Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Жыцьцё пасьля Чарнобыля: ільготы — зьніклі, радыяцыя — засталася


Напярэдадні 26-й гадавіны аварыі на Чарнобыльскай АЭС беларускія ўлады афіцыйна паведамілі, што ў зоне радыеактыўнага забруджваньня працягваюць жыць больш за 10% насельніцтва краіны. Гэта адзін мільён 141 тысяча чалавек. Дзяцей да 18 гадоў сярод іх — амаль 217 тысяч.

Як цяпер жывецца пацярпелым? Ці атрымліваюць яны чарнобыльскія ільготы і што кажуць пра дзяржаўную падтрымку?


Гомельшчына


Вёска Гдзень Брагінскага раёну — на самым поўдні Беларусі. Ад яе да Чарнобыльскай АЭС напрасткі — два з паловай дзясяткі кілямэтраў. Вёску двойчы адсялялі, але так і ня выселілі. Тут і цяпер жыве каля сотні чалавек.

73-гадовы жыхар Гдзені спадар Мікалай кажа, што пра радыяцыю тут ужо забыліся:

«Якая радыяцыя?! Мы папрывыкалі ўжо — і грыбы бярэм, і рыбу. Мералі радыяцыю раней, казалі, што нармальна. А цяпер — хто яе мерае?»

Вясковец прызнаўся, што летась яму зрабілі апэрацыю — выразалі паўлёгкіх. І жонка ягоная — інвалід па зроку. Калі што якое, то выклікаюць «хуткую дапамогу» з Камарына, бо свой фэльчарска-акушэрскі пункт даўно скасаваны.
Якая радыяцыя?! Мы папрывыкалі ўжо — і грыбы бярэм, і рыбу.

Цяпер жыхароў Гдзені найбольш турбуюць прысядзібныя ўчасткі, і найперш — як пасадзіць бульбу, бо жывуць людзі тут пераважна зь зямлі:

«Картоплю саджаць саўгас не дапамагае. Тут у аднаго з нашых свой трактар ёсьць, і ў Жарах таксама. А хто канём — два конікі трымаюць. Хто як, а я трактарам саджаю. Нятанна! У мінулым годзе за сотку браў 7 тысяч. Сёлета — яшчэ ня ведаю. Мне толькі ўзаралі 20 сотак, дык толькі за ворыва 200 тысяч узяў. Толькі за ворыва!»

Чарнобыльскія ільготы для насельніцтва ў заражаных радыяцыяй вёсках, у адрозьненьне ад суседніх Украіны й Расеі, даўно скасавалі. А пэнсія ў Мікалая, былога трактарыста, — 1 мільён 300 тысяч. Кажа, што на яе, нягледзячы на прысядзібны ўчастак, не пашыкуеш, у кавярню ці рэстаран у райцэнтры ня сходзіш:

«О-о, у рэстаран у Камарын! Тут вось за соткі заплаці, каб картоплю пасадзілі. За гной 340 тысяч аддаў, участак прасіў адвесьці — заплаціў. Картоплю выбіралі, дапамаглі — таксама заплаціў. Пабочнае што купіць — ня купіш, бо ўсё дорага. Аўтакрама прыедзе — алею бутэльку купіш…Усё дарагое. Ды яшчэ здароўя няма!»

58-гадовы жыхар Гдзені Анатоль зьвяртае ўвагу на тое, што выбрацца зь вёскі ў райцэнтар безь перасадкі й чаканьня ў Камарыне нават раз на тыдзень нельга — няма наўпроставага рэйсу. У палове вёскі не працуе вадаправод. Нягледзячы на ўсе праграмы — чарнобыльскую й мэліярацыйную, мэліяратары нават ня могуць адрэгуляваць узровень вады ў мясцовых спрамленых рачулках-каналах. Ад высокага ўзроўню вады гінуць сады, цярпіць лес. Выглядае, што грошы найперш укладаюць у зьнішчэньне пакінутых сядзібаў. А ці ня лепей было б, напрыклад, газыфікаваць вёску?

Анатоль: «Чарнобыльская праграма ў Лукашэнкі была. У нас ад 5 да 15 кюры. Дык можна было б газ правесьці ў гэты наш Гдзень. Чаму не газыфікавалі — дровы ж якія ў нас? Газам было б і таньней, і чысьцей».

Ня вырашана за 26 гадоў пасьля Чарнобылю і пытаньне ўстанаўленьня ў шэрагу ліквідатараў прычыннай сувязі захворваньняў і інваліднасьці з працай у зоне радыяцыйнага забруджаньня. Гэтага, у прыватнасьці, дамагаецца чарнобыльскі ліквідатар з Калінкавічаў, інвалід II групы Васіль Сіліверст. Нядаўна ён зьвярнуўся да генэральнага пракурора Беларусі са скаргай на чарговую адмову рэспубліканскай міжведамаснай экспэртнай рады і Міністэрства аховы здароўя. Аднак скаргу ліквідатара з пракуратуры пераслалі ў Міністэрства аховы здароўя.

Кіраўнік грамадзкага аб’яднаньня «Саюз Чарнобыль — Беларусь», лекар Аляксандар Ваўчанін лічыць, што зьвязваць хваробы ліквідатараў з працай у заражанай радыяцыяй зоне перашкаджаюць заканадаўчыя абмежаваньні:

«Мэдыкі могуць зьвязваюць з Чарнобылем толькі рак шчытападобнай залозы. Іншая сытуацыя ў ліквідатараў Украіны. У мяне была размова з украінскім прафэсарам, кіраўніком адпаведнай мэдычнай камісіі Ўкраіны. Яны зьвязваюць практычна любое захворваньне ў ліквідатараў з узьдзеяньнем радыяцыі».


Магілёўшчына


У чацьвер Аляксандар Лукашэнка наведаў пацярпелы ад чарнобыльскай радыяцыі Быхаўскі раён. Райцэнтар і навакольле, як звычайна ў такіх выпадках, прыбралі. У афіцыйных выпусках навінаў на дзяржаўных СМІ шмат патасу і заяваў пра дасягненьні. Між тым тысячы людзей у рэгіёне працягваюць жыць у забруджанай зоне.

У вёску Дабужа, пацярпелую ад радыяцыі, Аляксандра Лукашэнку не павезьлі. Ад райцэнтру яна за трыццаць кілямэтраў. Вяскоўцы — два дзясяткі старых. Два разы на тыдзень у вёску заяжджае аўталаўка.

«Бываюць такія выпадкі, я некалькі разоў зьвяртаўся са скаргамі, што пазьбіраюць па крамах харчы пратэрмінаваныя і прывозяць нам. Каму мы цяпер трэба? У нас вёска такая, што людзі зьнікаюць. Аўтобус два разы на тыдзень ходзіць. Калі трэба ў бальніцу раённую, то цяжка дабрацца. І то чыноўнікі пытаньне ставяць, што трэба здымаць з маршрутаў аўтобусы гэтыя», — кажа жыхар вёскі Аляксандар.
Пазьбіраюць па крамах харчы пратэрмінаваныя і прывозяць нам. Каму мы цяпер трэба?

Пра скасаваньне чарнобыльскіх ільготаў і даплатаў спадар Аляксандар выказваецца эмацыйна.

«Дзіка гэта ўсё і несправядліва. Ну а куды нам зьвяртацца? У колькіх людзей гэтая радыяцыя здароўе пасадзіла! Вось у нас — то ціск, то на косткі дала, на касьцявы мозг — ногі баляць у людзей. Людзі пакутуюць. Гэта ж ад радыяцыі гэтай…»

У Чэрыкаўскі раён Аляксандар Лукашэнка таксама не завітаў сёньня. А людзі яго там чакалі:.

«Дык чаго ж вы да нас не прыедзеце? Дый прэзыдэнта прывезьлі б. Вось каб сюды засялілі людзей. Як тут у нас хораша. Рэчка, луг. І ўсё запусьцела. Дык мы хочам бачыць людзей і начальства, бо ўсё ж мы жывыя людзі. Чалавек жа дзесяць у нас ёсьць у вёсцы. За радыяцыю нам, дзетачка, нічога ня плацяць. Два разы аўталаўка прыяжджае да нас», — апавядае пра жыцьцё жыхарка вёскі Пільня.

Самым забруджаным лічыцца на Магілёўшчыне Краснапольскі раён. Дзясяткі вёсак тут адселеныя і пахаваныя. Сотні сямей зьехалі ў іншыя раёны. Для тых, хто застаўся, радыяцыі ўжо няма, — кажа жыхар райцэнтру Аляксандар:

«Рэдка хто правярае мяса ці свойскія ягады. І грыбы зьбіраюць у зоне, і ягады, і кабаноў б’юць. Жыць жа трэба. Дзяржаве не патрэбная радыяцыя, і ўсім не патрэбная. А людзі патроху мруць. Анкалёгія высокая. Можна сказаць, мёртвая зона. Штучна падтрымліваюць яе».

Берасьцейшчына


На Берасьцейшчыне найбольш пацярпелі ад аварыі на ЧАЭС Столінскі, Лунінецкі і Пінскі раёны. У гэтых мясцовасьцях шэраг вёсак трапілі ў зону з «правам на адсяленьне». Аднак апошнім часам вёскам пачынаюць вяртаць «чысты» статус.

Галіна, жыхарка вёскі Язьвінкі Лунінецкага раёну, дзівіцца пытаньню, ці шмат людзей адтуль выяжджае. Спадарыня кажа, што тэндэнцыя адваротная:

«Наадварот, прыяжджаюць. Старэнькія хаты пачалі скупляць, купляюць, і моладзь у асноўным дабудоўвае, перабудоўвае. Я б сказала, больш сталі ў вёску пераяжджаць».
Наадварот, прыяжджаюць. Старэнькія хаты пачалі скупляць, купляюць, і моладзь у асноўным дабудоўвае, перабудоўвае.

Вёска Язьвінкі яшчэ ў 2005 годзе згодна з заключэньнем НДІ радыялёгіі была ў пераліку населеных пунктаў Лунінеччыны «з правам на адсяленьне». Аднак людзі пачалі вяртацца сюды пасьля таго, як вёску абвясьцілі «чыстай», кажа Галіна:

«Мы ўжо чыстай зонай лічымся, з нас ужо нават паздымалі ўсе ільготы. Усё, мы чыстая зона. Напэўна, года паўтара, таму што я якраз у дэкрэце была. Дзіцячыя тады больш плацілі, мы лічыліся чарнобыльскай зонай. А потым зьнялі зь дзіцячых, сказалі, што мы ўжо чыстая зона».

Галіна кажа, што цяпер інфармацыя пра чарнобыльскія наступствы замоўчваецца, таму вяскоўцы і забываюцца на гэтую праблему:

«Ніхто ўжо ня ўзгадвае, раней хоць гаварылі пра гэта. А цяпер нават ніхто ня ўзгадвае».

Тое ж кажа і Віктар, жыхар Столінскага раёну. Спадар распавёў, што, нягледзячы на забруджаньне, людзі тут жывуць сваім жыцьцём:

«З гэтых вёсак хто хацеў, той выехаў, але поўнага адсяленьня з гэтых вёсак не праводзілася. Гэтыя вёскі жывуць, як раней, сваім жыцьцём…»

Пад гэтым Віктар меў на ўвазе, што людзі трымаюць жывёлу, жывуць з гародаў. А шмат хто нават зьбірае дары лесу і палюе, не зважаючы на знакі пра небясьпеку:

«Забароны стаяць, знакі — „радыяцыя“, „праход забаронены“. Гэта што тычыцца Альманскіх балотаў — там высокая забруджанасьць».

Адсутнасьць інфармацыі, кажа Віктар, паступова робіць жыцьцё тутэйшых вяскоўцаў звычайным. Людзі цяпер не надаюць праблеме належнай увагі і звыклі жыць са знакам «радыяцыя».

Меншчына


Афіцыйна Меншчына лічыцца адносна малапраблемнай тэрыторыяй у радыяцыйных адносінах. Аднак і тут у 9-ці раёнах ёсьць мясьціны, забруджаныя цэзіем і стронцыем. Сярод іх — і маляўнічыя куткі Валожыншчыны, дзе адразу пасьля катастрофы ўзровень радыяцыі перавышаў 5 кюры на квадратны кілямэтар. Зьявілася тут і зона добраахвотнага адсяленьня. Да сёньня тут забруджанымі застаюцца 44 паселішчы.

Супрацоўніца Валожынскай цэнтральнай райбальніцы Ірына Вяргей паведаміла «Свабодзе», што якраз сёньня ў шэрагу вёсак мэдыкі аглядаюць насельнікаў:

«Якраз цяпер такія агляды праводзім у вёсках Доры, Бабровічы і Пяршаі. Робім падворныя абходы. Заходзім у хату і на месцы мераем артэрыяльны ціск, робім таксама кардыяграму, бо ёсьць свой пераносны кардыёграф. Карацей, у нас цяпер асноўная праца — у вёсках».

Па словах спадарыні Ірыны, працы мэдыкам кожны год дадаецца:
Ведаеце, нашы людзі часьцей сталі скардзіцца, што баляць косьці і суставы. Але ж людзі неяк жывуць.

«Ведаеце, нашы людзі часьцей сталі скардзіцца, што баляць косьці і суставы. Але ж людзі неяк жывуць. У нас тут і дамкі будуюцца. Таму і здалёк нават пераяжджаюць. У ягады й грыбы ўсе гэтыя гады ходзяць і ядуць, бо ніхто нічога ужо не баіцца. Ведаеце, людзі — прывыклі! Спадзевы — на Бога, што Бог дасьць, тое і атрымаем…»

Цікаўлюся ў суразмоўніцы: ці пераяжджаюць на Валожыншчыну перасяленцы зь іншых рэгіёнаў, якія пацярпелі ад аварыі Чарнобыльскай АЭС?

«Вой! Перасяленцы літаральна кожны месяц едуць! Адусюль! У асноўным яны працу шукаюць. Наш СПК «Пяршаі-2003» лічыцца нядрэннай гаспадаркай. Тут пабудаваны жывёлагадоўчы комплекс. Людзі даведваюцца пра гэта, а таксама — што даюць у карыстаньне жылыя домікі. Уявіце, чалавек ні капейкі ня ўклаў у будаўніцтва, а пасяліўся адразу ў гатовы дом.

Валожыншчына прывабіла і вядомага беларускага гісторыка Алеся Белага. Ён уладальнік аграсядзібы «Марцінова гусь». У гутарцы да 26-й гадавіны аварыі на Чарнобыльскай АЭС адзначае, што некаторыя ранейшыя дзяржпраграмы дапамогі насельніцтву цяпер згорнутыя з-за істотнага скарачэньня дзяржаўнага бюджэту:

«Вядома, месьцічам хацелася б ведаць канкрэтную дэталёвую інфармацыю пра тое, як зьмяняецца тутэйшая сытуацыя па забруджанасьці радыяцыяй. Але такіх мапаў, на жаль, няма. Таксама адсутнічаюць рэкамэндацыі, як павінны паводзіць сябе людзі ў цяперашніх умовах.

У Пяршаях некалі быў спэцыялізаваны інфармацыйны цэнтар, які навучаў дзяцей правілам бясьпекі на забруджанай тэрыторыі. Цяпер гэтага цэнтру ўжо няма…»
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG