Каму ў Беларусі жыць добра?

Абурэньне гэтым — праява зайздрасьці ці справядлівасьці? Ці не на зайздрасьці да багатых і пасьпяховых грунтуецца ўлада Лукашэнкі?
Над гэтымі пытаньнямі ў «Праскім акцэнце» разважаюць аглядальнік газэты «Народная воля», блогер Будзімір, кіраўнічка грамадзянскай кампаніі «Наш дом» Вольга Карач і палітоляг, аўтар Свабоды Віктар Марціновіч.

Дракахруст: Блог Віктара Марціновіча «Porsche Cayenne беларускай этыкі» выклікаў гарачую і палкую дыскусію на нашым сайце. Уласна блог зьявіўся як рэфлексія наконт жарсьцяў, якія разгарэліся на форумах Анлайнера і «Нашай нівы». Нагодай стала жахлівая гісторыя, як кіроўца на Поршэ ў двары дзіцячага садку задавіў на сьмерць дзіця. Аднак дыскусія збочыла на больш сацыяльную праблему — ці сумленна, незалежна ад паходжаньня грошай, езьдзіць на машыне, якая каштуе столькі, колькі сярэдні беларус не заробіць за шмат гадоў? Ну і з паходжаньнем ёсьць праблема — шмат хто мяркуе, што ў сучаснай Беларусі такія грошы могуць быць толькі ў «сатрапаў рэжыму», «прыкарытных» бізнэсоўцаў і чыноўнікаў. Давайце паспрабуем разабрацца па пунктах.

Ці сапраўды нельга ў Беларусі сумленна зарабіць на такую дарагую машыну?

Марціновіч: Я таму і зьвярнуў увагу на тое, што адбывалася, таму што мне гэтая дыскусія, гэтая праблема этычнасьці Porsche Cayenne падалася трохі штучнай. Мне здаецца, што ў Беларусі ёсьць магчымасьць для чалавека зарабіць сабе на Porsche Cayenne. Калі ён актыўны, калі ён не п’е, калі ён спрабуе нешта рабіць. На форуме падчас абмеркаваньня я прывёў прынамсі некалькі вядомых мне прафэсіяў, якія з лёгкасьцю можна выкарыстаць дзеля таго, каб зарабіць на такую машыну. І праз ня вельмі працяглы час. Таму Porsche Cayenne этычны. Я не лічу гэта праблемай. Я лічу, што Porsche Cayenne, як усякі кусок жалеза, які каштуе ня так шмат, зьяўляецца цалкам этычным. Я ня бачу, чаму ў наяўнасьці гэтай машыны нехта бачыў загану.

Дракахруст: Віктар, наконт этычнасьці мы пагаворым крыху пазьней. А зараз мы ўсё ж такі абмяркоўваем пытаньне, наколькі шырокае кола тых людзей, якія могуць гэта купіць. Ці гэта толькі прадстаўнікі «улада-ўласнасьці», прадстаўнікі ўлады, прадстаўнікі рэжыму, ці, можа быць, як той казаў, «тлустыя каты»? Будзімір, як вы лічыце, каму ў Беларусі жыць добра? Хто можа назапасіць на Porsche Cayenne?

Будзімір: Безумоўна, у першую чаргу — гэта чынавенства і бізнэсоўцы. Прычым бізнэсоўцы ня дробныя, а сярэднія і вышэй за сярэдніх. З пэўнай мяжы, там, дзе вышэй за сярэднія, гэтыя бізнэсоўцы таксама супадаюць з уладным колам, з чынавенствам. Я думаю, што такіх людзей ня шмат, хто можа зарабіць сабе на Porsche Cayenne. Я ня ведаю ніводнага. Магчыма ў мяне асяродак такі маргінальны. Не даводзілася сустракаць такіх людзей.

Дракахруст: Вольга, а ў вас які асяродак? У вас грамадзкая арганізацыя, працуеце з народам. Вось сярод тых, з кім вы працуеце, шмат хто езьдзіць на Porsche Cayenne?

Карач: У прынцыпе, я хацела казаць пра некалькі фактараў, калі чалавек сапраўды можа атрымаць Porsche Cayenne. Ня будзем забываць, што да эканамічнага крызісу 2011 года шмат людзей карысталіся банкаўскімі крэдытамі. І шмат хто гэтыя крэдыты браў, прадпрымальнікі, чынавенства, і ня толькі яны карысталіся гэтай сыстэмай. Можна сказаць, што Аляксандр Лукашэнка падсадзіў краіну на гэтую крэдытную іглу. Людзі шмат бралі крэдытаў.

Па-другое, ў мінулым годзе Лукашэнка павысіў мыта на замежныя аўтамабілі. І ўся краіна на пачатку вясны займалася тым, што дзесьці шукала грошы, каб толькі ўвезьці ў сакавіку-красавіку сабе машыны. Трэба казаць, што аўтапарк беларускага насельніцтва значна абнавіўся. Зразумела, што пасьля таго, як гэтае аўтамабільнае мыта было ўведзенае, ніякіх шанцаў зараз купіць сабе Porsche Cayenne няма. Я думаю, што вось гэты Porsche Cayenne быў прыгнаны дзесьці з Францыі ці Нямеччыны ў мінулым годзе.

Дракахруст: Вольга, ўсё ж такі большая частка машын, якія гналі ў мінулым годзе, мелі кошт 3-5 тысяч даляраў. І там падвышэньне мыта мела значэньне. Але, як я разумею, Porsche Cayenne каштуе некалькі дзесяткаў тысяч даляраў. Ведаеце, калі ў вас ёсьць 30 тысяч на Porsche Cayenne, то плюс 10 тысяч мыта для вас ня будзе праблемай.

Карач: Не пагаджуся. Я проста ведаю шмат людзей, якія ў мінулым годзе бралі машыну «на выраст». І залазілі ў страшэнныя даўгі менавіта таму, што яны вельмі добра разумелі, што ў бліжэйшыя 10-15 год ніякіх Porsche Cayenne яны сабе набыць не змогуць. Такога ўзроўню машыны набывалі некаторыя мае знаёмыя, хто працуе на «Нафтане», напрыклад, ці на нейкіх іншых буйных прадпрыемствах. Таксама не будзем забываць, што працоўныя, асабліва будаўнікі, якія працуюць у Маскве, у Санкт-Пецярбургу — яны ўсе добра зарабляюць. Гэтыя грошы неабавязкова павінны быць заробленыя на Беларусі.

Ці сумленна быць багатым?

Дракахруст: Ну а зараз пра этыку. Нават калі можна зарабіць, то ці маральна раскатваць на машыне, якая каштуе шматгадовы заробак даяркі, рабочага, доктара? І абурэньне гэтым — гэта праява зайздрасьці ці справядлівасьці?

Будзімір: Найперш я хачу заўважыць, што неэтычна езьдзіць у горадзе з такой вострай транспартнай праблемай на вялікай машыне. Porsche Cayenne гэта ці нешта іншае — ўжо не істотна. Такіх машын у горадзе павінна быць як найменей, а іх вельмі шмат — хамэры, джыпы. Транспартная праблема стаіць востра і яна ніяк не вырашаецца ўладамі. Неэтычна найперш з гэтага боку. Па-другое, сапраўды трэба быць больш сьціплымі. Неэтычна прэм’ер-міністру насіць гадзіньнік за 37 тысяч даляраў. Напэўна, не зусім этычна казыраць вось такімі дарагімі машынамі.

Дракахруст: Вольга, вы згодная? Гэта ўсё ж такі зайздрасьць ці прага да справядлівасьці? Гэта такая ж моцная няроўнасьць. Людзі ж аднолькавыя, а вось адзін езьдзіць на машыне за 30 тысяч даляраў, а для другога 30 тысяч — гэта заробак усяго жыцьця.

Карач: Ведаеце, зараз Беларусі праходзіць фазу «спажывецкага грамадзтва». Людзі вельмі моцна арыентуюцца на тое, каб атрымаць як мага болей грошай і каб гэтыя грошы паказаць. І тут беларусы вельмі моцна арыентуюцца на Маскву. Я ня думаю, што для прэм’ер-міністра вельмі важна насіць гэты гадзіньнік. На маю думку, для яго зьяўляецца важным не быць горш за расейскіх калегаў, якія, як мы ведаем з прэсы, носяць гадзіньнікі, якія каштуюць паўмільёна даляраў.
Наконт зайздрасьці ці справядлівасьці, то тут паўстае вельмі важнае пытаньне, каго лічыць сярэднестатыстычным беларусам. Калі арыентавацца на заробкі настаўнікаў і дактароў, то атрымліваюцца адны сярэднія лічбы. Калі арыентавацца на людзей, якія зараз працуюць у Расеі і дасылаюць грошы дадому — зусім іншыя. На маёй малой радзіме — ва ўсходняй Беларусі зараз шмат людзей, хто працуе вахтавым мэтадам: паўгода ў Расеі, паўгода дома. Калі арыентавацца на іх, то, ведаеце, гэтая машына і не такая дарагая.


Таксама не будзем забываць пра сярэднестатыстычны заробак беларуса ў 500 даляраў. Зразумела, што чыноўнік мае тысячу і больш, хтосьці мае пэнсію ў 100 даляраў. Гэты разрыў паміж беднымі і багатымі ў беларускім грамадзтве, на жаль, будзе пашырацца і пашырацца.

Таксама будуць узмацняцца вось гэтыя пачуцьці. Бо ёсьць людзі, якія сумленна адпрацавалі на дзяржаву і ў выніку атрымоўваюць пэнсію ў 100 даляраў, і ім не хапае нават на жыцьцё, на ежу, а ёсьць людзі, якія маюць дачыненьні да разьмеркаваньня, напрыклад, дзяржаўных рэсурсаў, і ёсьць людзі, якія за мяжой працуюць. Зразумела, што вось гэты маёмасны разрыў паміж рознымі сацыяльнымі групамі будзе павялічвацца, і адпаведна будзе расьці і сацыяльнае напружаньне.

Дракахруст: Віктар, як вы гэта ацэньваеце? Ці варта казаць, што гэта проста зайздрасьць, маўляў, калі чалавек не можа купіць сабе Porsche Cayenne, то значыць ён лузэр, няўдачнік. Разумныя людзі, як кажа Вольга, паехалі ў Расею і могуць зарабіць. Гэта так?

Марціновіч: Я слухаю і задаюся пытаньнем: аб якой краіне мы кажам? Мы ўсё ж такі жывем у краіне з найменшым расслаеньнем паміж багатымі і беднымі. Мы жывем у краіне, дзе багацьце фактычна прыхаванае. Сапраўдных багатых мы ня бачым. Мы не бачым падкрэсьленую раскошу, яна ад нас хаваецца. Усе людзі з ТОП-10 беларускіх самых заможных мужчынаў, яны на публіцы баяцца апынуцца. І гэта, здаецца — вынік той сацыяльнай мадэлі, той зайздрасьці, якая зьяўляецца асновай дзяржаўнага палітычнага ладу. Усе людзі з сапраўднымі грашыма разумеюць, што да іх прыйдуць на наступны дзень пасьля таго, як яны іх прадэманструюць. І кожны раз, як толькі мы пачынаем зайздросьціць, казаць пра нейкія недарагія машыны як пра сымбаль найвышэйшай заможнасьці, мы ўсе дэ-факта ператвараемся ў тых самых чыноўнікаў, якія кажуць пра сацыяльную роўнасьць, пра забесьпячэньне правоў для ўсіх.

Падкрэсьлю, беларускія чыноўнікі і тыя людзі, якія складаюць клясу самых заможных людзей у Беларусі, яны нябачныя. Калі беларускі чыноўнік едзе з Масквы (пра гэта шмат дзе пісалася, у прыватнасьці, пісаў Павал Шарамет ) першае, што ён робіць — яшчэ ў цягніку пераапранаецца ў строй ад «Купалінкі», каб яго не пабачылі ў брэндавым адзеньні.


Зь іншага боку, прыедзьце ўвечары на стаянку ля «Кароны». Проста паглядзіце, якія аўтамабілі там стаяць, проста паглядзіце, якія людзі з гэтых машын выходзяць. Гэта не сьвінападобнае чынавенства, а нармальныя людзі. Гэта такія людзі, як мы з вамі, якія размаўляюць пра свой крахюткі бізнэс, які прыносіць даволі сьціплы даход. Але тое, што яны маюць бізнэс і яшчэ неяк варушацца пад прэсам падатковай, КДК і гэтак далей — у мяне выклікае павагу да іх. Аніякай зайздрасьці ў мяне да такой машыны няма. Я ня бачу ў ёй сэнсу. Цалкам пагаджаюся з Будзімірам, які кажа, што езьдзіць такім танкам па горадзе, дзе праблема з паркінгамі, проста ня мае сэнсу. Аднак я іх паважаю.

Дракахруст: Віктар, памятаеце гэтую знакамітую гутарку Скота Фіцжэральда з Хэмінгуэем. У Фіцжэральда быў дабаўлены сантымэнт да багатых людзей і ён неяк сказаў: «Ведаеш, Эрнст, багатыя людзі непадобныя на нас з табой». На што цынічны Хэм адказаў: «Зразумела. У іх грошай больш».

Карач: У Беларусі чыноўнікі сапраўды хацелі б карыстацца сваім багацьцем публічна. І калі паглядзець на пятніцу-нядзелю ў Вільнюсе, Друскінінкае, Беластоку, у тамтэйшых шопінгцэнтрах і гатэлях, то яскрава бачна, як прыяжджае беларускае чынавенства, пры гэтым не хаваюць таго, што яны менавіта чыноўнікі, і пачынаюць шпурляцца грашыма. Нават літоўцы, жыхары Друскінінкаю, пачынаюць лічыць, што беларусы — гэта «новыя рускія». Бо там людзі жывуць у гатэлях па 350 эўра і вышэй за адну ноч. Зразумела, літоўцы нам кажуць, маўляў, як так можа быць, што беларускі чыноўнік прыяжджае са сваёй жонкай ці каханкай і выкідвае тысячу эўра за тры ночы. І дзе такія грошы можна зарабіць? Зразумела, што калі ён на гэта траціць тысячу эўра, то гэта не апошнія грошы.

На што абапіраецца Лукашэнка?

Дракахруст: Віктар у сваім блогу піша, што зайздрасьць да багатых і пасьпяховых і ёсьць галоўнае апірышча ўлады Лукашэнкі. Грамадзтва хоча справядлівасьці і роўнасьці — Лукашэнка яе забясьпечвае. Ну а калі гэтая роўнасьць у беднасьці, калі гэта суправаджаецца адсутнасьцю дэмакратыі і рэпрэсіўным характарам дзяржавы, а хто сказаў, што забесьпячэньне роўнасьці танна каштуе? А можа яно і вартае таго? Альтэрнатыва ж, магчыма, не прычэсаны народны капіталізм на швэдзкі капыл, а забавы расейскіх і ўкраінскіх алігархаў у Куршавэлі і яхты Абрамовіча. Яны лепш, чым цяперашні беларускі стан?

Будзімір: Найперш хачу заўважыць наконт беларускай нібыта роўнасьці, якая вымяраецца індэксам Джіні. Я не давяраю гэтаму паказьніку адносна Беларусі. Я быў у Швэцыі, размаўляў з людзьмі розных прафэсіяў. Іхныя заробкі адрозьніваліся на адсоткі, найбольш — на 50 %. Заробкі ў Беларусі, я ўжо не кажу пра даходы з бізнэсу, адрозьніваюцца ў два, тры, чатыры разы і нават больш. Але афіцыйна ў нас індэкс Джыні амаль супадае са швэдзкім.


Па-другое: прыціскае не сыстэма, прыціскае, на мой погляд, такі сялянскі субстрат, сялянская культура, добра ўгноеная савецкім досьведам, савецкім часам. Прыціскае яна, прыціскае ў тым ліку і Аляксандра Лукашэнку. Ён можа і хацеў пракаціцца на тым «Майбаху» сам, але не можа. Не можа чаму? Таму што культура іншая. Але ізноў наконт Швэцыі: калі я быў у Стакгольме, я не бачыў там такіх дарагіх машын, як у нас. Шчыра кажу: ні тых Хамэраў, ні джыпаў, ні нават Лексусаў. А у нас яны кідаюцца ў вочы. Гэтаксама кідаюцца ў вачыма і дарагія катэджы.

Яшчэ пра зайздрасьць: я думаю, гэта не зайздрасьць, гэта звычайная эўрапейская прага да эгалітарызму. Паглядзіце чаму ня быў пераабраны Сарказі. Ён — першы францускі прэзыдэнт, які ня быў пераабраны на другі тэрмін. Што было галоўнае? Гэта тое, што ён дазваляў сабе дэманстратыўную раскошу — дарагія гадзіньнікі, дарагія машыны, дарагая жонка, дарагія яхты і г. д. А быў абраны Франсуа Алан, які езьдзіў на скутэры і гэта было важна для французаў. Таму я не лічу, што беларусы нейкія ў гэтым сэнсе асаблівыя.

Карач: Мне падаецца гэта рэакцыя нашага беларускага грамадзтва не ад зайздрасьці, а ад пачуцьця нерэалізаваных магчымасьцяў. Калі чалавек адчувае свае таленты і ёсьць прага да самарэалізацыі, але ёсьць і ўсьведамленьне, што менавіта ў гэтай сыстэме, менавіта з гэтымі правіламі гульні гэта зрабіць немагчыма. Хтосьці вельмі добра напісаў у камэнтарах да блогу Віктара, што ў несправядлівай сыстэме немагчыма атрымоўваць справядлівыя грошы. Я не хачу сказаць, што немагчыма, але даволі цяжка. Давайце прыгадаем пачатак дзевяностых. Для шмат каго гэта не былі часы хаосу, гэта былі часы новых магчымасьцяў. Людзі пачалі езьдзіць гандляваць у Польшчу, пачалі набываць першы капітал, пачалі адкрываць свае крамы, і я ведаю шмат людзей у каго было пяць крамаў, дзесяць крамаў, у каго былі свае сеткі бізнэсу, пабудаваныя па Беларусі. І ўсё гэтая сыстэма зьнішчыла рознымі захадамі, рознымі законамі, рознымі дурнымі паводзінамі. І людзі, якія ў мінулым мелі пяць крамаў, а зараз сядзяць на гэтых 150-300 эўра на месяц, яны вельмі востра адчуваюць, што час праходзіць. І яны вельмі абураныя менавіта гэтым.

Паліва для рухавіка рэвалюцый

Дракахруст: Ці не было менавіта пачуцьцё несправядлівасьці масавым мэханізмам усіх радыкальных сацыяльных зьменаў апошніх гадоў :каляровых рэвалюцый у Грузіі, Украіне, Кіргізстане, арабскай вясны 2011 году. Зразумела, нешта там змагаўся за свабоду, але маса — хіба не за справядлівасьць, хіба не супраць тых, хто на Поршах?

Будзімір: Цяжка сказаць, ці ўсё і паўсюль зводзіцца да гэтага, але гэта было істотным фактарам і вельмі важным рухавіком пратэстаў, сапраўды.

Дракахруст: Віктар, у Беларусі кантынгент пратэсту — гэта сярэдняя кляса, гэта інтэлігенцыя, гэта тыя, хто не зайздросьціць уладальнікам Porsche Cayenne. І вось такі вынік. А калі выходзяць на вуліцу тыя, хто зайздросьціць — ці то ў Кіеве, ці то ў Каіры, ці то ў Трыпалі, ці то ў Бішкеку — атрымліваецца інакш.

Марціновіч: Па-першае, згодна нават з сацыялёгіяй камэнтараў на радыё «Свабода» я магу сказаць, што ў мяне іншае адчуваньне. У мяне ёсьць адчуваньне, што апошнія гады змаганьня з рэжымам нарадзілі новы тып маргінала — гэта такі чувачок, які сядзіць на 300 даляраў у офісе і які бэсьціць у камэнтарах усё, што рушыцца, ўсіх, хто перавышае па сваіх прыбытках гэтыя 300 даляраў у месяц, усіх, хто па характару сваіх думак проста адрозныя ад яго. Акрамя
люпмэнаў, якія стаяць у чэрагах па гарэлку, ёсьць яшчэ і такія новыя люмпэны — гэта такі маргіналізаваны актыў, які ў нейкіх іншых абставінах можа быць стаўся бы эліта нацыі. А сыходзячы з таго, што адбывалася ў беларускіх палітычных партыях, і з той ролі, якую яны маюць у беларускім палітычным працэсе, гэтыя людзі маргіналізаваліся, сьпіліся, ступіліся проста, прызвычаіліся да таго, што яны з дванаццаці гадзін да двух гадзінаў ночы сядзяць у інтэрнэце, пасьвяцца на форумах, пішуць нейкую лухту і вось гэта і ёсьць іх жыцьцё, для якога яны атрымліваюць штомесяц свае маленькія грошы. Час ад часу іх натоўп выходзіць на чарговую акцыю пратэсту, дзе яны там нешта бурчаць. Ведаеце, яны бурчаць, таму што ў прынцыпе менавіта гэтыя людзі палка пратэстуюць супраць Porsche Cayenne, таму што яны лічаць, што Porsche Cayenne — гэта беларуская ўлада. Беларуская ўлада на гэтых машынах не езьдзіць, яна хавае свае прыбыткі. Аднак той сацыяльны рухавік, які клякоча ў іхніх сэрцах — гэта менавіта такая быдляцкая зайздрасьць і гэта сапраўдныя новыя маргіналы.

Дракахруст: Вольга, можа ўсё ж такі гэтая зайздрасьць ці , як хто скажа, пачуцьцё справядлівасьці — гэта і ёсьць такі масавы рухівік пераменаў, людзі падымаюцца за справядлівасьць, а не за свабоду ці штосьці іншае. Дарэчы, у 2004 годзе ва Украіне рост валавага ўнутранага прадукту быў фантастычны −12%. Але паколькі ён дзяліўся так, як ён дзяліўся, паўстаў Майдан колькасьцю ў мільён чалавек. Як назьбіраць мільён? Не ў сэнсе — на Porsche Cayenne назьбіраць, а на плошчу.

Карач: Ведаеце, я добра памятаю гэтыя страйкі прадпрымальнікаў, у якіх мне таксама давялося браць удзел. І гэтыя прадпрымальнікі, ў тым ліку і на Porsche Cayenne, перакрывалі дарогу і заціскалі і міліцыянтаў і кадэбістаў. Рэвалюцыя будзе тады, калі гэтыя людзі на Porsche Cayenne выедуць на вуліцы і пачнуць масава перакрываць дарогі.

Дракахруст: Малавата Porsche Cayenne ня будзе для рэвалюцыі?

Карач: Ёсьць яшчэ Жыгулі, ёсьць людзі, у якіх няма наогул аўтамабіляў. Калі грамадзтва сфармулюе для сабе, што так далей жыць нельга, калі і людзі на Porsche Cayenne, і людзі, якія не маюць Porsche Cayenne, вырашаць, што гэтыя правілы гульні трэба зьмяняць, тады і пачнецца гэты працэс і, мне падаецца, ён будзе вельмі хуткім.

Беларускае ці агульначалавечае?

Дракахруст: Часам модна бэсьціць беларусаў, што Віктару некаторыя і закідалі. Але можа гэта не нейкае ўласна беларускае, а чалавечае? Зусім не беларус Маркс тэарэтычна абгрунтоўваў, што даходы капіталістаў — гэта рабаваньне. Зусім не пра Беларусь, а пра Амэрыку пісаў Торстэн Вэблен сваю знакамітую «Тэорыю бязьдзейнай клясы» пра «дэманстратыўнае спажываньне». Ну і нарэшце сучасны рух «Акупай Уол Стрыт», клясавыя забурэньні ў Грэцыі і іншых заходнеэўрапейскіх краінах — хіба гэта ня тое ж абурэньне «тлустымі катамі», ўласьцівае і беларусам?

Будзімр: Беларусы дакладна мала чым адрозьніваюцца ў гэтым сэнсе ад швэдаў, напрыклад. У швэдзкай культуры таксама не прынята вытыркацца. Ёсьць у іх нават адмысловае слоўца, якое перакладаецца, як норма, сярэдзіна, тое, што трэба. У нас у гэтай сытуацыі звычайна кажуць «нармальна». Я нармальна зарабляю, у мяне нармальная хата і гэтак далей. Сярэдне, як у ва ўсіх. Дакладна ведаю, што таксама непрыстойным лічыцца вытыркацца і ў французаў. Пра іх я ужо казаў, менавіта таму яны пракацілі на выбарах Сарказі. Таму я не лічу гэта нейкай унікальнай уласьцівасьцю беларусаў, яна, на мой погляд, такая вельмі эўрапейская.


Карач: Сапраўды, ў той жа Швэцыі непрынятая раскоша напаказ, калі чалавек дэманструе сваё багацьце менавіта каб паказаць людзям, што вы тут бедныя, а я багаты. Вось гэта ў Швэцыі дакладна непрынятае. У іх ёсьць іншая рэч: яны вельмі паважаюць знакамітых людзей. Калі ты знакаміты чалавек, там гэта выклікае больш павагі з боку грамадзтва чым, калі чалавека зарабляе мільёны і езьдзіць на вельмі дарагіх машынах. Але, у прынцыпе, швэдзкая сярэдняя кляса даволі вялікая, і розьніца паміж намі і швэдамі толькі ў тым, што лічыць сярэдняй клясай. Вось Porsche Cayenne — гэта для сярэдняй клясы ў Швэцыі цалкам нармальна, Там, калі людзі езьдзяць на машынах па дваццаць-трыццаць-сорак тысяч даляраў, то гэта лічыцца сярэднім узроўнем. А ў Беларусі гэта ўжо лічыцца раскошай.

Дракахруст: Віктар, як вы лічыце, можа быць тое, пра што вы пісалі — гэта Porsche Cayenne не беларускай этыкі, а наагул чалавечай?

Марціновіч: Ведаеце, ідэі не маюць прапіскі ў пашпарце, яны інтэрнацыянальныя. Ідэя зайздрасьці ці ідэя сацыяльнай роўнасьці не можа быць беларускай, ці нямецкай ці, як у выпадку з «Акупай Уол Стрыт» — амэрыканскай. Ідэі проста ў пэўны час з-за пэўных абставінаў робяцца папулярнымі ці не папулярнымі ў тым ці іншым грамадзтве. Можна канстатаваць, што пэўны, вельмі працяглы час ідэя сацыяльнай роўнасьці ці прагі сацыяльнай роўнасьці зьяўляецца дамінуючай і ў беларускім грамадзтве. Можна спрачацца, ці то гэтая ідэя прывяла да ўлады Аляксандра Лукашэнку ці, як кажа Будзімір, Аляксандр Лукашэнка прыйшоў і вымушаны быў аглядацца на ідэю сацыяльнай роўнасьці з-за таго, што яе патрабуюць ці чакаюць беларускія грамадзяне. Аднак, ёсьць і лібэральны трэнд, які сьцьвярджае, што кожны павінны атрымліваць столькі, колькі ён можа зарабіць. А канкурэнцыя ідэяў — гэта тое, што трэба сучаснай Беларусі. Акрамя ідэі сацыяльнай роўнасьці, здаецца, ніякай іншай палітычнай сацыяльнай ідэі болей няма. Усе іншыя галасы, якія кажуць нешта іншае, проста нячутныя.