Горан Хансан, член Нобелеўскага камітэта па фізіялогіі і медыцыне ў Каралінскім інстытуце, выступаючы сёння (8 кастрычніка) ў Стакгольме заявіў:
«Нобэлеўская асамблея ў Каралінскім інстытуце сёньня вырашыла прысудзіць Нобэлеўскую прэмію па фізіялёгіі і мэдыцыне 2012 Джону Гордану (John B. Gurdon) і Сінья Яманака (Shinya Yamanaka) за адкрыцьцё таго, што сьпелыя клеткі могуць перапраграмоўвацца, каб стаць плюрыпатэнтнымі".
Плюрыпатэнтнымі называюць клеткі недыфэрэнцыраванай эмбрыянальнай тканкі, якія могуць рэалізоўваць некалькі сцэнараў разьвіцьця.
Камітэт лічыць адкрыцьцё "рэвалюцыяй ў нашым разуменьні таго, як клеткі і арганізмы разьвіваюцца.
Мэдычная ўзнагарода была першай Нобэлеўскай прэміяй, абвешчанай у гэтым годзе. Прэмія па фізіцы будзе абвешчаная ў аўторак, па хіміі — у сераду, у чацьвер — па літаратуры і ў пятніцу будзе вызначаны ляўрэат Нобэлеўскай прэміі міру.
Ляўрэаты прэміі па эканоміцы, якая не была ў ліку ўзнагарод, вызначаных Нобэлем, і была заснавана Швэдзкім цэнтральным банкам у 1968 годзе, будуць абвешчаныя 15 кастрычніка.
Гісторыя і ўмовы Нобэлеўскай прэміі
Сёньня ў Швэцыі пачынаецца традыцыйны Нобэлеўская тыдзень, на працягу якога сусьветнай грамадзкасьці будуць прадстаўлены імёны ляўрэатаў адной з найбольш прэстыжных міжнародных прэмій, якая прысуджаецца за выдатныя навуковыя дасьледаваньні, рэвалюцыйныя вынаходніцтвы ці вялікі ўнёсак у культуру і разьвіцьцё грамадзтва.
Пра гісторыю гэтых прэмій распавядае Сяргей Джанян.
Гісторыя Нобэлеўскіх прэмій бярэ свой пачатак з таго дня, калі знакаміты швэцкі хімік і бізнэсовец Альфрэд Нобэль вырашыў ўкласьці ўсе свае ашчаджэньні - больш за 33 мільёны швэцкіх крон - у разьвіцьцё і падтрымку навукі. Пра гэта стала вядома пасьля таго, як у студзені 1897-га, праз год пасьля сьмерці Нобэля, было адкрыты яго тэстамэнт. Першая частка тэстамэнту ўтрымоўвала звычайныя распараджэньня, але пасьля ішлі іншыя, у якіх гаварылася:
" Даходы ад укладаньняў павінны належаць фонду, які будзе штогод разьмяркоўваць іх у выглядзе прэмій тым, хто на працягу папярэдняга года прынёс найбольшую карысьць чалавецтву ... Паказаныя працэнты неабходна падзяліць на пяць роўных частак, якія прызначаюцца: адна частка - таму, хто зробіць найбольш важнае адкрыцьцё або вынаходніцтва ў галіне фізыкі; другая - таму, хто зробіць найбольш важнае адкрыцьцё або ўдасканаленьне ў галіне хіміі; трэцяя - таму, хто зробіць найбольш важнае адкрыцьцё ў галіне фізыялёгіі або мэдыцыны; чацьвёртая - таму, хто створыць найбольш выбітны літаратурны твор ідэалістычнага напрамку; пятая - таму, хто ўнёс найбольш істотны ўклад у згуртаваньне нацый, зьнішчэньне нявольніцтва або зьніжэньне колькасьці існуючых армій і садзейнічаньне ў правядзеньні мірных кангрэсаў... Парыж, 27 лістапада 1895 ".
Паводле тэстамэнту мэцэната, узнагароды па фізыцы, хіміі, літаратуры прысуджае Швэцкая акадэмія навук, дасягненьні ў галіне фізыялёгіі і мэдыцыны ацэньвае Нобэлеўская асамблея пры Каралінскім інстытуце ў Стакгольме, а прэмію міру абвяшчае і ўручае нарвэскі Нобэлеўскі камітэт у Осла. Акрамя таго, у 1968 годзе па ініцыятыве Швэцкага банку, у якім захоўваецца фонд Нобэля, заснаваная ўзнагарода ў галіне эканомікі, названая прэміяй «Памяці Нобэля». Яна прысуджаецца на тых жа ўмовах, што і іншыя Нобэлеўскія прэміі.
Парадак вылучэньня і зацьвярджэньня кандыдатаў на Нобэлеўскую прэмію вельмі складаны, а працэдура абмеркаваньня і прысуджэньня ўзнагароды была і застаецца таямніцай за сям'ю пячаткамі: стэнаграмы пасяджэньняў Нобэлеўскага камітэта не вядуцца, а імёны намінантаў рассакрэчваць толькі праз 50 гадоў. У 2009 годзе, незадоўга да пачатку чарговага Нобэлеўскага тыдня, група буйных навукоўцаў ЗША і Вялікабрытаніі зьвярнулася з адкрытым лістом у Нобэлеўскі фонд, заклікаючы пашырыць колькасьць узнагарод. Падставай для звароту навукоўцы лічаць той факт, што навука пачатку ХХI стагодзьдзя мае іншае аблічча і перад ёй стаяць іншыя задачы, чым гэта было ў часы заснавальніка прэміі Альфрэда Нобэля.
Штогадовую Нобэлеўскую тыдзень па традыцыі адкрывае паведамленьне аб прысуджэньні прэміі ў галіне фізыялёгіі і мэдыцыны. Першым уладальнікам прэміі стаў нямецкі бактэрыёляг Эміль Адольф фон Берынг, уганараваны ў 1901 годзе за працу па сываратачнай тэрапіі, а самым, мабыць, вядомым з узнагароджаных зьяўляецца ляўрэат прэміі 1945 года, першаадкрывальнік пэніцыліну брытанец Аляксандр Флемінг. Першай жанчынай-ляўрэатам Нобэлеўскай прэміі па фізыялёгіі і мэдыцыне стала амэрыканка Герта Коры, якая атрымала яе разам з мужам Карлам Коры ў 1947 годзе за адкрыцьцё каталітычнага ператварэньня глікагену - з тых часоў ўзнагародай былі ўганараваныя яшчэ 9 жанчын. Усяго з 1901 года было 199 Нобэлеўскіх ляўрэатаў у фізыялёгіі і мэдыцыне.
У 2011 годзе ўпершыню быў парушаны статут Нобэлеўскага камітэта, які дазваляе прысуджаць прэміі толькі жывым намінантам (такая папраўка да статуту была прынятая ў 1974 годзе). Па рашэньні Нобэлеўскага камітэту амэрыканскі імуноляг Ральф Стейнман, які памёр за некалькі гадзін да прыняцьця рашэньня аб прысуджэньні яму Нобэлеўскай прэміі, быў узнагароджаны ёю пасьмяротна, паколькі на момант прысуджэньня камітэт лічыў ляўрэата жывым.
З адкрыцьцём Нобэлеўскага тыдня ў Швэцыі працягваецца актыўнае абмеркаваньне імёнаў верагодных прэтэндэнтаў на самую прэстыжную ўзнагароду сьвету. Традыцыю "Нобэлеўскага букмекерства" вось ужо больш за два дзесяткі гадоў працягвае агенцтва Thomson Reuters, штогод прадстаўляючы сьпіс патэнцыйных ляўрэатаў.
Мінулы год выдаўся няўдалым у пляне прагнозаў - у Thomson Reuters не змаглі адгадаць ніводнага ляўрэата. Тым не менш, варта адзначыць, што агенцтва досыць часта «апярэджвае падзеі» на некалькі гадоў, прадракаючы Нобэлеўскія прэміі тым, хто ў сапраўднасьці атрымлівае іх толькі праз некаторы час:
Цырымонія ўручэньня ўзнагарод пройдзе ў Стакгольме і Осла 10 сьнежня - у дзень сьмерці заснавальніка прэміі Альфрэда Нобэля. Па традыцыі, кароль Швэцыі Карл XVI Густаў ўручыць ляўрэатам узнагароды ў Канцэртным доме Стакгольму, а ў цырымоніі ўзнагароджаньня прэміяй міру ў Осла возьме ўдзел кароль Нарвэгіі Харальд V.
«Нобэлеўская асамблея ў Каралінскім інстытуце сёньня вырашыла прысудзіць Нобэлеўскую прэмію па фізіялёгіі і мэдыцыне 2012 Джону Гордану (John B. Gurdon) і Сінья Яманака (Shinya Yamanaka) за адкрыцьцё таго, што сьпелыя клеткі могуць перапраграмоўвацца, каб стаць плюрыпатэнтнымі".
Плюрыпатэнтнымі называюць клеткі недыфэрэнцыраванай эмбрыянальнай тканкі, якія могуць рэалізоўваць некалькі сцэнараў разьвіцьця.
Камітэт лічыць адкрыцьцё "рэвалюцыяй ў нашым разуменьні таго, як клеткі і арганізмы разьвіваюцца.
Мэдычная ўзнагарода была першай Нобэлеўскай прэміяй, абвешчанай у гэтым годзе. Прэмія па фізіцы будзе абвешчаная ў аўторак, па хіміі — у сераду, у чацьвер — па літаратуры і ў пятніцу будзе вызначаны ляўрэат Нобэлеўскай прэміі міру.
Ляўрэаты прэміі па эканоміцы, якая не была ў ліку ўзнагарод, вызначаных Нобэлем, і была заснавана Швэдзкім цэнтральным банкам у 1968 годзе, будуць абвешчаныя 15 кастрычніка.
Гісторыя і ўмовы Нобэлеўскай прэміі
Сёньня ў Швэцыі пачынаецца традыцыйны Нобэлеўская тыдзень, на працягу якога сусьветнай грамадзкасьці будуць прадстаўлены імёны ляўрэатаў адной з найбольш прэстыжных міжнародных прэмій, якая прысуджаецца за выдатныя навуковыя дасьледаваньні, рэвалюцыйныя вынаходніцтвы ці вялікі ўнёсак у культуру і разьвіцьцё грамадзтва.
Пра гісторыю гэтых прэмій распавядае Сяргей Джанян.
Гісторыя Нобэлеўскіх прэмій бярэ свой пачатак з таго дня, калі знакаміты швэцкі хімік і бізнэсовец Альфрэд Нобэль вырашыў ўкласьці ўсе свае ашчаджэньні - больш за 33 мільёны швэцкіх крон - у разьвіцьцё і падтрымку навукі. Пра гэта стала вядома пасьля таго, як у студзені 1897-га, праз год пасьля сьмерці Нобэля, было адкрыты яго тэстамэнт. Першая частка тэстамэнту ўтрымоўвала звычайныя распараджэньня, але пасьля ішлі іншыя, у якіх гаварылася:
" Даходы ад укладаньняў павінны належаць фонду, які будзе штогод разьмяркоўваць іх у выглядзе прэмій тым, хто на працягу папярэдняга года прынёс найбольшую карысьць чалавецтву ... Паказаныя працэнты неабходна падзяліць на пяць роўных частак, якія прызначаюцца: адна частка - таму, хто зробіць найбольш важнае адкрыцьцё або вынаходніцтва ў галіне фізыкі; другая - таму, хто зробіць найбольш важнае адкрыцьцё або ўдасканаленьне ў галіне хіміі; трэцяя - таму, хто зробіць найбольш важнае адкрыцьцё ў галіне фізыялёгіі або мэдыцыны; чацьвёртая - таму, хто створыць найбольш выбітны літаратурны твор ідэалістычнага напрамку; пятая - таму, хто ўнёс найбольш істотны ўклад у згуртаваньне нацый, зьнішчэньне нявольніцтва або зьніжэньне колькасьці існуючых армій і садзейнічаньне ў правядзеньні мірных кангрэсаў... Парыж, 27 лістапада 1895 ".
Паводле тэстамэнту мэцэната, узнагароды па фізыцы, хіміі, літаратуры прысуджае Швэцкая акадэмія навук, дасягненьні ў галіне фізыялёгіі і мэдыцыны ацэньвае Нобэлеўская асамблея пры Каралінскім інстытуце ў Стакгольме, а прэмію міру абвяшчае і ўручае нарвэскі Нобэлеўскі камітэт у Осла. Акрамя таго, у 1968 годзе па ініцыятыве Швэцкага банку, у якім захоўваецца фонд Нобэля, заснаваная ўзнагарода ў галіне эканомікі, названая прэміяй «Памяці Нобэля». Яна прысуджаецца на тых жа ўмовах, што і іншыя Нобэлеўскія прэміі.
Парадак вылучэньня і зацьвярджэньня кандыдатаў на Нобэлеўскую прэмію вельмі складаны, а працэдура абмеркаваньня і прысуджэньня ўзнагароды была і застаецца таямніцай за сям'ю пячаткамі: стэнаграмы пасяджэньняў Нобэлеўскага камітэта не вядуцца, а імёны намінантаў рассакрэчваць толькі праз 50 гадоў. У 2009 годзе, незадоўга да пачатку чарговага Нобэлеўскага тыдня, група буйных навукоўцаў ЗША і Вялікабрытаніі зьвярнулася з адкрытым лістом у Нобэлеўскі фонд, заклікаючы пашырыць колькасьць узнагарод. Падставай для звароту навукоўцы лічаць той факт, што навука пачатку ХХI стагодзьдзя мае іншае аблічча і перад ёй стаяць іншыя задачы, чым гэта было ў часы заснавальніка прэміі Альфрэда Нобэля.
Штогадовую Нобэлеўскую тыдзень па традыцыі адкрывае паведамленьне аб прысуджэньні прэміі ў галіне фізыялёгіі і мэдыцыны. Першым уладальнікам прэміі стаў нямецкі бактэрыёляг Эміль Адольф фон Берынг, уганараваны ў 1901 годзе за працу па сываратачнай тэрапіі, а самым, мабыць, вядомым з узнагароджаных зьяўляецца ляўрэат прэміі 1945 года, першаадкрывальнік пэніцыліну брытанец Аляксандр Флемінг. Першай жанчынай-ляўрэатам Нобэлеўскай прэміі па фізыялёгіі і мэдыцыне стала амэрыканка Герта Коры, якая атрымала яе разам з мужам Карлам Коры ў 1947 годзе за адкрыцьцё каталітычнага ператварэньня глікагену - з тых часоў ўзнагародай былі ўганараваныя яшчэ 9 жанчын. Усяго з 1901 года было 199 Нобэлеўскіх ляўрэатаў у фізыялёгіі і мэдыцыне.
У 2011 годзе ўпершыню быў парушаны статут Нобэлеўскага камітэта, які дазваляе прысуджаць прэміі толькі жывым намінантам (такая папраўка да статуту была прынятая ў 1974 годзе). Па рашэньні Нобэлеўскага камітэту амэрыканскі імуноляг Ральф Стейнман, які памёр за некалькі гадзін да прыняцьця рашэньня аб прысуджэньні яму Нобэлеўскай прэміі, быў узнагароджаны ёю пасьмяротна, паколькі на момант прысуджэньня камітэт лічыў ляўрэата жывым.
З адкрыцьцём Нобэлеўскага тыдня ў Швэцыі працягваецца актыўнае абмеркаваньне імёнаў верагодных прэтэндэнтаў на самую прэстыжную ўзнагароду сьвету. Традыцыю "Нобэлеўскага букмекерства" вось ужо больш за два дзесяткі гадоў працягвае агенцтва Thomson Reuters, штогод прадстаўляючы сьпіс патэнцыйных ляўрэатаў.
Мінулы год выдаўся няўдалым у пляне прагнозаў - у Thomson Reuters не змаглі адгадаць ніводнага ляўрэата. Тым не менш, варта адзначыць, што агенцтва досыць часта «апярэджвае падзеі» на некалькі гадоў, прадракаючы Нобэлеўскія прэміі тым, хто ў сапраўднасьці атрымлівае іх толькі праз некаторы час:
Цырымонія ўручэньня ўзнагарод пройдзе ў Стакгольме і Осла 10 сьнежня - у дзень сьмерці заснавальніка прэміі Альфрэда Нобэля. Па традыцыі, кароль Швэцыі Карл XVI Густаў ўручыць ляўрэатам узнагароды ў Канцэртным доме Стакгольму, а ў цырымоніі ўзнагароджаньня прэміяй міру ў Осла возьме ўдзел кароль Нарвэгіі Харальд V.
