Свае адказы на гэтыя пытаньні прапануюць дырэктар Літоўскага інстытуту Беларусі Лаўрас Бялініс, супрацоўніца польскага Цэнтру ўсходніх дасьледаваньняў Агата Вяжбоўска-Мязга, расейскі палітоляг Леанід Радзіхоўскі й аглядальнік украінскага тэлеканалу “1+1” Вячаслаў Пяхоўшэк.
Незалежная Беларуская Народная Рэспубліка, абвешчаная 86 гадоў таму, праіснавала некалькі месяцаў і была ліквідаваная войскамі савецкай Расеі. Незалежная Рэспубліка Беларусь, абвешчаная амаль 13 гадоў таму, існуе дагэтуль.
Наколькі сталай, устойлівай выглядае цяперашняя беларуская незалежнасьць, беларуская дзяржаўнасьць. Зададзім гэтае пытаньне аналітыкам, адмыслоўцам з суседніх краінаў. Суседзкае вока, як падказвае жыцьцёвы досьвед, бачыць нават вастрэй, глыбей, чым сваё.
Такім чынам пытаньне першае: ці адбылася беларуская незалежнасьць, або яна дагэтуль выглядае ўяўнай і хісткай?
Зь Вільні – дырэктар інстытуту Беларусі Лаўрас Бялінас.
(Бялініс: ) “Я мяркую, што незалежнасьць Беларусі ўсё ж адбылася. Але, гаворачы гэта, трэба падкрэсьліць, што яна надзвычай хісткая, бо ёсьць шмат эканамічных, сацыяльных і палітычных фактараў, якія супрацьдзейнічаюць умацаваньню гэтай незалежнасьці. У палітычным сэнсе гэта, зразумела, рэжым, які стварае магчымасьць хутка і эфэктыўна ўцягнуць Беларусь у сфэру ўплыву Расеі. У эканамічным сэнсе – гэта няздольнасьць вырашыць тыя праблемы, якія створаныя яшчэ за Савецкім Саюзам. Я маю на ўвазе эканамічную залежнасьць ад Расеі ў базавых галінах эканомікі. У сацыяльным сэнсе – гэта недахоп грамадзянскай сьвядомасьці. Я мяркую, што незалежнасьць, якая існуе, пры гэтакай нізкай грамадзянскай сьвядомасьці можа вельмі хутка памяняцца на імкненьне далучыцца да суседняй дзяржавы, прычым не ў якасьці саюзнай дзяржавы, а проста стаць складнікам Расейскай Фэдэрацыі”.
Пра тое, як яна ўпэўнілася ў беларускай незалежнасьці, гаворыць супрацоўніца Польскага цэнтру ўсходніх дасьледаваньняў Агата Вяжбоўска-Мязга.
(Вяжбоўска-Мязга: ) “Што тычыцца беларуская дзяржаўнасьці, то тут напэўна ёсьць посьпехі. Калі я пачынала езьдзіць у Беларусь у 1996 годзе, шмат хто ў Польшчы пытаў у мяне:"Што гэта за краіна?". І мы наагул ня шмат ведалі пра гэтую краіну-суседку. Цяпер я бачу, што погляд на Беларусь іншы – ніхто не глядзіць на беларусаў, як на расейцаў, усе ведаюць, што гэта беларусы. Я лічу посьпехам тое, што калі я цяпер размаўляю зь беларускімі чыноўнікамі, то хаця яны часам і не беларускамоўныя, яны гавораць мне: "Мы беларусы, мы беларускія чыноўнікі". Нават калі яны гэта гавораць таму, што ведаюць, што ў Расеі ў іх не было б улады, гэта ўжо штосьці значыць. Яна ўжо зьвязваюць свой лёс зь беларускай дзяржаўнасьцю”.
Пытаньне пра незалежнасьць Беларусі амаль заўсёды ёсьць пытаньнем незалежнасьці ад Расеі. Ці адбылася гэтая незалежнасьць? З Масквы – палітоляг Леанід Радзіхоўскі.
(Радзіхоўскі: ) “Мне цяжка меркаваць, бо ўсе праблемы Беларусі ў вачох чалавека збоку, такога, як я, на жаль цалкам засланёныя моцнай постацьцю Лукашэнкі. І ўсё зводзіцца да ягоных капрызаў, да ягоных выступаў, да ягонага сяброўства з Расеяй і з Эўропай, да ягонай варожасьці да Расеі і Эўропы. Тое, што Лукашэнка адбыўся, як незалежны палітычны дзеяч і парушальнік спакою і ў Расеі, і ў Эўропе – гэта факт. А вось у якой ступені за яго сьпінай адбылася дзяржава – мне ацаніць цяжка. Хаця я мяркую, што гэта наагул пытаньне штучнае. У сучасным сьвеце, а тым болей у Эўропе, калі дзяржава фармальна абвешчаная незалежнай, яна такой і застанецца. Ніякіх варыянтаў зваротнага аншлюсу няма і ня будзе ніколі, з Лукашэнкам ці без яго.
У якой ступені незалежная вашая эканоміка? На гэты конт існуюць розныя ацэнкі. У якой ступені незалежная вашая палітычная кляса? На першы погляд яна цалкам расьціснутая Лукашэнкам і знаходзіцца пад ягоным ботам. Больш дакладны адказ мне даць цяжка”.
Ну і нарэшце пра беларускую незалежнасьць з краіны, якая таксама шукае свой шлях і мейсца ў сьвеце. З Кіева – аглядальнік тэлеканалу “1+1” Вячаслаў Пяхоўшэк.
(Пяхоўшэк: ) “Я б сказаў, што па вялікім рахунку незалежнасьць Беларусі адбылася. Ёсьць асаблівасьці гэтага працэсу ў кожнай з постсавецкіх краінаў. Магчыма, у Беларусі гэты шлях – адзін з самых цяжкіх. Пры тым што асыміляцыя Беларусі ў Савецкім Саюзе была надзвычай глыбокая, больш глыбокая, чым нават ва Ўкраіне, гэтыя 13 гадоў незалежнасьці – вялікі падарунак лёсу для Беларусі. За гэтыя гады нейкім чынам умацавалася нацыянальная сьвядомасьць, зьмянілася пакаленьне, у тым ліку і ў палітыцы. Такім чынам з пункту гледжаньня разьвіцьця, генэзісу гэтага працэсу, мне здаецца, што на нейкім базавым, культурным узроўні нацыяльная незалежнасьць Беларусі істотна прасунулася ў пазытыўны бок”.
(Дракахруст: ) “Спадар Пяхоўшэк, на ваш погляд перасьцярогі наконт страты беларускай незалежнасьці – гэта “страшылкі” ці такая пагроза рэальная?”
(Пяхоўшэк: ) “Аб'ектыўна кажучы, гэта ўзровень рэальнай пагрозы. Рэальнай таму, што важкім застаецца суб’ектыўны фактар у беларускай палітыцы. “Цар” Лукашэнка добры ці злы, ці ён туды паверне ці сюды паверне. Аб'ектыўна кажучы, чым менш дэмакратычна ён паводзіць сябе ўнутры сваёй краіны, тым мацней ціск Захаду, а выціснуць Беларусь з Захаду можна толькі на Ўсход. І гэты працэс ня надта спрыяе ўсталяваньню беларускай незалежнасьці. Шмат што таксама залежыць ад суб'ектыўнага фактару, зьвязанага з паводзінамі Пуціна. Ці хоча ён мець Беларусь як прыдатак, ці трэба яму для аднаўленьня імпэрскай велічы расейцаў фармальнае далучэньне Беларусі, а калі так, то на якім этапе? Тут дзейнічае шмат фактараў, і гэта ўражвае, а калі сказаць дакладней, то і палохае”.
(Дракахруст: ) “Спадарыня Вяжбоўска Мязга казала пра дзіўную для яе зьяву: беларускія чыноўнікі, нават тыя, што гавораць па-расейску, сьцьвярджаюць: “Мы –беларусы, мы не расейцы”. Наколькі наагул зрусыфікаванасьць Беларусі, тое, што значная частка беларусаў гаворыць па-расейску, ёсьць пагрозай беларускай незалежнасьці? Слова Варшаве, спадарыні Агаце”.
(Вяжбоўска-Мязга: ) “Я буду вельмі шчасьлівая, калі ад беларускіх маладых людзей не пачую: "У нас на дыскатэцы ёсьць музыка расейская і замежная". Ці калі я змагу купіць у Беларусі беларускамоўныя дэтэктыўныя раманы – тады я буду шчасьлівая. Але галоўнае – гэта ідэнтыфікацыя зь дзяржавай. Відавочна, што ў Польшчы і ў Беларусі зусім розная гісторыя, і гэта трэба разумець. Але галоўнае – каб беларусы шанавалі сваю дзяржаву, шанавалі яе незалежнасьць”.
(Дракахруст: ) “Наколькі культурная, моўная зрусыфікаванасьць Беларусі ёсьць пагрозай яе незалежнасьці. Гаворыць Леанід Радзіхоўскі”.
(Радзіхоўскі: ) “Справа ў тым, што гэтая незалежнасьць не была заваяваная, не была выпакутваная, яна была атрыманая, як кажуць, па недарэчнасьці. Калі ва ўсіх рэспубліках былога СССР, нават у паснулай Сярэдняй Азіі, былі нейкія рухі супраць Масквы, то ў Беларусі яны былі, на мой погляд, у мінімальнай ступені. У пэўным сэнсе гэта быў бясплатны падарунак. Але гэта быў такі падарунак, што потым ад яго і захочаш, дык не пазбавісься. Хай сабе народ нават хоча аб'яднаньня з Расеяй і лёгка аддасьць сваю дзяржаўнасьць. Уявім сабе, што гэта так. Але палітычная кляса, якой бы яна ні была, ніколі не аддасьць сваю незалежнасьць і дзяржаўнасьць.
Да таго ж далучэньне Беларусі да Расеі было б надзвычай небясьпечна і для самой Расеі. Гэта прывяло б да такога велізарнага клубку невырашальных супярэчнасьцяў унутры Расеі, настолькі сапсавала б стасункі зь іншымі краінамі СНД і ўскладніла б адносіны з Эўрапай ды Амэрыкай, што Расеі проста не па сілах было б утрымаць такі падарунак. Гэта кавалак, які немагчыма пераварыць. У гэтым сэнсе тое, што Пуцін сьвядома вядзе палітыку на зрыў гэтай інтэграцыйнай гульні, гэтак жа са свайго боку тую ж палітыку вядзе Лукашэнка – гэта цалкам лягічна і зусім натуральна.
А тое, што няма культурнай, мэнтальнай незалежнасьці, што беларусы не адчуваюць сябе асобнай краінай – гэта цалкам магчыма. Тым больш, што пачуцьцё мэнтальнай незалежнасьці звычайна ўзьнікае супраць кагосьці. Напрыклад, у Заходняй Украіне такія пачуцьці ёсьць, у Прыбалтыцы яны вельмі моцныя, яны існуюць нават у Армэніі, хаця яна – самая прарасейская ў Закаўказьзі. А ў Беларусі іх сапраўды няма з прычыны моўнай блізкасьці, з-за блізкасьці да расейскай культуры. Але гэта абсалютна нічога ня значыць. Адсутнасьць псыхалячгічнага, мэнтальнага самавызначэньня, ці самавызначэньня, што мы бліжэй да Расеі, чым да саміх сабе, зусім не азначае, што зь юрыдычнай і палітычнай незалежнасьцю будзе скончана”.
(Дракахруст: ) “Моўная праблема на Ўкраіне падобная да беларускай. Як гэтая праблема зьвязаная з умацаваньнем незалежнасьці? Слова – Кіеву, Вячаславу Пяхоўшэку”.
(Пяхоўшэк: ) “Мне падаецца, што гэта ўяўляе сабой даволі невялікую пагрозу, калі параўнаць зь іншымі пагрозамі, якія існуюць для Беларусі. Чаму? Бо ня толькі ў Беларусі, але і шмат у якіх краінах, найважнейшым фактарам, які мацуе фармальную незалежнасьць ад Расеі, ёсьць карупцыя. Злодзеі крадуць у сваіх краінах і ня хочуць пускаць да сябе расейскіх злодзеяў. Іранічна кажучы, карупцыя выступае фактарам канцэнтрацыі дзяржаўніцкіх памкненьняў элітаў. Мне здаецца, што гэты фактар мае значна большае значэньне, чым тое, як арыентаваныя беларускія выбаршчыкі”.
(Дракахруст: ) “І нарэшце літоўскі погляд на суадносіны культурнай і палітычнай незалежнасьці Беларусі. Гаворыць Лаўрас Бялініс”.
(Бялініс: ) “Зразумела, моўны фактар вельмі важны для дзяржаўнасьці, бо бяз мовы, без усьведамленьня, што мая мова адрозьнівае мяне ад іншых народаў, нацыянальная дзяржава існаваць ня можа. Хаця дзяржаўнасьць залежыць ня толькі ад гэтага – ёсьць выпадкі, калі некалькі дзяржаваў гавораць на аднэй мове, але людзі адчуваюць сябе рознымі нацыямі.
Але ж беларуская гісторыя паказвае, што на працягу стагодзьдзяў Беларусь, якая раней была часткай Вялікага Княства Літоўскага, геапалітычна была супрацьпастаўленая Расеі. Расейскае стаўленьне да беларусаў традыцыйна ўтрымлівае жаданьне зьнішчыць любую магчымасьць адраджэньня гэтай геапалітычнай структуры, якая існавала гадоў 200-300 таму.
Мэта палягае ў тым, каб выкрасьліць з грамадзкай сьвядомасьці беларусаў усё, што магло б весьці да фармаваньне дзяржаўнага мысьленьня, нацыянальнай палітычнай самасьвядомасьці.
Цяпер шмат беларусаў сапраўды сымпатызуюць расейскай мове, расейскай культуры і вельмі часта не разумеюць, ці існуе беларуская культура і мова, як асобныя. Я часам бачу, што некаторыя беларусы глядзяць на беларускую мову, як сродак моўнай камунікацыі ніжэйшага ўзроўню, што памылкова. Гэта – вынік доўгай сацыяльнай і культурнай палітыкі імпэрскіх сілаў. І гэтая палітыка мела плён, значная частка беларусаў усьведамляюць сябе як расейскамоўных людзей, усьведамляюць расейскую культуру як сваю культуру.
І гэта, наагул кажучы, няблага. Кепска тое, што яны не выдзяляюць у гэтым сваёй беларускай адрознасьці, сваёй тоеснасьці, якая існуе. Відаць, людзі павінныя перажыць гэты этап, які ёсьць самым крытычным – этап аднаўленьня, этап успаміну сваёй культурнай каштоўнасьці”.
(Дракахруст: ) “Раней спадар Бялініс выказаў меркаваньне, што пагрозай незалежнасьці Беларусі ёсьць дзейны аўтарытарны рэжым. Нядаўна ў расейскай “Независимой газете” палітоляг Дзьмітры Трэнін выказаў меркаваньне, што пры новай, больш актыўнай палітыцы Пуціна адносна краінаў СНД усе яны захаваюць сваю незалежнасьць. Усе, акрамя Беларусі, пасьля сыходу Лукашэнкі – мяркуе Дзьмітры Трэнін. Дык калі пагроза страты незалежнасьці больш: пры інтэгратары Лукашэнку ці пасьля яго? Гаворыць Леанід Радзіхоўскі”.
(Радзіхоўскі: ) “Я заўсёды гэта паўтараў, магу паўтарыць яшчэ раз – Лукашэнка – гэта наймацнейшы гарант беларускай незалежнасьці. І зразумела, ён аніводнай сэкунды ня думаў аб'ядноўвацца з Расеяй ці ўлівацца ў Расею. Ён надта шмат паклаў на ўмацаваньне сваёй асабістай улады. Адзіным варыянтам, на які ён мог бы пагадзіцца – гэта стаць “царом” аб'яднанай Расеі і Беларусі. Але паколькі гэты варыянт абсалютна немагчымы, і ўсе, у тым ліку і ён, гэта ўжо зразумелі, то ні пра якое аб'яднаньне, пакуль ён палітычна жывы, і размовы быць ня можа. Ён, зразумела, гарант незалежнасьці, бо гэтае пытаньне – гэта пытаньне ягонай асабістай незалежнасьці, ягонай асабістай улады і нікому і ніколі ён гэтай улады і кроплі не аддасьць.
Што тычыцца пэрыяду пасьля Лукашэнкі, калі прыйдуць празаходнія сілы, то яны ня пойдуць ні на якое аб'яднаньне з Расеяй паводле ідэалягічных чыньнікаў. Але хай сабе перамогуць колькі заўгодна прарасейскія сілы. Хай сабе народ будзе ня супраць аб'яднаньня. Хай нават палітычная кляса, узначаленая нейкім вельмі дзіўным палітыкам, будзе гатовая да аб'яднаньня. Кажу – дзіўным, бо не было прэцэдэнту аб'яднаньня на працягу апошніх ста гадоў. Адзіны прэцэдэнт – аб'яднаньне дзьвюх Нямеччынаў. Але гэта адбылося выключна паводле аднае прычыны – пасьля падзеньня сацыялізму палітычная кляса Ўсходняй Нямеччыны была зьнішчаная пад корань і НДР проста абрынулася, як дзяржава.
Але ня будзем нават зважаць на прэцэдэнты. Уявім сабе, што беларуская палітычная кляса будзе настолькі прарасейская і схільная да капітуляцыі, што папросіць аб аб'яднаньні. Я ўпэўнены, што гэтага ніколі не адбудзецца, бо на гэта ніколі ня пойдзе Расея. Аб'яднаньне з Беларусьсю для Расеі – гэта занадта “дарагое задавальненьне”.
А калі знойдзецца нагэтулькі вар’яцкі расейскі прэзыдэнт, які захоча гэты кавалак узяць, то гэта будзе азначаць вялікія забурэньні для Расеі і Беларусі, якая стане яе часткай, а скончыцца справа ўсё роўна развалам. На наступны дзень пасьля аб'яднаньне ўзьнікне беларускі нацыянальны фронт, які павядзе змаганьне за аддзяленьне, за адмысловыя правы, і Расея атрымае другую Чачэнію. Не такую крывавую і ваяўнічую, але палітычна – менавіта Чачэнію. Навошта гэта Расеі – незразумела”.
(Дракахруст: ) “Наагул кажучы, дэмакратыя і незалежнасьць – рэчы ня тоесныя. Цяперашні Туркмэністан – пачварная ўсходняя дэспатыя, але наўрад ці ёсьць сумневы ў яе незалежнасьці. Дарэчы, значны час даваеннай гісторыі Літвы прыпаў на аўтарытарны рэжым Антанаса Сьмятоны”.
(Бялініс: ) “Я б хацеў інакш павярнуць гэтую лёгіку. Менавіта аўтарытарызм, цэнтралізаванасьць кіраваньня, жорсткі палітычны рэжым у Беларусі стварыў немагчымасьць збалянсаваць беларускае грамадзтва, каб у больш крытычных умовах яно вытрымала ціск звонку. У гэтай сытуацыі Лукашэнка робіцца як бы адзіным выратавальнікам незалежнасьці беларускай дзяржавы. Але калі мы паглядзім на іншыя дзяржавы, у тым ліку на даваенную Літва, дзе быў аўтарытарны рэжым, то мы ўбачым, што менавіта з прычыны сваёй аўтарытарнасьці такія дзяржавы і страцілі тады сваю незалежнасьць, бо не было створана іншых сілаў, якія маглі стаць супрацьвагай сілам звонку. У Беларусі цяпер аналягічная сытуацыя. Парасткі іншых, адрозных ад улады эканамічных і палітычных сілаў, за 10 гадоў былі зьнішчаныя ці амаль зьнішчаныя. І ўсё абапіраецца на адміністрацыю Лукашэнкі. І такім чынам, калі прыбраць гэтую адміністрацыю – гэта значыць прыбраць падмурак дзяржавы. У гэтым сэнсе Дзьмітры Трэнін мае рацыю. Але ён ня мае рацыю ў тым, што аўтарытарная дзяржава ёсьць выйсьце для такіх краінаў, як Беларусь. Магчымасьць быць незалежнымі пры Лукашэнку – гэта ілюзія незалежнасьці, бо будучыня ў такіх умовах вельмі крохкая”.
(Дракахруст: ) “На думку Вячаслава Пяхоўчыка будучыня Беларусі не вычэрпваецца стратай незалежнасьці пасьля сыходу Лукашэнкі”.
(Пяхоўшэк: ) “Трэнін аналізуе гіпатэтычную сытуацыю, бо мы ня ведаем, як і калі гэта адбудзецца і ці адбудзецца ўвогуле і хто прыйдзе на мейсца Лукашэнкі. Я з такім жа посьпехам магу спрагназаваць і процілеглы сцэнар. Калі Лукашэнка выбірае сабе спадкаемцу і перадае яму тую ўладу, якую мае цяпер. Гэта, як правіла, дастаткова складаны сцэнар, бо чалавек, які ўмантаваны ў сыстэму гэтак, як Лукашэнка, ня можа мэханічна знайсьці сабе замену. Але і гэта выключыць нельга. Тады будзе сцэнар, калі цяперашні status quo адносінаў Пуціна і Лукашэнкі захаваецца, толькі зь іншымі ўдзельнікамі”.
(Дракахруст: ) “Пра ролю першага прэзыдэнта Беларусі ў пытаньні яе незалежнасьці – Агата Вяжбоўска-Мязга”.
(Вяжбоўска-Мязга: ) “Відавочна, што Лукашэнка гатовы аддаць частку незалежнасьці, калі гэта будзе патрэбна для захаваньня яго ўлады. Але парадаксальным чынам Лукашэнка сёе-тое робіць для беларускай незалежнасьці. Усе гэтыя ягоныя канфлікты з Масквой на маю думку ў сьвядомасьці беларусаў адзначаюць, што Беларусь – гэта не Расея, што ў яе ёсьць свае ўласныя інтарэсы”.
(Дракахруст: ) “Крыху больш чым празь месяц мы станем сьведкамі велізарнай зьмены геапалітычнага становішча ня толькі ў рэгіёне, але і ў сьвеце. Беларусь апынецца наўпрост паміж дзьвюмя геапалітычнымі гігантамі аб’яднанай Эўропай і Расейскай Фэдэрацыяй. Некаторыя адмыслоўцы і палітыкі лічаць, што гэты стан паставіць Беларусь перад жорсткай дылемай : ці Беларусь уступае ў Эўразьвяз ці далучаецца (або будзе далучаная да Расеі)? Гаворыць Лаўпрас Бялініс”.
(Бялініс: ) “Мне здаецца, што лёгіка гэтай геапалітычнай дылемы існуе на гэтай тэрыторыі гадоў 300, калі ня больш. Выйсьці з гэтага зачараванага кола падзела Беларусі, як раней падзела Вялікага Княства – вельмі цяжка. І адзінае выйсьце – у стварэньні дэмакратычных інстытуцыяў у самім гэтым грамадзтве, якія маглі б існаваць незалежна ад таго, моцная ці слабая адміністрацыйная ўлада. У такім выпадку далучэньне да Эўразьвязу стала бы не зьнікненьнем дзяржавы, а ўмацаваньнем гэтых грамадзянскіх інстытуцыяў у глябальнай структуры Зьвязу. Беларуская дзяржава, зразумела, страціла бы пры гэтым некаторыя свае атрыбуты, але захавалася б нацыянальнае грамадзтва, якое мае сваю дзяржаўнасьць і здольнае выстаяць у гістарычным выпрабаваньні. Калі Беларусь далучаецца да Расейскай Фэдэрацыі, то мы бачым, што самая Расеі ня надта далёка прасунулася па шляху дэмакратыі, калі яна ўвогуле ідзе гэтым шляхам. Таму яна ня будзе падтрымліваць тыя дэмакратычныя, свабодныя інстытуцыі, якія цяпер непатрэбныя Расеі. Бо наколькі я разумею, Расеі больш выгадна мець Беларусь, як свой складнік, а не як саюзную дзяржаву, якая мае свае прэтэнзіі ў палітыцы, эканоміцы і сацыяльных пытаньнях”.
(Дракахруст: ) “Супрацьлеглы погляд на беларускую дылему паміж Эўразьвязам і Расеяй – у Леаніда Радзіхоўскага”.
(Радзіхоўскі: ) “Ня бачу такой дылемы. Паняцьце незалежнасьці ў цяперашнім глябальным сьвеце – гэта атавізм, гэта цацка для адсталых слаёў насельніцтва. Але што тычыцца Беларусі, то ў яе неверагодна геапалітычна выгаднае становішча паміж аднымі і іншымі. Можна гандляваць гэтым становішчам амаль з той жа выгадай, зь якой Расея гандлюе газам і нафтай. Гэта тычыцца і газаправодаў, і розных палітычных камбінацыяў. Зразумела, гадоў 300-400 таму такі стан азначаў бы, што вас захопяць або адныя, або іншыя, што будзе вайна і разьня. Але ў нашую эпоху, калі ніхто нікога, і тым болей у Эўропе, не зьбіраецца захопліваць, у вас фэнамэнальна выгаднае становішча, становішча разборлівай нявесты, якая не сваёй незалежнасьцю (незалежнасьць якраз нікому непатрэбная), а сваімі газаправодамі, сваім транзытам, можа гандляваць то з аднымі, то зь іншымі. Наколькі я разумею Лукашэнку, ён будзе абяцаць аддаць гэта то Расеі, то Эўропе, набіваць цану, таргавацца. У выніку не аддасьць ні тым, ні іншым, зразумела, пакіне ўсё ў сябе. Але камбінаваць, круціцца, падымаць сваю капіталізацыю, капіталізацыю тых жа газаправодаў, нафтаправодаў ён можа да бясконца і гэта надзвычай выгадна. Калі б ён ня быў у такім сярэдзінным становішчы, то гуляць у гэтыя гульні ён бы, зразумела, быў ня ў стане”.
(Дракахруст: ) “Вячаслаў Пяхоўшэк мяркуе, што ў Беларусі ёсьць трэці шлях паміж магутнымі суседзямі”.
(Пяхоўшэк: ) “Я мяркую, што ёсьць трэці сцэнар. Усё будзе залежыць ад канкрэтных паводзінаў Лукашэнкі, які мае ў сваіх рукох велічэзныя магчымасьці маніпуляцыі грамадзтвам. На самой справе такога кшталту "шэрых зонаў" ў свой час было дастаткова шмат. Можна прыгадаць статус Фінляндыі паміж савецкім гігантам і яе бліжэйшымі суседзямі – на той момант сябрамі НАТО і Эўразьвязу. Нічога не перашкаджала Фінляндыі не ўступаць ані ў Эўрапейскі Зьвяз, ані ў Савецкі Саюз. Гэта крыху іншы прыклад, бо Фінляндыя была дэмакратычнай краінай, пра такі стандарт дэмакратыі Беларусь можа толькі марыць.
Што тычыцца Беларусі, то ўсё будзе залежыць ад таго, як канкрэтна здолее скарыстаць свае маніпуляцыйныя магчымасьці сам Лукашэнка. Напрыклад, ці будуць прынятыя пратэкцыянісцкія ці рэпрэсіўныя меры супраць польскага капіталу, які імкнецца працаваць на тэрыторыі Беларусі? Як будзе знойдзены аптымальны балянс паміж інтарэсамі Польшчы і Расеі? Я мяркую, што пэўны час Беларусь можа пратрымацца ў гэтым працэсе. У рэшце, гэта ў значнай ступені будзе залежыць ад дынамікі стасункаў Расеі і Эўрапейскага Зьвязу. Калі гэтая дынаміка будзе такой, якой летась, то ў Беларусі ўзьнікнуць новыя магчымасьці адыгрываць сваю, хай невялічкую, ролю і знайсьці сваё мейсца ў гэтым працэсе”.
