14 сакавіка
Апошнім часам мы зь бібліятэкаркаю Інай занятыя асобаю паэта Алеся Жыгунова. Яму — 50. І кніжку выдаў — “Пагавары са мной пра восень”.
— Трэба ладзіць сустрэчу, а настаўнікі лянуюцца, — паведамляе са шкадаваньнем Іна, — з кім жа тады сустракацца, калі не з Алесем?
— Не хвалюйся, — жартую я, — з Алесем ужо ідзе сустрэча… у гарадзкім Цэнтры культуры. Я пашыла з тканіны Жыгунова. І напярэдадні дня нараджэньня паімчала ў Глыбокае, у ЦК (там якраз выстава). І мы са Сьвятланай Аляксандраўнай паставілі Жыгунова на стол, пад пальмачку.
Я параіла патэлефанаваць заўтра Алесю, прапанаваць хутчэй прыходзіць у Цэнтар культуры, маўляў, ты тут чытаеш вершы. Уявіла, як Алесь скажа: “Толькі ня сёньня…”
Іня я кажу:
Нібы ў люстэрку, да рыскі ўвесь,
Пад нейкай пальмай
Пашыты мною стаіць Алесь,
Як натуральны.
15 сакавіка
Сёньня з раніцы гарачы тэлефон… Званю і натыкаюся на парадаксальную хвалю: мяне нібы просяць дапамагчы звольніць з працы мяне ж. Сэнс такі: маім абсалютным заробкам 50 тысяч рублёў хочуць дапоўніць такі ж заробак “маладога спэцыяліста”, ткачыхі Дому рамёстваў, калі тая раптам пажадае перапыніць дэкрэтны адпачынак і выйсьці на працу. А мяне, значыць, звольніць. Мне засталося дзівіцца, зь якой гэта пары я знаходжуся на ткачысіным кавалку. Мяне ж некалі ставілі на мастацка-лялечную працу, на цьвёрды грунт маёй долі. Я нагадваю Людміле Міхайлаўне пра дзьве папярэднія ўсечкі майго заробку, пра якія мне не паведамлялі, як апускалі сякач. А яна пра сваё — пра два кантракты, якія ствараюць ёй тупік. А выйсьце зь яго магу даць я… Кадравік чамусьці націскае на свой і мой сьлёзныя каналы і раскручвае такую эмацыйную дзейнасьць, што мы не знаходзім у гутарцы лягічнага пункту апоры.
— На сёньня ў мяне сто тысяч рублёў пэнсіі, — тлумачу я сваё нежаданьне звольніцца, — васьмімесячная запазычанасьць па квартплаце, беспрацоўны чалавек, які хоча есьці, ды яшчэ нагу зламаў…
— Мы вас разумеем… Але ўявіце сабе, што вашая дачка скончыла навучальную ўстанову, а разьмеркаваньня не атрымала, што б вы сказалі?
— Што ўсім патрэбна жыць, мець хлеб і радасьць. І адабраная скарынка ў аднаго жабрака не накорміць другога.
— Дык вы ж не даслухалі мяне, я ж пытаюся, што мне рабіць?.. Можа б вы патрымаліся без кантракту да прыходу маладога спэцыяліста?
Тады я кажу: “Няўжо ў загадчыцы аддзелу культуры пэнсійнага ўзросту пры яе такой кіраўнічай устойлівасьці, такой моцы ня знойдзецца жабрацкага кавалка для паэтэсы, таксама юнай пэнсіянэркі?.. А ўрэшце рабіце, што хочаце, судзіцца з вамі ня буду”.
Празь дзьве гадзіны даведалася, што кантракт падпісаны. На год.
16 сакавіка
Я сустракаю сяброўку. Зоя акурат выкульваецца зь цягніка. За плячыма — заплечнік-гара і клункі ў руках. Яна нясе заплечнік. А я — клункі. Нас абганяюць прыватнікі на машынах. Там ёсьць і свабодныя месцы.
— Рэдкі чалавек падвязе, — кажу я Зоі, — усё пешкі ходзім.
І згадваю ноч 9 сакавіка. Усе, хто намерваўся стаць пасажырам полацка-менскага цягніка, павалакліся нечакана 2 кілямэтры назад дадому, пешкі з валізкамі. Мусіць, Надзея Вітальеўна з двухмэтровым дываном таксама. Добра, што ровар быў. Чыгуначнае кіраўніцтва не прадугледзела вялікага жаданьня студэнтаў трапіць на лекцыі. Дадатковага вагону пасьля сьвяточных дзён не было.
— У тваім цягніку, — пытаюся ў Зоі, — дынамік не апейваў увесь шлях: “Я на трон любви ледяной взошла” ды “Мы не склеим разбитой чашки любви”?
— Не, — сьмяецца яна, — такой разынкі не было.
— А ў пасажырскім цягніку Менск—Полацак ( праз Падсьвільле) каўбасяць вушы пасажыраў да канцавога.
Зоя ледзь перастаўляе ногі. Дайшлі да бібліятэкі, далей няма сілаў. “Гномік з гарой на плячах”, — заўважыла потым бібліятэкарка, убачыўшы маленькую жанчыну, што здымала такі груз.
Зоя — выключная асоба, і качэўная па жыцьцёвых дарогах. Падсьвільле беражэ ўдзячны ўспамін пра яе як пра дасканалага, дасьціпнага зубнога доктара і яркага мастацкага аматара-тэатрала. Той жа ўспамін яна пакінула і сібіракам у Горнапраўдзінску, на Цюменшчыне, дзе пражыла амаль 25 гадоў. Зоя пабывала ў Краснадарскім краі, спынялася ў Смаленску, пад Масквой, а цяпер едзе ад сына Алеся з Масквы. Праз гадзіну мы суправаджаем яе далей, да аўтобуса на вёску Вялец, дзе цяпер дзьве-тры хаты з жыхарамі. Але гэта — радзіма Зоі, і яна тут абаснавалася.
— А што ў вас шкляное ў пакеце? — пытаецца ў падарожніцы мая Маша.
— Акварыюм.
— Яна ж зь пеўнем-карлікам пад пахай хадзіла па вакзале ў Менску; той сьпяваў, а людзі азіраліся, — кажу я.
Усе сьмяемся.
17 сакавіка
На базары ў чарзе па харчы жанкі. Тут і Вера Іванаўна Апанасенка.
— Вы, мусіць, мала больш за мяне атрымліваеце пэнсіі?
— 130 тысяч, — паведамляе сьсівелая жанчына. — Прадала сёньня мужавы ўзнагароды.
— Як прадалі?
Колькі гадоў таму я разглядала яшчэ сталінскія ўзнагароды Івана Юр’евіча Апанасенкі, пісала нейкі артыкул па жыльлёвым пытаньні ў абарону вэтэрана вайны. Тады каб хто сказаў, што баявыя мэдалі і ордэн прададуць тут, на базары, пад папсовую музыку?!
— Вера Іванаўна, колькі далі за іх?
— Мэдаль “Партызан Вялікай Айчыннай вайны” — 50 рублёў, мэдалі “За абарону Масквы” і “За адвагу” — па 5, ордэн “Чырвонай Зоркі” — 10 рублёў.
Я разумею, што рублі — гэта тысячы рублёў.
— За 70 тысячаў усю славу мужаву прадалі?
— Ай, думаю, што яны будуць ляжаць пасьля мужа… Раз тут купляюць. Усё ж заплачу за кватэру за месяц…
Я згадваю Івана Юр’евіча чамусьці ў чарзе па малако, дзе на яго крычаць, праганяюць…
— Дажываў, вядома, бясслаўна, — кажа Вера Іванаўна, — галавой пакутаваў, яго крыўдзілі.
Плача. Ейны Іван прайшоў усю вайну, пачынаючы са службы ў арміі з 1939 году. Такіх няшмат. Яшчэ Іван Антонавіч Новікаў. Але гэтых Іванаў даўно няма на сьвеце. З сапраўдных у Падсьвільлі жыве адзін вэтэран — Балбышка Аляксандар Мяфодзевіч.
18 сакавіка
— Глядзі, вунь грак на макаўцы бярозы, — кажа Сяргей, седзячы ля акна.
— Яны ўжо даўно абляпілі дрэвы і валюхаюць па дварох, — дапаўняю Сяргеева ўражаньне. А сама згадваю гількоў, якіх мяльком бачыла сёлетняй зімой. Іх раптам ня стала. А якой бы не была прыгожай зіма, без гількоў, соек, дзятлаў сумна. Чаму яны зьніклі… Мусіць, зьляцелі ў іншае месца корм шукаць. Мінулай вясной у пасёлку зрэзалі рабіны і кусты глогу падчыстую. Звальвалі і вялікія дрэвы, выкручвалі “талеры”- паглыбленьні ў пнях і садзілі кветкі. Ішла пагалоска, што падганяюць пад эўрапейскі стыль.
Выйшла сёньня на вуліцу. Чую пілу. Зьлякнулася — рэжуць прыгожую бярозу. На ёй — тры паверхі гнёздаў. Добра, птушанят няма. Як сябе ўсьцешыць? Складваю вершык:
Вясна! Будзь сьведкам твой прамень,
Што працадзень ідзе у пень.
Піла!
Каб марна не скуголіць,
Рэж дрэва-волат, не таполю,
Такое, каб як сыр, быў пень.
Каб соку біў зь яго струмень.
Грызі глыбей да каранёў,
Мы і яшчэ нарэжам пнёў.
Каб кінуўшы туды зямлі,
Мы ружу вырасьціць маглі
У пні бярозы, як у вазе,
Каб дзяржкамісію уразіць…
19 сакавіка
Саша прадае семкі. За шклянку — 300 рублёў. На 3 тысячы ў дзень.
— Але дзе прадаць? — скардзіцца ён. — На базары падатак перавышае заробак. На вуліцы не дазваляецца. Дай, думаю, ля вакзалу пастаю. А там міліцыянт прыходзіць і — трах штраф, 8 тысяч. Баюся, і за абмен пашпарту, у мяне пратэрміноўка.
Сёньня бачу Сашу зноў.
— Пашанцавала! — радуецца Саша. — Абышлося бяз штрафу. Я ж ня чую, а пашпартыстка пытаецца: “Вы інвалід?” “Так”, — кажу. Ну і не ўзяла штрафу.
— Табе добра, — кажу я. — Ты інвалід (мы зь ім рагочам), а беспрацоўны Сяргей Новікаў, як не інвалід, плаціў штраф кожны тыдзень, бо не ўкладваўся ў тыднёвы тэрмін здачы нейкіх там даведак. Мы зь сястрой рабілі складкі.
— Пазваню, — кажу, — начальніку пашпартнага.
— Каму ты там цікавая? — заўважае Сяргей.
Пазваніла. Пашпартыстка дзесяць хвілінаў сыпала правіламі заканадаўства. Акурат, як рапартавала. Я так і ня ўставілася ў размову. Яна паклала трубку.
Прыйшла з вуліцы. Сяргей кажа: “Аграбілі мяне. Мыліцы забралі. Гаспадары. Юрка-артыст зь некім…У яго цётка нагу зламала”.
— Во як… А ў цябе — тэрміноўка? Пакурыць! Ці што? — дражнюся.
Прыватная рэч — вялікая рэч. Яе ў цябе ніхто не забярэ, затое ты адбярэш заўсёды… У пасёлку больш як дзьве тысячы людзей. Праўда, ня ўсе адразу ногі ламаюць. Але ж у бальніцы павінны быць мыліцы, штук дзясятак, каб здаваць напракат, ці хоць бы адны пры неабходнасьці.
