Унівэрсытэты і мовы
Ян Максімюк: Са сьціплай біяграфічнай нататкі пра вас на сайце «Прайдзісьвету» вынікае, што вы вывучалі замежныя мовы спачатку ў Менскім дзяржаўным лінгвістычным унівэрсытэце, потым ва ўнівэрсытэце ў Францыі, а потым яшчэ ва ўнівэрсытэце ў Осла ў Нарвэгіі. Вы не маглі б нам расказаць, якія мовы вы там вывучалі і як атрымалася, што вы пабывалі ажно ў трох унівэрсытэтах?
Лідыя Ёхансэн: Францускую, ангельскую, нарвэскую і мову саамі я вывучала на ўнівэрсытэцкім ўзроўні, але замежныя мовы былі збольшага субстратам ва ўсіх вамі згаданых установах, бо вывучаліся, уласна, не яны адны: на перакладчыцкім МДЛУ, напрыклад, да пары абавязковых французскай і ангельскай былі далучаны міжнародныя адносіны ва ўсіх іхніх праявах; у Францыі — паглыбленае вывучэньне мовазнаўства, у прыватнасьці прагматыкі і дыялекталёгіі, «працоўнымі» мовамі былі таксама ангельская і француская, у Осла — нарвэская, мова саамі і ў дадатак — юрыдычныя дысцыпліны; на прасунутым этапе дадаліся дацкая і швэдзкая, бо на гэтых мовах ішоў пэнсум [абавязковыя чытаньні — ЯМ].
Выбар унівэрсытэтаў палягаў, па вялікім рахунку, на геаграфіі: жыла я на Меншчыне — у менскі ўнівэрсытэт і паступіла. Замежныя ўнівэрсытэты пачаліся зь пераездам на сталае жыхарства ў Нарвэгію. Ва ўнівэрсытэце гораду Осла я сьпярша вывучала нарвэскую мову, а пасьля далучыліся француская, як працяг былой спэцыялізацыі, далей мова саамі. У Францыю я выправілася для паглыбленага вывучэньня мовазнаўства, таму што ў Осла гуманітарны факультэт што да замежнай філялёгіі дужа слабы. Атрымалася, так бы мовіць, кампэнсаторна. Так што мае адукацыйныя прэфэрэнцыі багата ў чым былі абумоўленыя месцам жыхарства.
Максімюк: Цяпер вы пражываеце ў Осла. Што вы там робіце, каб зарабіць на жыцьцё? Ваша адукацыя ў згаданых унівэрсытэтах спатрэбілася вам у практычным жыцьці, ці, можа, вам трэба было вучыцца нечаму іншаму?
Ёхансэн: Так, менавіта цяпер я пражываю ў Осла, а маё засваеньне тутэйшага ладу жыцьця пачалося з амаль крайняй Поўначы, адкуль родам мой муж. Па кліматычных прычынах там я не прыжылася — калі яшчэ летам з палярным днём можна было неяк нармальна функцыянаваць, фізіялягічна і мэнтальна, то з надыходам восені і асабліва зімы рабілася невыносна. Паходы па дактарах зводзіліся да канстатацыі занізкай канцэнтрацыі вітаміну D у крыві, а за ім астатняга вітамінна-мінэральнага альфабэту, адпаведнай рэцэптуры і рэкамэндацый па паўгадзіны штодня сядзець перад спэцыяльнай лямпай дзённага сьвятла. І пігулкі, і лямпа ніякага заўважальнага эфэкту не давалі, а таму выбар быў або вяртацца ў Беларусь, або зьяжджаць куды больш на поўдзень. Так з Трумса мы пераехалі ў Осла, і за гэты кампраміс я дужа ўдзячная майму мужу, якому прыйшлося-такі перакройваць жыцьцё.
Цяпер я зарабляю перакладчыцкім фрылансэрствам, так што, адказваючы на вашае пытаньне, ці спатрэбілася адукацыя — так, спатрэбілася, але каб пачаць ёю карыстацца, аднаго ўнівэрсытэту не хапіла, дый не адразу ўсё выходзіла так, як таго хацелася.
Што да іншых прафэсіяў — там добра, дзе нас няма, таму ці трэ было вучыцца чаму іншаму? — прагматычна гледзячы на жыцьцё, мо й так. Але я перакладчык па сваёй сутнасьці. Пэўна, хацелася б крыху па-іншаму акцэнтаваць сваю перакладчыцкую дзейнасьць, мо займацца іншымі парамі моваў, каб да душы, а не да кашалька, але на сёньняшні дзень — як ёсьць, так ёсьць.
Нарвэжцы і іншыя
Максімюк: Як вам падаліся нарвэжцы, іхнае жыцьцё і, як той казаў, іхны мэнталітэт? Яны моцна адрозьніваюцца ад беларусаў? Яны аптымісты («усё будзе добра, толькі нічога ня трэба рабіць») ці пэсымісты («хай будзе што будзе, абы толькі не было вайны»)?
Ёхансэн: Маё знаёмства з Нарвэгіяй пачалося з Поўначы, таму спачатку я асаблівай розьніцы паміж імі і намі, прызнацца, не адчувала і ня бачыла. Людзі адкрытыя, чулыя, рахманыя і талерантныя. (Чым вам не стэрэатыпны беларус?) Калі мы пераехалі ў Осла, сытуацыя перамянілася: выявілася багата фармальнасьцяў у стасунках зь людзьмі, і зрабілася актуальнай патрэба прытрымлівацца гэтых фармальнасьцяў. Што да талерантнасьці — яны талерантныя, але таму, што так трэба, а не таму, што яны так адчуваюць. «Утульна» — гэта той ідэал, да якога нарвэжац імкнецца, і ўтульна павінна быць як у фатэлі перад тэлевізарам, як у прыватным жыцьці, так і на працы.
Але адаптацыя да пэўнай ступені закранула таксама майго мужа, нарвэжца па нараджэньні і прафэсійнага журналіста, якому гэтае грамадзтва вядомае ад «а» да «я». Яшчэ й дагэтуль у ягоным коле блізкіх знаёмых — наогул выхадцы з поўначы. Пра Осла ён заўсёды гаворыць пачатковай фразай з Гамсунавага «Голаду» — «дзіўны горад, які нікога не выпускае, не паставіўшы на ім адзнакі».
Адкуль гэтая насьцярожанасьць у самых нарвэжцаў? Яшчэ пару дзесяцігодзьдзяў таму на паўночных нарвэжцаў тут паглядалі спадылба, маўляў, паўночнікі гавораць гучна, лаюцца моцна, яны ня здольныя да красамоўства і галоўнае — не прыбіраюць за сабою. Таму нават зьняць які пакой у Осла для паўночніка было справай дужа цяжкай, асабліва калі хто ехаў без «рэкамэндацый». У аб’явах пра тое, што здаецца пакой, звычайна так і стаяла — «не для паўночнікаў». Для студэнтаў з Поўначы ў Осла быў пабудаваны спэцыяльны інтэрнат высілкамі тых, хто спачуваў.
Сытуацыя зьмянілася, калі ў Осла пачалі прыбываць замежнікі з далёкіх культураў, і на сёньняшні дзень мала хто ўспомніць «неахайных паўночнікаў, якія лаюцца, на чым сьвет стаіць». Замест іх цяпер іншая група насельніцтва пад прыцэлам — замежнікі.
Мне на Поўначы было прасьцей — там талерантнасьць не для вока. Да таго ж яны там наглядзеліся на тое, што рабілася з народнасьцю саамі, якую некалі прымусова абнарвэжвалі, забаранялі карыстацца сваёй мовай, сілаю адбіралі дзяцей і прыстройвалі іх у спэцыяльныя інтэрнаты, каб, крый Божа, да саамскай культуры не далучаліся. Старэйшае насельніцтва наўмысна спойвалі, каб ратоў не адкрывалі. У 2008 годзе выйшаў пра гэта цудоўны мастацкі фільм, «Паўстаньне ў Каўтокейна». Сёньня сытуацыя зьмянілася — і з саамі, і зь іншымі народнасьцямі, якія спакон вякоў пражывалі на нарвэскіх тэрыторыях.
Нарвэгія мае сваю гісторыю неталерантнасьці і, на жаль, яна яшчэ ня скончаная: яны ціхенька просяць прабачэньня і выдаткоўваюць грошы на адраджэньне культурнай спадчыны некалі прыгнечаных народнасьцяў, але гавораць пра гэта паціху, каб на міжнароднай арэне імідж сваёй дэмакратыі не папсаваць. На міжнароднай арэне Нарвэгія — моцны змагар за правы чалавека і роўнасьць, і гэта той вобраз, які ім з усяе сілы хочацца падтрымаць. Але пакуль тое, што яны гавораць, і тое, што ёсьць насамрэч — крыху розныя рэчы. Учора — саамі з цыганамі, сёньня — пакістанцы з самалійцамі і палякі зь літоўцамі. Сам гештальт нікуды ня зьнік, яго папросту начынілі іншым.
Сама я, дзякуй Богу, на ўласнай скуры гэтага не адчула. Але мне нагадвалі некалькі разоў, што і адукацыя дрэнная, бо Беларусь недэмакратычная, а пасьля, каб палегчыць жыцьцё, прапанавалі напісаць даведку, што мой лінгвістычны ўнівэрсытэт — расейскі. Гэты маразм прапанавалі мне некалі ва ўнівэрсытэце ў Осла.
Яшчэ з уласнага досьведу: калі я прыехала ў Нарвэгію і мяне накіравалі на курсы нарвэскай мовы, мне трэба было прайсьці сумоўе і запоўніць некаторыя паперы. Дык прыходжу я ў кантору, зь перакладзенымі дыплёмамі, размаўляю зь цётачкаю пра сваё жыцьцё, а напрыканцы яна выцягвае паперку, дзе па-расейску напісаныя колькі сказаў накшталт «Мама мыла раму», і просіць мяне перапісаць тое, што я бачу. Я пытаюся, навошта. Выявілася, гэта тэст, ці ўмею я пісаць і чытаць. А навошта? Бо ў Беларусі падрабляюць дакумэнты...
І яшчэ. Мая знаёмая размаўляе са сваім дзіцём па-расейску, а бацька — па-нарвэску. Калі аднойчы дзіця праходзіла мэдычную камісію, дык яму, нармальнаму дзіцяці, паставілі адзнаку разумовай недаразьвітасьці, а маці паставілі на кантроль — ёй было загадана дома карыстацца толькі адной мовай, а то дзіця ня будзе разьвівацца. Я ня дужа люблю ўмоўны лад, але калі ў гэтай сям’і нешта пойдзе ня так і бацькі разыдуцца, дык праз гэтую некампэтэнтнасьць мэдыцынскага пэрсаналу маці могуць пазбавіць права выхоўваць дзіця. Такая юрыдычная практыка якраз і абапіраецца на паперку ад падобных мэдычных установаў. І менавіта таму ўсходнеславянскім мацяркам — а апошнім часам праз гэта дужа цярпяць і палякі — у Нарвэгіі юрыдычна цяжка захаваць дзіця пасьля разладу ў сям’і.
Дык вяртаючыся да вашага пытаньня, ці моцна нарвэжцы адрозьніваюцца ад беларусаў, я адкажу: адрозьніваюцца. Ці моцна — ня ведаю, таму што і талерантнасьць нарвэжцаў, і талерантнасьць беларусаў — паняткі даволі ўмоўныя. А ці нарвэжцы аптымісты? Уласна тут гавораць «Alt ordner seg for snille jenter/gutter» (усё наладзіцца для добрых дзяўчатак/хлопчыкаў). Але яны не фаталісты, таму што чалавека ўладкоўваюць паўсюль сувязі і знаёмствы. І чым больш яны гавораць пра недапушчальнасьць гэтага, тым больш яно так і робіцца. Калі яны й аптымісты — то на дужа інфантыльны лад.
Букмол і нюнорск
Максімюк: Патлумачце нам крыху моўную сытуацыю нарвэжцаў і тое, як яна ўплывае на ваша жыцьцё. Тую нарвэскую мову, што гучыць на радыё і ў тэлебачаньні, можна пачуць і на вуліцы ў Осла? Ці, магчыма, сытуацыя там больш складаная? У вас няма праблемаў, каб паразумецца з нарвэжцамі?
Ёхансэн: У Нарвэгіі канстытуцыйна зафіксаваны дзьве дзяржаўныя мовы — нюнорск і букмол. Ёсць таксама трэцяя, не абцяжараная канстытуцыйным статусам, але такая ж «людзкая», як і тыя дзьве — саамская, або саамі.
Нюнорск — мова, якая нарадзілася ў 1853 годзе, з выхадам у сьвет кнігі Івара Осэна, дзе ён апісвае нормы і правапіс народных гаворак. Мова гэтая больш «нарвэская», чым якая іншая, бо, як той казаў, ад самых хат. Фактычныя адрозьненьні ад букмолу палягаюць у фанэтычным ладзе і крыху спрошчаным сынтаксісе: гучыць па-іншаму, тэндэнцыя да аднасастаўных сказаў.
Букмол — мова з двума каранямі, створаная на аснове пісьмовай дацкай з дамешкай народнай нарвэскай. Гэтай мовай я карыстаюся кожны дзень. Для мяне, уласна, гэта ня дзьве асобныя мовы — гэта дзьве моўныя формы. Але на што толькі ня здольная палітычная воля і народнае волевыяўленьне: захацелі другую дзяржаўную мову — атрымалі.
На радыё і тэлебачаньні можна пачуць ня толькі букмол і нюнорск, але й розныя дыялекты, раней стандарт ішоў толькі на букмол і толькі так, як у Осла, а цяпер дэмакратызацыя — гавары, як хочаш (пішы, дарэчы, таксама, нават калі цябе, акрамя суседа, ніхто больш не зразумее). У іх сярод філёлягаў аніяк ня сьціхне спрэчка, ці трэба ў школе дзяцей вучыць артаграфіі. Гэта, бачыце, замінае крэатыўным пачаткам.
У Осла свой дыялект — асаблівая прасодыя і рытміка, свая асыміляцыя, жаргон, прытым маркіраваны далёкімі культурамі. Дыялект Осла падзяляецца далей на два паддыялекты — заходні і ўсходні, на заходнім размаўляе мясцовая нарвэская інтэлігенцыя, а ўсходні маркіраваны арабізмамі, ім карыстаюцца ў раёнах Грорудален і Гронлянд, дзе дужа высокі працэнт перасяленцаў з далёкіх культураў.
Дык ці складаная моўная сытуацыя? І так, і не, бо пры расплывістых моўных нормах і дыялектным раўнапраўі можна гаварыць і пісаць, як хочаш. У Осла ў мяне аніякіх праблемаў з разуменьнем не ўзьнікае, а што тычыцца нейкіх аддаленых дыялектаў — думаю, сьпярша прыйдзецца крыху прыслухацца.
Палескія карані і саамскія паралелі
Максімюк: Як вам удаецца трымаць кантакт зь беларускай мовай у Осла? У вас там ёсьць з кім пагаманіць па-беларуску? І наогул — як вы навучыліся беларускай мове? Няўжо ад таты з мамай?
Ёхансэн: Усе мае кантакты зь беларускай мовай ажыцьцяўляюцца аднабакова, без інтэракцыі і праз інтэрнэт. Рэгулярна слухаю вашае радыё. Яшчэ назаву адзін раскошны сайт — litaratura.org, ваш, спадар Ян, і Сяргея Шупы, за які вялікі дзякуй — выдатная мова і высакаякасныя пераклады, я ў вас вучуся і мове, і перакладу.
У Осла ў мяне няма нікога, з кім можна было б пагаварыць па-беларуску.
А ад каго я беларускай мове вучылася? Сказаць, што ў сям’і — дык і так, і не. Я нарадзілася на ўкраінскім Палесьсі, і хоць дома ў нас было дзьве мовы — украінская, на якой размаўляў тата, і расейская, якой карысталася мама, у больш шырэйшым сямейным коле размаўлялі па-паляшуцку.
Мая беларушчына пачалася — не памылюся, калі так скажу — ад нараджэньня, бо імя мне далі ў гонар галоўнай гераіні рамана Міхаіла Герчыка «Аддаеш назаўжды», які дужа ў нас любілі. А беларускай мове вучылася з шасьці гадоў, за гэта ўзяўся мой дзед, калі мы пераехалі на Меншчыну. Маім першым падручнікам былі «Беларускія народныя казкі», выданьне Акадэміі Навук. Кніга, якая заўсёды са мною — мурзатая ўжо і зацяганая. Мяне вучылі: на якой зямлі жывеш, на той мове і размаўляць павінна. І пытаньня, пэрспэктыўна гэта ці не, аніколі ні ў кога не ўзьнікала.
Максімюк: Прабачце мне больш асабістае пытаньне: а са сваім мужам вы гаворыце выключна па-нарвэску, ці таксама па-самску? Ці вельмі цяжка замежніку навучыцца мове самі?
Ёхансэн: Дома гаворым па-нарвэску, але ініцыйныя фразы або каб ніхто не зразумеў — часам па-саамску. Я дагэтуль, прызнацца, ня ведаю, у якім аб’ёме мой муж валодае саамскай. Чаму — асобная гісторыя. Калі мне трапілі ў рукі даўнішнія фатаграфіі ягонай сям’і, на адной побач з яго дзедам сядзела жанчына-саамі. На пытаньне, хто гэта, яму зрабілася няёмка адказваць. А калі пазьней надаралася гаварыць пра сямейнікаў і я згадвала саамі, ён раздражняўся і пару разоў адказваў, на маё зьдзіўленьне, што «хіба я калі бачыла яго п’яным?» І такая рэакцыя тыповая для нарвэжцаў: багата хто зь іх саромеецца сваіх сямейнікаў-саамі, а то і ўшчэнт замоўчвае.
Тады я пачала рабіць акцэнт на сваім паходжаньні — таксама з «народнасьцяў». Расказвала, што вакол гэтай народнасьці існуе цімала пагалосак. Расказвала пра мову, сьветапогляд зь ягонымі «гараваць» і «шкадаваць», адмысловую культуру і звычаі. Помню, яго дужа ўразіла, што ў нас некалі, калі памірала маладая дзяўчына, яе хавалі ў вясельным строі, і заўсёды так здаралася, што да сарака дзён па ёй паміраў нейкі мужчына. І што калі ў маці памірала дзіця, яна да канца сваіх дзён ня ела яблыкаў з новага ўраджаю да Спаса — каб на тым сьвеце дзіцятку дасталося.
Цікавасьць да Палесься зрабілася, уласна, правадніком саамскай культуры ў нас дома.
Таму брацца за саамскую мову для мяне было нечым цалкам натуральным. Мова дужа цяжкая, і ня толькі для замежнікаў, але і для самых нарвэжцаў. Але я на ўсім працягу акадэмічнага навучаньня пачувала сябе дужа добра, нібы вывучала старажытную кнігу. Напачатку я заўсёды дома чытала ўголас, і як хутка выявілася, муж мяне разумеў, пачаў дзе-нідзе папраўляць. Мова нас дужа родніць, хоць яна пасіўная і выглядае, нібы нейкі патаемны код. Пазьней выявілася, што мой муж — таксама цудоўны знаўца гісторыі саамі, і цікавіцца ёю пачаў дужа даўно.
Але «баіцца беларус быць беларусам», і ня кожны саамі скажа, што ён саамі. Таму і ў нас сям’я нарвэска-беларуская (а ня саамска-беларуская). Нядаўна нашы знаёмыя з Алты, якія пераехалі ў Осла, атрымалі прапанову вучыць дзяцей па-саамску, дык бацька так абразіўся, што пайшоў у адміністрацыю і абмацюкаў іх на чым сьвет стаіць. Бацькі па паходжаньні — саамі.
Чаго яны цураюцца? Кажуць, п’янства і брутальнасьці нораваў. Недзе гадоў дваццаць таму ў Алце пасварыліся два саамі, адзін з іх адсек другому галаву і кінуў яе на прыступках гатэля «Тон-Алта». Па сёньняшні дзень народная рэкляма гэтага гатэля гучыць прыблізна так: «Гатэль „Тон-Алта“ — заўсёды на галаву вышэй». І ўсе разумеюць, пра якую галаву гаворка. Але хіба падобныя казусы — самскі эксклюзіў?
Ці разумеюць скандынавы адзін аднаго?
Максімюк: Гэтае перакананьне існуе ўжо на ўзроўні амаль стэрэатыпу: нарвэская, дацкая і швэдзкая мовы настолькі блізкія, што гэтыя народы могуць няблага разумець адзін аднаго бяз моўных курсаў. А як гэта выглядае ў вашым выпадку: вам трэба было адмыслова вучыцца, каб разумець дацкую і швэдзкую, ці гэтае разуменьне прыйшло да вас само сабою, празь веданьне нарвэскай?
Ёхансэн: Калі хто скажа, што ведае ўкраінскую й беларускую толькі таму, што ведае расейскую, то хіба стэрэатып тут спрацоўвае? Паводле мяне, дык гэта не стэрэатып, а міт. Але ўсё залежыць ад таго, што чалавек укладае ў панятак «веданьне мовы».
Вусна нарвэжац добра зразумее швэда, а швэд нарвэжца, але і адзін, і другі дрэнна зразумеюць датчаніна, бо ў таго дужа спэцыфічная фанэтыка. А вось пісьмовы тэкст па-дацку нарвэжцу будзе цалкам зразумелы, як і датчаніну нарвэскі. Але ў тэксце па-швэдзку і адзін, і другі будуць спатыкацца.
Калі агульны зьмест ім зразумелы, то яны ні пра якія курсы думаць ня будуць. Нарвэжцы ўвогуле лічаць сябе паліглётамі — і па-ангельску яны вам, і па-гішпанску, і бокам, і скокам. Але ў іх разуменьні валодаць замежнай мовай — гэта здолець паразумецца зь мясцовым насельніцтвам, а дакладней — з пэрсаналам абслугі на вакацыях. Усе жыхары Осла валодаюць швэдзкай, бо ўсе асланцы як мінімум раз на месяц выпраўляюцца ў Швэцыю па харчы, таму што ў Осла за тое самае заплацяць тры-чатыры разы болей — нават нарвэскага міністра сельскай гаспадаркі за такім вось памежным гандлем нядаўна застукалі, от ужо таму сораму было!
Да мяне разуменьне сумежных моваў само не прыходзіла, у свой час я гарбела над пэнсумам па-швэдзку і па-дацку, а потым пакрысе пачала чытаць кнігі. Перавагу аддаю дацкай. Веданьне нарвэскай дужа дапамагала. Але давялося і граматыку пачытаць, і слоўнікамі, асабліва швэдзкімі, як карысталася, так і карыстаюся.
Выданьні і чытаньні
Максімюк: Летась у Беларусі ў выдавецтве Зьміцера Коласа выйшаў ваш пераклад раману нарвэскага пісьменьніка Інгвара Амб’ёрнсана «23-я палата». «Прайдзісьвету» вы сказалі, што цяпер рыхтуеце беларускі пераклад «Сьвету Сафіі» Юстэйна Гордэра. Вы ўжо скончылі яго?
Ёхансэн: Пераклад «Сьвету Сафіі» скончыла два месяцы назад, тэкст цяпер у выдавецтве Коласа.
Максімюк: Вы любіце чытаць кніжкі? Што цяпер чытаеце? Я маю на ўвазе як скандынаўскія літаратуры, так і беларускую.
Ёхансэн: Чытаньне для мяне — зьява не аксіялягічная, а хутчэй анталягічная, таму гэтае пытаньне з гатунку: «Ці падабаецца вам дыхаць?». Якраз цяпер чытаю Рышара Міе «Мова — прывід» (без камэнтару) і манаграфію Аны Вяжбіцкай пра эмоцыі ў розных мовах і культурах — дуру сабе галаву кагнітыўнай лінгвістыкай.
На мінулым тыдні гасьцявала ў Менску, чытала «Рыбін горад» — задужа нагадвае іранічны дэтэктыў Дар’і Данцовай, толькі зь беларускімі матывамі. Слаба. Не спадабалася. І яшчэ прачытала «Мяжу» Федарэнкі, якая перавысіла ўсялякія спадзяваньні — па ступені ўзрушальнасці гэтыя аповеды для мяне на адным узроўні з «Тысячай асьляпляльных сонцаў» Халеда Хусэіні і «Выспай» Вікторыі Хіслап.
Дужа падабаецца «Мэдычная энцыкляпэдыя» Альгерда Бахарэвіча і цяперашні яго «Гамбурскі рахунак». Дужа люблю Глобуса, але не ягоныя хоку-экспэрымэнты або аўтарызаваны піянэрскі фальклёр, а тое, што ён сам ад сябе і пра сябе піша, асабліва ягоныя аўтапартрэтныя замалёўкі. Люблю Мележа, Быкава і Караткевіча, і Таісу Бондар, і Шамякіна.
З нарвэскай літаратуры: дачытала нядаўна 3-ці том «Гісторыі Эўропы» Карстэна Альнэса і памфлет нарвэскага прафэсара, полькі па паходжаньні, Ніны Вітожэк, «Найлепшая краіна ў сьвеце». Для мяне яна — нарвэская Зонтаг, адна з найбуйнейшых інтэлектуалаў Нарвэгіі. А на вакацыях — на пляжы, то бок — традыцыйна чытаўся Ю Нэсбё, ягоны «Прывід». Але сваіх ранейшых кніжак, «Чалавека-кажана» і «Сьнегавіка», ён так і не перавысіў.
Максімюк: Ці чытаеце вы скандынаўскую клясыку, ну, напрыклад, Ібсэна з Гамсунам, якога-небудзь Германа Банга або Сэльму Лягерлёф?
Ёхансэн: Пахваліцца шырокім спэктрам прачытаных скандынаўскіх клясыкаў я не магу. Банга чытала мала і ў перакладах, і «Падарожжы Нільса» таксама ў перакладах.
Затое з нарвэскай клясыкай я знаёмая даволі добра, таму што, незалежна ад ступені аддаленасьці ад сучаснасьці, гэта заўсёды якасны і цікавы канцэпт. Але ёсьць творы і аўтары, якіх трэба чытаць, і ёсьць такія, якія хочацца чытаць. Тутэйшых «кукрыніксаў», — Ібсэна, Б’ёрнсана, Х’елянда і Лі — я чытала, але толькі таму, што іх чытаць трэба.
З задавальненьнем чытаю такіх «нобэляў», як Гамсун і Ундсэт. Гамсуна перакладаю, скончаны раман «Вікторыя» і хутка, пэўна, падыдзе «Пан». Люблю паўночнанарвэскага паэта Пэтэра Даса — да ягонага сьветасузіраньня мяне далучыў мой муж, ён мне яго заўсёды і чытае, бо ніхто ня ўмее па паўночнанарвэску лепей за яго, і ў гэтай маёй прэфэрэнцыі багата суб’ектыўнага.
Максімюк: Што вам хацелася б перакласьці з нарвэскай літаратуры на беларускую мову ў першую чаргу? Назавіце прынамсі тры рэчы...
Ёхансэн: Сігрыд Ундсэт, «Крысьцін, дачка Ляўранса»; Лярс Собі Крыстэнсэн «Абмоўкі Бэрнарда Вала»; Енс Б’ёрнэбу «Гісторыя зьверстваў». І яшчэ трылёгію пра маленькага лорда Юхана Боргена, і трылёгію Хэціля Б’ёрнстада пра Віктара Алвэбэрга. І яшчэ шмат, шмат чаго.
