Шырокі ідэалягічны наступ уладаў супраць апазыцыі напярэдадні выбараў

Удзельнічаюць: намесьнік старшыні БНФ "Адраджэньне" Юры Хадыка, палітоляг Валеры Карбалевіч і аналітык радыё "Свабода" Ян Максімюк.

(эфір 30.07.2000)

Аўтар і вядучы: Віталь Тарас

Апошнія прызначэньні ў электронных сродках масавай прапаганды Беларусі, прапагандысцкая істэрыя вакол сытуацыі з Алегам Батурыным, іншыя прыкметы сьведчаць пра шырокі ідэалягічны наступ уладаў супраць апазыцыі напярэдадні выбараў. Што можа проціпаставіць апазыцыя плянам рэжыму? Што залежыць у цяперашняй сытуацыі ад Захаду? У якім кірунку будзе разьвівацца палітычная сытуацыя ў Беларусі далей?

Я нагадаю пра некаторыя кадравыя прызначэньні – кіраўнік Кампартыі Беларусі Віктар Чыкін узначаліў нацыянальную тэлерадыёкампанію, ягоным намесьнікам прызначаны Аляксандар Зімоўскі. Сэнс гэтых прызначэньняў патлумачыў сам Лукашэнка, які прапанаваў стварыць так званую ідэалягічную раду, у якую разам зь кіраўнікамі дзяржаўнага тэлебачаньня й радыё мусяць увайсьці: кіраўніцтва прэзыдэнцкай адміністрацыі, прэсавы сакратар Лукашэнкі і г.д. Такім чынам, размова ідзе, хутчэй за ўсё, пра ідэалягічнае забесьпячэньне восеньскай выбарчай кампаніі, а, магчыма, і прэзыдэнцкай у наступным годзе.

Таму першае пытаньне – ці паўплываюць апошнія перастаноўкі ў галоўным прапагандысцкім ведамстве на пазыцыю палітычных партыяў адносна ўдзелу ў выбарах? Ці гэта ўжо вырашанае пытаньне ў прынцыпе, і ўсё астатняе, так бы мовіць – дробязі?

(Хадыка: )"Пазыцыя палітычных партыяў адносна мяркуемых выбараў – дакладней, так званых выбараў, будзе канчаткова вызначацца, безумоўна, іх кіруючымі ворганамі. Пакуль што апазыцыя лічыць, што пры існуючых умовах свабодныя й роўныя выбары немагчымыя, а таму немагчымы й удзел у іх дэмакратычных партыў, таму што ў супрацьлеглым выпадку гэта азначала б прызнаньне вынікаў дзяржаўнага перавароту і створаных нелегітымных ворганаў улады.

Зразумела, што прызначэньне Чыкіна, ды яшчэ ў кампаніі зь Зімоўскім, азначае, што існуючы рэжым ня мае намеру рабіць ніякіх саступак апазыцыі, а таму, я думаю, ня будзе ніякіх зьменаў у стаўленьні палітычных партыяў да выбараў"

(Тарас: ) "Хачу нагадаць, што Лукашэнка ў часе апошняй сэлектарнай нарады заявіў, што ў Беларусі ёсьць толькі адзін палітык. Гэта ён сам. Магчыма, у гэтым ёсць элемент ісьціны на сёньняшні дзень.

Хіба могуць палітычныя партыі заставацца ў баку ад выбараў?. Палітыкі ня могуць быць, так бы мовіць, рэччу ў сабе. У чым тады сэнс іхнага існаваньня – толькі ў тым, каб сустракацца з заходнімі калегамі і казаць аб парушэньні правоў чалавека? Я хацеў бы, каб на гэтае пытаньне адказаў сп.Карбалевіч."

(Карбалевіч: ) "Я ўжо выказваў сваю думку аб тым, што пытаньне ўдзелу або няўдзелу апазыцыйных партыяў у выбарах павінна быць часткай нейкай распрацаванай канцэпцыі, стратэгіі. І ў гэтую стратэгію павінна ўпісвацца з аднолькавай верагоднасьцю і тое, і другое рашэньне. Але, на мой погляд, такой стратэгіі, якая была б сапраўды альтэрнатывай выбарам, пакуль што няма. Нагадаю, што ў часе выбараў у мяйсцовыя саветы ўвесну 99-га году апазыцыя прапанавала стратэгію прэзыдэнцкіх выбараў. І гэта была сапраўды стратэгія альтэрнатыўная, якая была вельмі эфектыўнай, якая давала значны плён."

Зараз такога пляну дзеяньняў на восеньскую кампанію, які сапраўды быў бы раўнацэннай заменай удзелу ў выбарах, няма. На мой погляд, у гэтым праблема. І тыя прапановы, якія зараз вылучылі кіраўнікі апазыцыйных партыяў і кіраўнікі Рады дэмакратычных сілаў – яны, на мой погляд, нераўнацэнныя. Прапанова ісьці да насельніцтва з чатырма пытаньнямі наконт умоваў дэмакратычных выбараў у мяне выклікае вялікае сумненьне таму, што гэтыя пытаньні незразумелыя насельніцтву. Калі палітыкі ідуць да яго з пытаньнямі, якія трэба тлумачыць, то гэта дрэнны праэкт, дрэнная стратэгія.

І таму, я лічу, вось над гэтымі праблемамі апазыцыйныя партыі павінны яшчэ працаваць і карэкатваць гэтую стратэгію. Гэта галоўнае пытаньне сёньня для апазыцыі."

(Тарас: ) "А цяпер у мяне пытаньне да сп.Максімюка. Вось гэтыя прызначэньні, аб якіх мы казалі – найперш, прызначэньне Чыкіна, што ўзначальвае пралукашэнкаўскую кампартыю – гэта партыя, як бы раней сказалі, цьвёрдых бальшавікоў – ці можна чакаць нейкай рэакцыі на гэта на Захадзе, у Польшчы, напрыклад? І ў прыватнасьці, тое, што гэтыя прызначэньні, а таксама шуміха вакол Батурына ў дзяржаўных СМІ – у пярэдадзень чарговага прыезду дэлегацыі АБСЭ ў Менск, гэта мае мае нейкае спэцыфічнае значэньне?"

(Максімюк: ) "Па-першае, варта сказаць, што гэтыя прызначэньні – гэта зьмены ў дрэнны бок – г. зн., курс уладаў у адносінах да апазыцыі, а таксама й міжнародных структураў робіцца больш жорсткім. Уражаньне такое, што й сам прэзыдэнт, і беларускі ўрад як бы махнулі рукой на тое, што скажа замежжа пра выбары ў Беларусі й вырашылі сфакусаваць сваю ўвагу, фактычна, на тым, каб гэтыя выбары прайшлі дакладна паводле сцэнару, расьпісанага ўладамі.

Я думаю, сытуацыя выглядае так, што АБСЭ ды іншыя эўрапейскія структуры ня могуць зрабіць нічога іншага, як толькі сказаць, што выбары, якія адбудуцца ў кастрычніку, ня ёсьць свабоднымі і дэмакратычнымі, і што такім чынам яны, як бы, паставяць кропку ва ўсёй гэтай справе.

З аднаго боку, гэта будзе тое, чаго дамагалася беларуская апазыцыя. Але з другога боку, я хацеў бы зьвярнуць увагу на тое, што практычна фармальная заява эўрапейскіх структураў аб недэмакратычнасьці парляманцкіх выбараў у Беларусі будзе азначаць вычарпаньне рэсурсу ціску Захаду на рэжым Лукашэнкі. Рэжым гэтымі апошнімі прызначэньянмі і, скажам, справай Батурына паказаў, што ён ужо ня надта дбае пра меркаваньне Захаду і робіць тое, што яму падабаецца, што ён лічыць патрэбным для Беларусі.

Таму, я думаю, рэакцыя Захаду ня будзе нейкай асаблівай – яна будзе такой, якой была. Проста нічога ў лепшы бок не зьмянілася."

*Тарас: ) "Я хацеў бы запытацца наконт сытуацыі з Батурыным, якога, паводле ягоных словаў, выкралі на тэрыторыі Польшчы беларускія спецслужбы. Гэтую вэрсію ўскосна пацьвердзіў і дзярждэпартамант ЗША. У Польшчы ж ня надта вялікую ўвагу надалі гэтаму здарэньню. "Газэта выборча", напрыклад, толькі празь некалькі дзён апублікавала нататку на гэтую тэму. Між тым, адзін зь беларускіх дыпляматаў лічыць, што ўскосна гэтая гісторыя будзе ўсё-ткі мець уплыў на становішча афіцыйных асобаў зь Беларусі за мяжой, у тым ліку ў Польшчы. Ну, напрыклад, да іх будуць ставіцца зь яшчэ большай перасьцярогай, зь недаверам. Вы згодныя з гэтай пазыцыяй?"

(Максімюк: ) "У афіцыйную вэрсію ўладаў, што Батурын прыбыў у Менск, каб дабіцца прытулку ў ЗША верыць ня хочацца, і я думаю, нават улады ўжо напалову, альбо ўвогуле ў гэтую вэрсію ня вераць. З другога боку, вэрсія самога Батурына, хоць ёсьць там пэўныя няясныя дэталі, – яна лягічная ад пачатку да закачэньня. І няма нічога дзіўнага ў тым, што амэрыканскія палітыкі і, скажам, грамадзкая думка ў Польшчы схіляюцца да гэтай вэрсіі і ёй вераць.

Я думаю, што фактычна выпадак з выкраданьнем Батурына паказаў, наколькі жорсткім і небясьпечным можа быць рэжым у некаторых сваіх памкненьнях зьмяніць свой непрывабны імідж, але разам з тым – наколькі ён няўмела, няўдала гэта робіць. Таму што я маю такое ўражаньне, што беларускім спэцслужбам, якія Батурын абвінавачвае ў выкраданьні, не хапае пасьпяховай апэрацыі. Я думаю, гэтая апэрацыя з Батурыным мела засьведчыць, што беларускія чэкістыя не дарма ядуць хлеб. Але апэрацыя, зноў-ткі, не ўдалася. Гэта, кажучы папулярнай мовай, "пракол" спэцслужбаў. Але з другога боку, гэта паказвае, наколькі небясьпечным робіцца палітычнае змаганьне ў Беларусі."

(Тарас: ) "Варта нагадаць у сувязі са згаданымі прызначэньнямі, што Зімоўскі, пра якога мы яшчэ пакуль не казалі – ня проста адыёзная асоба ў вачах апазыцыі. Яму адводзілася вельмі спэцыфічная роля на тэлебачаньні. Дастаткова сказаць, што ў свой час ён агучыў вэрсію, быццам Беларусь мае запасы збройнага плутонію, які можна пастаўляць на экспарт, а таксама мае тэхналёгіі для вырабу ядзернай зброі. Сказаць такое наўрад ці дазволена было б проста журналісту, хай сабе цалкам ляяльнаму. Але чаму менавіта зараз спатрэбіліся падобныя кадры? Хіба Лукашэнка не валодаў сытуацыяй раней? Чаго ён баіцца?"

(Хадыка: ) "Спачатку хацеў бы запярэчыць паважанаму Валерыю Карбалевічу наконт адсутнасьці распрацаванай стратэгіі ў апазыцыі замест здачы ў выглядзе ўдзелу ў выбарах. Мне здаецца, што нашыя палітолягі вельмі забываюць, што яны жывуць у абсалютна недэмакратычнай краіне. Гавораць пра выбары ў парлямант, напрыклад, хаця палаты так званага нацыянальнага сходу ня маюць ніякіх паўнамоцтваў, уласьцівых парляманту, называюць выбарамі тое, што зьяўляецца на самай справе фарсам і г.д.

Таму, вяртаючыся да Вашага пытаньня… Мне здаецца, што замена стомленага ад хлусьні Кіселя на чалавека, які пырскае энэргіяй і гатовы выканаць любы загад, паколькі спадар Чыкін, відавочна, абсалютна сэрвільная, службовая постаць, менавіта сьведчыць пра тое, што рэжым баіцца супрацьдзеяньня апазыцыі. Ён узмацняе сваю, так бы мовіць, ідэалягічна-інфармацыйную вэртыкаль. І гэта ёсьць натхняльнай прыкметай.
Ну, што ж рабіць, калі Беларусь застаецца ў стане няспыннага, пэрманэнтнага палітычнага змаганьня. Прызначэньне гэтае паказвае, што ён хоча ўзмацніццца, і адначасна – што ён баіцца апазыцыі."

(Карьалевіч: ) "Сапраўды, гэтыя прызначэньні азначаюць, што краіна ўступае ў пэрыяд дзьвюх перадвыбарчых кампаніяў. Акрамя названых прызначэньняў трэба яшчэ ўспомніць новыя прызначэньні Замяталіна й Посахава, якія таксама адбыліся ня так даўна. І можна зрабіць шмат высноваў з гэтых прызначэньняў. Кіраўніцтва рэжыму не спадзяецца толькі на адміністрацыйны рэсурс у часе выбарчых кампаніяў і важную ролю адводзіць менавіта прапагандысцкай працы. Прычым, гэтая прапаганда набудзе рысы агрэсыўнай, "чорнай". Ідэалягічная барацьба будзе даведзеная да стадыі псыхалягічна-інфармацыйнай вайны.

У вайсковай прапаганьдзе ёсьць такі напрамак – прапаганда на войскі праціўніка. У часе вайны, каб дэмаралізаваць войскі праціўніка, прапаганда павінна быць шокавай. Гэта тое, пра што Гэбэльс казаў, што толькі вялікая хлусьня дае эфэкт.

І зараз, паколькі ва ўладзе ў Беларусі менавіта былыя палітрукі – гэта й Заметалін, і Посахаў, і Зімоўскі, і сам Лукашэнка, якія добра ведаюць гэтую тэхналёгію, яны будуць актыўна выкарыстоўваць гэтую тэхналёгію. Прыклад са справай Батурына – гэта якраз вельмі добры прыклад, які ілюструе гэты напрамак.

Гэта будзе азначаць абвастрэньне палітычнага супрацьстаяньня з апазыцыяй, абвастрэньне адносінаў з Захадам. Гэта будзе азначаць, што выбары ня будуць свабоднымі й справядлівымі. І гэтая кампанія разьлічаная ня толькі на парляманцкія, але й прэзыдэнцкія выбары. Зразумела, што гэта будзе азначаць адначасова ўзмацненьне палітычных рэпрэсіяў, аб чым гаворыць і замах на Статкевіча, і два папярэджаньні АГП, і судовы працэс над Юліяй Чыгір."

(Тарас: ) "Я хацеў бы толькі дадаць яшчэ наконт сытуацыі са Зьміцерам Завадзкім. На момант, калі запісваецца гэтая перадача, мы нічога, на жаль, ня ведаем пра ягоны лёс. Але ж нэрвовая рэакцыя ўладаў на дзеняьні ГРТ, журналісты якой самастойна шукаюць спосабаў знайсьці свайго калегу – я сказаў бы ня менш нэрвовая, як на паведамленьні радыё Свабода ў справе Батурына – яна сьведчыць пра тое, што кіраўніцтва Беларусі асабліва баіцца расейскіх СМІ. Той сам канал ГРТ менавіта й вызначаўся ў выбарчых кампаніях чорным піарам.

Ну, а чаго баіцца, ці, скажам больш мякка, чаго варта апасацца беларускай апазыцыі? Які сцэнар мог бы аказацца для яе найгоршым сёлетняй восеньню, і які сцэнар яна можа проціпаставіць розным чорным піарам, правакацыям і г.д.?"

(Максімюк: ) "Як я ўжо сказаў, выглядае на тое, што Захад, быццам бы, ужо вычарпаў рэсурсы свайго палітычнага ціску на рэжым у Беларусі. Беларуская апазыцыя, зноў-ткі, рэсурсы мае замалыя, каб нейкім радыкальным чынам зьмяніць сытуацыю ў Беларусі.

Застаецца толькі, скажам, другі бок гэтай гульні – гэта Расея, маскоўскія мэдыі. Зразумела, што Лукашэнка баіцца патрапіць у няласку да расейкіх мас-мэдыяў, таму што, напрыклад, Грамадзкае расейскае тэлебачаньне магутнае і яно адно можа процістаяць усёй прапагандысцкай машыне Аляксандра Лукашэнкі.

Таму такая нэрвовая рэакцыя на тое, што робіць Шарамет і што робіць, скажам, ГРТ у пошуках Завадзкага.

І тут варта было б таксама задумацца над тактыкай беларускай апазыцыі на будучыню.

Бо апазыцыі ўдалося выдатна перканаць Захад, паказаць сутнасьць рэжыму Лукашэнкі, але, як бачым, большы ўплыў на яго самога будзе мець Расея і тое, як паставіцца Крэмль да ягонага панаваньня ў Беларусі. Шкада, што ў беларускай апазыцыі, хаця мы назіраем нейкія кволыя кантакты, няма сувязі з расейкай апазыцыяй, расейскім палітычным спэктрам.

Беларуская апазыцыя мусіць задумацца менавіта над сваім усходнім вэктарам палітыкі і пошукам кантактаў у Маскве. У мяне няма ніякіх сумніваў – Лукашэнка будзе так доўга заставацца пры ўладзе ў Менску, як доўга яму дазволіць Масква."

(Тарас: ) "Сапраўды, вельмі важна высьветліць ня толькі тое, чаго баіцца рэжым Лукашэнкі, але чаго трэба апасацца апазыцыі, які можа быць найгоршы сцэнар разьвіцьця падзеяў увосень і што можна гэтаму проціпаставіць."

(Хадыка: ) "Найгоршы сцэнар – гэта калі ўдасца раскалоць дэмакратычную апазыцыю і калі частка яе, тая або іншая, пойдзе на афіцыйны ўдзел у выбарах. Гэта будзе азначаць легітымізацыю рэжыму, прызнаньне яго Захадам. Безумоўна, Захад ня будзе разьбірацца, хто мае рацыю – напрыклад, партыя БНФ, якая будзе байкатаваць выбары, ці нейкая іншая дэмакратычная партыя, якая пайшла на іх. Гэта будзе самая вялікая плата за недальнабачнасьць і палітычную легкадумнасьць.

Безумоўна, я магу згадзіцца, што рэсурс апазыцыі сёньня не такі, каб зьмяніць Лукашэнку. Хоць я ня ведаю, дзе ёсьць такая апазыцыя, якая можа праз два месяцы зьмяніць дзяржаўную ўладу — не шляхам выбараў, не шляхам, скажам, паўстаньня, а нейкім дзіўным чынам. Да паўстаньня нам далёка.

Таму мне здаецца негрунтоўнай і парада наконт таго, каб шукаць кантактаў у Маскве. Я хацеў бы запытацца ў сп.Максімюка – ці можа ён назваць, якія з апазыцыйных партыяў дэмакратычнага кшталту на Украіне, ці, мо, у Прыбалтыцы, ці Закаўказьзі шукаюць такіх кантактаў? Гэта, па-мойму, сьведчыць пра неразуменьне сутнасьці таго канфлікту, які існуе на постсавецкай прасторы.

Я ня думаю, што гэта правільны шлях – шукаць кантакты ў Маскве. За гэта таксама прыйдзецца даволі дорага заплаціць. Таму мы ня можам выйграць гэтай восеньню, але мы можам ня даць выйграць рэжыму. Таму што калі мы праз байкот даможамся таго, што Захад не прызнае легітымнымі органы, якія будуць створаныя рэжымам у выніку гэтых самых сфальсыфікаваных выбараў, пародыі выбарчай, то гэта ўжо будзе перамога.

Гэта дазволіць нам спадзявацца на лепшыя ўмовы правядзеньня прэзыдэнцкіх выбараў. Калі ж мы пойдзем на выбары ў сёньняшніх умовах, то ня будзе ніякіх пераменаў у выбарчай працэдуры. Гэта значыць, будзе захаваны абсалютны кантроль з боку Лукашэнкі над усімі выбарчымі камісіямі, над усімі СМІ. Ён будзе і на прэзыдэнцкіх выбарах карыстацца шантажом, тэрорам, запалохваньнем. Мне здаецца, што гэта шлях тупіковы.

Для беларускай дэмакратычнай апазыцыі існуе сёньня адна рэальная магчымасьць – рэалізоўваць права людзей на тое, каб ня йсьці на выбары, тлумачыць ім гэтае іхнае канстытуцыйнае права. Зараз расьце ў народзе вялікай ступені незадаволенасьць існуючым рэжымам. І я думаю, што пры адпаведнай арганізаванасьці й адзінстве дэмакратычнай апазыцыі гэты байкот будзе ня менш эфэктыўны, чымся быў байкот у Польшчы за часам камуністычнага панаваньня.

У 1984-м годзе "Салідарнасьць" байкатавала выбары ў Сойм, што дало ёй магчымасьць празь пяць год атрымаць стопрацэнтовую перамогу на першых жа элемэнтарна свабодных выбарах пасьля таго, як рэжым быў вымушаны саступіць."

(Максімюк: ) "Са спадаром Хадыкам можна толькі пагадзіцца. Калі апазыцыя прыняла рашэньне ня ўдзельнічаць у выбарах – у гэтым рашэньні трэба заставацца цьвёрдымі. І, натуральна, гэта будзе трагэдыя, калі ўладам ўдасца апазыцыю раскалоць і схіліць нейкія дэмакратычныя партыі да ўдзелу ў выбарах.

Але я, кажучы пра намёкі на тое, што апазыцыя мае шукаць кантакты з палітычнымі сіламі ў Маскве, меў на ўвазе не цяперашні палітычны момант, але стратэгічны накірунак.

Беларусь застанецца назаўсёды паміж Расеяй і Польшчай. І іншага мейсца ёй не знайсьці. І мы мусім лічыцца з тым, што Беларусь у будучыні, якую мы можам прадбачыць, усё-ткі застанецца ў большай ці меншай ступені сатэлітам Расеі. Я ведаю, што гэта гучыць, мабыць, горка, але такая ёсьць "рэаль палітык".

І я думаю, кожны ўрад, кожны будучы прэзыдэнт у Беларусі ў большай ці меншай ступені мусіць улічваць, так бы мовіць, гэапалітычны інтарэс Расеі і тое, што Расея, хаця б праз эканоміку, будзе мець вырашальны голас што да лёсу Беларусі.

І таму я кажу – Захад знаходзіцца блізка ад тае кропкі, калі больш зрабіць у справе Беларусі ён ня зможа. Бо Захад ня зможа, скажам, прагаласаваць за эканамічныя санкцыі ААН супраць Беларусі. Бо ёсьць розныя дыктатуры. Ёсьць дыктатура Садама Хусэйна, і ёсьць дыктатура Лукашэнкі.

Што тычыцца Расеі – яна да гэтай пары заставалася задаволеная тым, што адбываецца ў Беларусі. Але хто ведае, што будзе, скажам, праз паўгода, ці год?"

(Карбалевіч: ) "Я згодзен са сп.Хадыкам у тым, што адзінства апазыцыі – гэта вельмі важная ўмова, важны фактар барацьбы супраць рэжыму. Але я хацеў бы перасьцерагчы апазыцыю ад той памылкі, якую яна паўтарае ўжо цягам апошніх дзесяці гадоў. Сутнасьць яе ў тым, што апазыцыя ўвесь час зьвяртаецца да народу з пытаньнямі, цікавымі ў першую чаргу ёй самой, а не насельніцтву.

Я баюся, што зараз апазыцыя можа паўтарыць гэтую памылку. Таму што зварот да насельніцтва з тымі чатырма пытаньнямі наконт умоваў свабодных і дэмакратычных выбараў, якія зафіксаваныя ў міжнародных дакумэнтах і ў кангрэсе дэмакратычных сілаў – гэта якраз пытаньні, цікавыя для самой апазыцыі. Але яны не зьяўляюцца прыярытэтнымі для большасьці насельніцтва. І гэты фактар, на мой погляд, трэба ўлічваць і яшчэ й яшчэ раз падумаць аб тым, з чым ісьці да народа.

Таму што слова "байкот", гэта значыць, заклік ня ўдзельнічаць у выбарах – гэта мала. Таму што любы грамадзянін скажа: добра, ня ўдзельнічаць – зразумела. А што рабіць? І апазыцыя мусіць прапанаваць, што рабіць. Вось такой прапановы, якая задавальняла б большасьць насельніцтва, пакуль у апазыцыі няма."

Вёў перадачу
Віталь Тарас