Яна ўвайшла ў кабінэт і села ў крэсла. Павісла напружаная цішыня. Сямнаццацігадовая чарнавокая дзяўчынка ў касьцюме, з цёмнымі валасамі, глядзела на кіраўнікоў газэты поглядам партызанкі, якая падрыхтаваўся да допыту. Яе вусны былі нэрвова сьціснутыя, плечы нахіленыя ледзь наперад - прыхаваная рашучасьць да любога павароту падзей.
Аддзел навінаў газэты «Імя» папоўніўся новай супрацоўніцай - Натальляй Радзінай, студэнткай першага курсу факультэту журналістыкі. Яна абышла тры дзесяткі суіскальнікаў, якія прынесьлі папкі, набітыя ўласнымі публікацыямі, і доўгія пералікі выданьняў, дзе ім давялося служыць. Ёй ня трэба было задаваць пытаньняў падчас сумоўя - у яе позірку было ўсё, што трэба для авалоданьня прафэсіяй журналіста - цікаўнасьць і рашучасьць.
Пазьней гэты яе позірк я буду ўспамінаць, калі яна патрапіць у турму, і невядомасьць будзе маляваць жудасныя карціны таго, што зь ёй можа адбывацца. Заставалася спадзявацца на гэты яе позірк, які не дазволіць супрацоўнікам спэцслужбаў гульліва выхваляцца і над безабароннай дзяўчынай. Погляд, здольны ацьвярозіць і прымусіць размаўляць на роўных.
Пачуцьцё віны - яшчэ адна прыкмета таго часу. Ты на волі, яна ў турме. Я накрычаў на яе наўпрост перад арыштам. Жадаючы знаходзіцца ў гушчы падзей, яна апынулася паміж двума шэрагамі - амапаўцаў і дэманстрантаў. У выніку - удар шчытом і страсеньне мозгу. Але яна вярнулася ў рэдакцыю і працягнула працу аж да таго моманту, калі дзьверы офісу Хартыі была ўзламаная супрацоўнікамі спэцслужбаў. Перад гэтым я крычаў ёй у трубку аб тым, што яна дасьведчаная журналістка, і ня мела права так рызыкаваць, апынуўшыся ў тым месцы, дзе існуе рызыка страціць жыцьцё пасьля аднаго ўдару ў скронь. Яна ціха адказала: "Ты думаеш, зараз дарэчы на мяне так крычаць?». Недарэчна. Дурное. Безадказна. Крычаць на дзяўчыну, у якой да таго моманту боль не давала магчымасьці паварочваць галаву, а млоснасьць не адпускала ні на сэкунду. На дзяўчыну, якую праз гадзіну арыштуюць і адвязуць у турму.
За ўсе гэтыя паўтара дзясятка гадоў не магу ўспомніць момант, калі б Наташа не зрабіла тое, аб чым яе папрасілі. Мабыць, і не было такога моманту. Сталёвая надзейнасьць, не уласьцівая інфантыльнаму пакаленьню, якое вырасла ў пэрыяд беларускай дыктатуры. Паталягічная сумленнасьць, якая часам замінае адносінам. Гіпэрпрыстойнасьць, якая часьцяком памылкова прымаецца за позу.
«Ты сапраўды гатовая?», - «Так». «Ты разумееш, што прыйдзецца сядзець бязь сувязі да таго часу, пакуль не зьявіцца магчымасьці выехаць з краіны?», - «Так». "Табе прыйдзецца цалкам даверыцца чалавеку, які будзе займацца тваёй эвакуацыяй; усе рашэньні будзе прымаць толькі ён». Пасьля паўзы, нібы не жадаючы губляць права кантраляваць сытуацыю, - «так». Некалькі тыдняў у доме, у далечыні ад населеных пунктаў - бязь зносін, бязь сродкаў камунікацыі. Нібы паўза паміж турмой і свабодай. Потым некалькі гадзін язды, мяжа. Толькі яна можа распавесьці, пра што думала ў гэтыя гадзіны, якія уяўляліся бясконцымі. Можна толькі выказаць здагадку. Аб сябрах, якія засталіся ў турме; пра нашага сябра Алега Бябеніна, якога мы страцілі ўвосень, напярэдадні выбараў; пра бацькоў, якіх дапытваюць пасьля адчайных ўцёкаў дачкі ...
Адданасьць прафэсіі згуляла зь ёй злы жарт. Сямейная жыцьцё да гэтага часу не змагло ўбудавацца ў журналісцкую канстанту. Пасьля вымушаных ўцёкаў з Беларусі, чатыры месяцы Наташа вымушаная была хавацца ў нашых сваякоў у Маскве. Ціхае зьняволеньне ў асяродзьдзі добрых людзей. І раптам - прыгатаваньне абедаў і штотыднёвая ўборка кватэры. Па ўласным жаданьні, як спроба атрыманьня новых эмоцый; затым - захоплена і зацікаўлена. І зноў, як у журналістыцы - пэдантычна і прафэсійна; засяроджана і ўважліва. Амаль паўнавартаснае адчуваньне вялікай сям'і - чацьвёра дарослых і чацьвёра дзяцей. І наступнае прызнаньне - «аказваецца, мне падабаецца гатаваць; аказваецца, мне падабаецца вялікая сям'я; аказваецца - гэта выдатна». Ужо бяз смутку па адзіноце; нібы назаўсёды пакідаючы вежу са слановай косткі; нібы разьвітваючыся з мінулым жыцьцём - дзяўчынкі са сьціснутымі вуснамі.
Адчай. Няўдалая спроба заставацца усё такой жа «дзяўчынкай са сталі», пасьля некалькіх месяцаў беспасьпяховых спробаў выбрацца з Расеі. Сьлёзы, якіх не дачакаліся сьледчыя КДБ, але якіх было не стрымаць ад немагчымасьці паўплываць на сытуацыю. Мабілізацыя на працу, але зноў прыступ роспачы. І, як падарунак нябёсаў, сям'я, якая практыкуе ёгу; сям'я, да самаадрачэньня гатовая дапамагаць. Выратавальныя мэдытацыі, лячэбныя працэдуры. Нібы ёй патрэбныя былі гэтыя чатыры месяцы для таго, каб паправіць здароўе. Каб зноў рынуцца ў бой.
На працягу ўсіх гадоў - падтрымка бацькоў. Безумоўная, заснаваная на абсалютным даверы. Бацькі, якіх любіць дачка; бацькі, якіх так не хапала ўсе гэтыя месяцы. Толькі кароткія сэансы тэлефоннай сувязі - з выкарыстаньнем двух кампутараў, каб немагчыма было адсачыць званок. І доўгачаканая сустрэча з мамай, якая нават не магла выказаць здагадку, у якой з краінаў знаходзілася яе дачка.
Калі яна ўбачыла фатаграфіі дэманстрацыі, падчас якой Джуд Лоў нёс па Лёндане яе партрэт, пажартавала, выцершы сьлёзы: «Цяпер жыцьцё пражытае не дарма». Не дарма. Але не таму, што Джуд нёс яе партрэт, а таму, што ідзе па жыцьці яна правільным маршрутам - пасьлядоўна, сумленна і без спасылак на слабасьць.
Гэты год зьмяніў Наташу. Скрозь яе «сталёвую» абалонку стаў праступаць новы вобраз - прывабнай маладой жанчыны, гатовай да трансфармацыі, гатовай прыняць сябе, якая зьмянілася. Як быццам высокая тэмпэратура гарачых падзей стала адаграваць яе, пазбаўляючы зьнешняй броні. Дастаеўскі ў сваім «Падлетку» напісаў: «Сьмехам іншы чалавек сябе зусім выдае, і вы раптам пазнаеце ўсю яго паднаготную». Яна сьмяецца адкрыта і з запалам, нібы дэманструючы нам эскіз сябе новай, зьмененай: адкрытай, але не для панібрацтва; разважлівай, але здольнай на адчайны ўчынак; мяккай, але не слабай ...
Так атрымалася, што ў авангардзе барацьбы з дыктатурай апынуліся беларускія жанчыны - не выштурхнутыя мужчынамі ў першыя шэрагі, але якія ўсталі ў іх самі. Годна, без віску і гістэрык. Проста выйшлі наперад, і паказалі як трэба. Радзіна, Багданава, Халіп, Каляда, Красоўская, Калінкіна, Коктыш, Палажанка, Танкачова... Як на падбор - прыгожыя, разумныя, адважныя, пасьпяховыя. І кожная - са сваёй трагедыяй, са сваім болем. Але і са сваёй сілай, якая, у выніку, і паб'е цяперашні заганны рэжым.
УСЕ ПАРТРЭТЫ НА ФОНЕ КРАТАЎ
