Аксана Спрынчан — пра пацалункі з грыбамі на старонках белліту

АДАМ БАБАРЭКА. ГРЫБЫ І МЫСЬЛІ (ЗЬ ЛЕСУ)

У кн. АДАМ БАБАРЭКА. ЗБОР ТВОРАЎ У ДВУХ ТАМАХ. Т. 2. ВІЛЬНЯ: ІНСТЫТУТ БЕЛАРУСІСТЫКІ, 2011

Ці не адзіны выпадак, калі тэкст, зьнітаваны з грыбамі, знаходзіцца ў разьдзеле «Філязофія, эсэістыка». Сама назва «Грыбы і мысьлі» незвычайна-прыцягальная, а з падзагалоўкам «Зь лесу» дык і сутнасна-беларуская. «Грыбы ў лесе ды ня ў лесе. Трэба іх знайсьці. Знайшоўшы іх, чалавек, выбірае лепшае зь іх. Перш чым знайсьці, чалавек праходзіць шмат дарогі і дарэмна, г. зн. не знаходзячы. Для знаходкі патрэбна затрата». Альбо — «Мудрасьць у жыцьці. Яе трэба толькі выбраць з жыцьцёвай звычайнасьці. Мудрасьць — гэта выбранае ў жыцьці. Яе трэба ўсьвядоміць». Пасьля такога натхненьня грыбамі са шкадаваньнем глядзіш на гады пад адной-адзінай старонкай. 1932–1933 — часы ссылкі Адама Бабарэкі, што, безумоўна, і не дало падрабязна распрацаваць грыбную філязофію.

УЛАДЗІСЛАЎ РУБАНАЎ. ГРЫБАВАР

У кн. УЛАДЗІСЛАЎ РУБАНАЎ. ЦЁПЛЫ ПУХ АДУВАНЧЫКАЎ. МЕНСК, «МАСТАЦКАЯ ЛІТАРАТУРА», 1987

Першы і адзіны грыбавар, зь якім я сустракалася ў жыцьці — малінаўскі дзяцюк Грышка Пруцікаў, герой аповесьці Ўладзіслава Рубанава «Грыбавар». І грыбаварні — сэзоннага прадпрыемства, якое займаецца засолкай і марынаваньнем сьвежых грыбоў, — такой, як у Грышкі, упэўненая, ужо няма ў Беларусі, а можа, і ва ўсім сьвеце. Але я ўдыхаю водар грыбоў, якія ён варыць у сваіх катлах, і ўзгадваю Маленькага Прынца Антуана дэ Сэнт-Экзюпэры. Такое ж цяпло і сьвятло сыходзіць ад твора Ўладзіслава Рубанава. Што паробіш, калі жыцьцё ўладкаванае так, што прынцы, няхай і маленькія, амаль заўжды адцягваюць увагу ад грыбавараў, нават калі гэта найлепшы ў сьвеце грыбавар Грышка Пруцікаў. Жыцьцё ягонае нагэтулькі простае і высокае, што сам аўтар ня змог утрымацца ад невялікага патаснага пастскрыптуму. Каб не забывацца на грыбнога героя, можна проста зьбіраць барвікі (так-так, літара А не прапушчаная) і абабачкі «на даўгой, як у бусла, ножцы».

ІВАН НАВУМЕНКА. ПА ГРЫБЫ

У кн. ІВАН НАВУМЕНКА. ПАДАРОЖЖА Ў ЮНАЦТВА: ВЫБРАНАЕ. МЕНСК, «МАСТАЦКАЯ ЛІТАРАТУРА», 1972

Адзін з самых апантаных грыбнікоў беларускай літаратуры — Іван Навуменка. Таму і ня дзіва, што грыбы і грыбавікі (так называе грыбнікоў народны пісьменьнік, а жанчыны-грыбнікі — грыбовіцы) часта сустракаюцца ў ягоных творах. Таму і ня дзіва, што так паэтычна пачынаецца ягонае апавяданьне «Па грыбы»: «Грыбы... Лясная казка. Паэма сэрца...» Першы паход па грыбы са старэйшым сябрам, крыкі радасьці да сёмага баравіка, а далей разуменьне, што лес і грыбы — «пачуцьці інтымныя, глыбока схаваныя». Зьбіраючы грыбы, можна сустрэць і ваўка, і грыб, які елі героі Аляксандра Дзюма, — труфэль. Але традыцыя ёсьць традыцыя — тое, што елі французскія каралі, ня елі нават беларускія сьвіньні. І маці выкідала «чортавую картоплю», хоць сьвіньні адварочваліся і ад іншых грыбоў. Наагул, у кожнай мясцовасьці ёсьць свае забабоны наконт грыбоў. У мясьцінах Івана Навуменкі ня бралі ваўнянак, таўстух, сінюх.

У беларусаў у зьбіральніцтве грыбоў і ягад строгага падзелу працы не было, хоць мужчыны зьбіралі пераважна грыбы, а жанчыны — ягады. У героя ж апавяданьня пачалося грыбное спаборніцтва з найлепшым грыбніком мястэчка — жанчынай, якую ўважалі за «грыбовіцу-чарадзейку». Насамрэч, яна проста добра ведала лес, і ў яе было чуцьцё на грыбы. «Але і тое, і другое, — дар, як кажуць, нажыўны». Такім чынам, аўтар ня толькі пазбавіў грыбніка чарадзейнасьці, але і аддаючы грыбную перамогу то жанчыне, то мужчыну, пазбавіў апавяданьне ад праблемы гендэрнай няроўнасьці.

АНДРЭЙ ФЕДАРЭНКА. З КОШЫКАМ, АБО ГІСТОРЫЯ НЕНАПІСАНАЙ АПОВЕСЬЦІ

У кн. АНДРЭЙ ФЕДАРЭНКА. МЕНСК, «МАСТАЦКАЯ ЛІТАРАТУРА», 2012

Марыў беларускі пісьменьнік напісаць аповесьць «З кошыкам», лірычную, пра грыбы«, але разгарнуў маскоўскі часопіс «Дружба народаў», а там — «Невядомы Барыс Васілеўскі. Аповесьць «Апошняе паляваньне», з падзагалоўкам «Сёе-тое з жыцьця грыбоў, а заадно і людзей». Адчуў беларускі пісьменьнік сябе абкрадзеным, але не разгубіўся, напісаў «гісторыю ненапісанай аповесьці», адштурхоўваючыся ад твора расейскага пісьменьніка. Але твор Андрэя Федарэнкі цікавы ня толькі гэтым. Гэта ці не адзіная ў гісторыі беларускай літаратуры аповесьць, напісаная чалавекам, якога ўсё маленства катавалі і мардавалі грыбы: «Адкуль ім было ведаць, што як з караленкаўскіх „дзяцей падзямельля“ сыры падвальны камень высмоктваў сокі, сілы і здароўе, так з нас лес? Што з самага пачатку школьных гадоў, ад першай клясы і да апошняй, мы патрапляем у ледзь не прыгонную залежнасьць ад яго, становімся ледзь не яго рабамі?..» «Не рамантыка, а звычайная нарыхтоўка» напаўняла вакацыі аўтара. Вось жа ў кожнага свае грыбы, у кагосьці і такія. Грыбная лірыка ўсё адно перамагае, і ў аповесьці шмат калярытных грыбных дэталяў і замалёвак. Прачытаўшы твор, прыходзіш і да высновы, што ўважны грыбнік і пісьменьнік не заўжды супадаюць у адной асобе. «Я нідзе, акрамя сваёй мясцовасьці, — піша Андрэй Федарэнка на старонцы 165, — больш ня чуў, ні ў адным слоўніку ня бачыў, ні ў воднага пісьменьніка не сустракаў слова «грыбовік», толькі «грыбнік». Але ж на старонцы 168 аўтар не забыўся ўзгадаць пра інтэрв’ю ў ЛІМе, у якім Іван Якаўлевіч Навуменка казаў пра апавяданьне Андрэя Федарэнкі «Сыч».

ВАСІЛЬ ЗУЁНАК. ПА ЕЛЬНІЧКУ, ПА БЯРЭЗЬНІЧКУ...

БЕЛАРУСКІЯ ГРЫБЫ Ў ВЕРШАХ І МАЛЮНКАХ. МЕНСК, «ЮНАЦТВА», 1995

Беларускія грыбы заслугоўваюць і вершаў, і малюнкаў, і таго, каб дзеці іх любілі, а не ўспрымалі як пакараньне. Сваю любоў да грыбоў Васіль Зуёнак перадаў унуку Васілю, і іншым дзеткам перадае. Прынамсі, мая дачка вывучыла грыбы менавіта зь вершаў і малюнкаў, а пасьля ўжо шукала ў лесе і «сыраежкі-модніцы», і «распанелую таўстушку», і махавічка, «казьлякова сваячка», і «ваўнянкі, засьцянковыя шляхцянкі», і «мухамора-дэмакрата». Кніга ў кнігазборы дачкі мае і грыбны аўтограф: «Дарагому Міхасю Зарэмбу — на добрыя грыбныя ўдачы!» Падпісанае застаецца, і прыносіць удачы. Ці прыносіць грыбныя ўдачы прачытанае пра грыбы, ніколі ня позна спраўдзіць.