на ўлік па-беспрацоўю. Што такое ўлік па беспрацоўю ў Нарвэгіі?”
(Угляніца: ) “У Нарвэгіі йснуе такая сыстэма, што калі чалавек страціў працу, яго не звальняюць, а ён становіцца на ўлік па беспрацоўю, і гэтая кантора будзе выплочваць яму недзе каля 60-80% сярэдняга заробку ў месяц, каб ён мог добра жыць той час, пакуль ня знойдзе сабе добрую працу. За гэтыя грошы чалавек можа нармальна жыць”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Вы сказалі, што вы едзеце. На чым вы едзеце? Вы маеце машыну?”
(Угляніца: ) “Гэта неабходная рэч тут, бо амаль усе нарвэжцы маюць тут адзін ці два аўтамабілі, бо ад места, дзе ты жывеш, да месца, дзе ты працуеш, звычайна больш як некалькі кілямэтраў, а то і дзясяткаў кілямэтраў. Нават прадпрыемствы зацікаўленыя ў тым, каб чалавек меў асабісты транспарт і не залежыў ад грамадзкага транспарту і мог прыехаць на працу, калі гэта патрэбна прадпрыемству”.
(Сокалаў-Воюш: ) “А якая ў вас машына?”
(Угляніца: ) “Машына ў мяне ня новая, але яна ў добрым стане. Гэта “Мазда”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Як успрымае сям’я такую сытуацыю, калі вам трэба ехаць станавіцца на гэты ўлік?”
(Угляніца: ) “Гэта добрая нармальная сытуацыя. Звычайна, зімою, калі тут халодна і ня вельмі добрае надвор’е, усе людзі, якія працуюць, яны маюць адпачынак, каб пасядзець дома, пабыць з роднымі, блізкімі, а працуюць яны звычайна тады, калі добрае надвор’е”.
(Сокалаў-Воюш: ) “А цяпер давайце вернемся на самы пачатак вашай эміграцыі. Як вы прынялі пастанову пра выезд і чаму была менавіта Нарвэгія?”
(Угляніца: ) “Ведаеце, гэта вырашаў нават ня я, а вырашала арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў, бо яна займаецца выбарам месца жыхарства тым людзям, якія папрасілі прытулку ў іншай краіне. Калі мне сказалі, што ёсьць магчымасьць паехаць у Нарвэгію – я згадзіўся”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Як з нарвэскай мовай?”
(Угляніца: ) “Добра. За гэты год і некалькі месяцаў я, яшчэ ня вельмі добра, але на пэўным узроўні магу размаўляць па-нарвэску”.
(Сокалаў-Воюш: ) “А ёсьць у нарвэскай мове словы, падобныя да беларускіх?”
(Угляніца: ) “Ёсьць словы падобныя на беларускія. Напрыклад: папір – папера, агурк – агурок… Вельмі шмат падобных словаў, таму было лёгка вучыць”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Сярод вашых новых знаёмых ёсьць беларусы?”
(Угляніца: ) “Не. Ня вельмі шмат беларусаў тут, у Нарвэгіі, Усё больш з усходніх краінаў. З былога Савецкага Саюзу”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Ад пачатку вы жылі там адзін, а потым прыехала вашая сям’я. Колькі часу заняло прыехаць?”
(Угляніца: ) “Гэта заняло даволі працяглы час. Гэта заняло год і два месяцы. Больш чым год я жыў тут адзін – без сям’і, бяз блізкіх. Гэта было цяжка, але ў мяне зараз зусім іншы настрой і я вельмі рады, што прыехалі да мяне жонка й дзеці”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Колькі ў вас дзяцей?”
(Угляніца: ) “Двое”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Яны яшчэ ня школьнага ўзросту?”
(Угляніца: ) “Школьнага ўзросту толькі старэйшы. Ён ужо нават пайшоў у нарвэскую школу. Яму далі адмысловага пэдагога, які будзе дапамагаць яму разумець іншых. А малодшая мая дзяўчыначка, яна трохгадовага ўзросту, і я пляную, дзе-небудзь у найбліжэйшы час, знайсьці нешта падобнае на дзіцячы садок, ці нешта такое, каб была разам зь іншымі дзяцямі і магла вывучаць нарвэскую мову і ёй не было б сумна”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Скажыце, а вашыя былыя калегі па працы (зь Беларусі) вас ніякім чынам не турбуюць?”
(Угляніца: ) “Я пакуль што не адчуваю нейкай небясьпекі зь іхнага боку. Думаю, што шмат зь іх, асабліва тыя, хто маюць сумленьне, яны разумеюць, што тады адбылося і што адбываецца зараз. Таму я ня думаю, што мае калегі прынясуць мне шмат турботаў у Нарвэгіі”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Пры канцы нашай гутаркі я запытаўся Генадзя, як ён глядзіць на сваю эміграцыю і як цяпер на адлегласьці ацэньвае сытуацыю ў Беларусі?”
(Угляніца: ) “Мне шкада было вельмі, што я зьехаў з той краіны, але, на жаль, ня мог там заставацца далей, бо гэта было небясьпечна для мяне. Я думаю, што тая сытуацыя, якая там існуе – ненармальная. Людзі тут на яе глядзяць як на нешта страшнае. Гэта як запаведнік нейкі пасярод Эўропы. Тут людзі зусім іншыя, зусім іначай адносяцца адзін да аднаго, зусім іншыя адносіны ў грамадзтве, паміж людзьмі, усюды”.
(Сокалаў-Воюш: ) “Гэта быў Генадзь Угляніца. І на заканчэньне зноў слова паэзіі. Гаворыць Славамір Адамовіч:”
(Адамовіч: ) “Вось апошняе, самае сьвежае з сёньняшніх начных радкоў:
Памятаеш, каханая,
Быў сад… і конь малады
Тыцкаўся мокрымі храпамі
У крыжык твой залаты.
Яблыкі падалі… весела
Елі мы сьпелы ранэт
Пасьля ты моўчкі павесіла
На гронку шыпшыны бэрэт.
Памятаеш, каханая,
Ты мне шаптала ў далонь,
Калі па зямлі неўзаранай
Працокаў сонечны конь”.
(Сокалаў-Воюш: ) “І яшчэ адзін верш, напісаны Славамірам Адамовічам у Нарвэгіі:
Палюбоўніцы, палюбкі, пакладаначкі
Ні адну не адштурхнуў я ад сябе,
Я любіў вас днём і ноччу, мае панначкі,
Як над вершамі над кожнаю гарбеў.
Калі ў лютым завіруха ў вокны білася,
У маім пакоі жыў вясёлы май
І на белым нешта юнае храбрылася
І шаптала, і шаптала: “Не кранай…”
