Саміт СНД у Душанбэ прадэманстраваў, што для Масквы гэта структура больш не зьяўляецца ключавой. Стаўка робіцца на Мытны саюз (МС) і Арганізацыю Дагавора аб калектыўнай бясьпецы (АДКБ), якія чакаюць сур'ёзныя рэформы. Пра гэта піша расейская газэта «Коммерсант». Амэрыканскі дасьледчык Робэрт МакДэрмат з Jamestown Foundation у камэнтары для Свабоды прапануе сваю трактоўку рэформы АДКБ.
Паводле «Коммерсанта» дакумэнты па рэарганізацыі МС і АДКБ ужо ўзгадняюцца. У выпадку з МС новаўвядзеньні тлумачацца у тым ліку разьлікам вымусіць далучыцца да яго Украіну. АДКБ жа спрабуюць зрабіць больш баяздольнай, нават коштам страты аднаго з членаў арганізацыі.
Пра тое, што Масква пачала рэфармаваньне Мытнага саюзу і АДКБ, "Коммерсанту" распавялі адразу некалькі крыніц у МЗС РФ, МС і АДКБ. Па іх словах, працэс рэфармаваньня не проста пайшоў, а ўжо выйшаў на стадыю ўзгадненьня рашэньняў.
У выпадку з АДКБ гаворка ідзе аб павышэньні эфэктыўнасьці "сямёркі" (у арганізацыю ўваходзяць Армэнія, Беларусь, Казахстан, Кіргізія, Расея, Таджыкістан і Узбэкістан). "Гаворка ідзе ў тым ліку аб мерах, зьвязаных з удасканаленьнем нарматыўнай базы, магчымасьцю прыняцьця рашэньняў і выкарыстаньня патэнцыялу АДКБ для абароны канстытуцыйнага ладу краін-чальцоў", - заявіў "Коммерсанту" генэральны сакратар арганізацыі Мікалай Бардзюжа. Паводле яго слоў, стаіць задача вызначыць, якія рашэньні варта прымаць кансэнсусам, які цяпер абавязковы пры прыняцьці любых рашэньняў, а якія - кваліфікаванай большасьцю.
Суразмоўца "Коммерсанту" ў МЗС РФ, які прасіў не называць яго імя, пацьвердзіў існаваньне плянаў рэфармаваньня АДКБ. Прычым пераўтварэньні могуць прывесьці да таго, што колькасьць чальцоў блёка скароціцца як мінімум на аднаго.
"Рыхтуюцца зьмяненьні Дамовы аб калектыўнай бясьпецы . На ўзроўні кіраўнікоў дзяржаў ёсьць разуменьне, што трэба ісьці да адмовы ад прынцыпу кансэнсусу, і ўсё, акрамя Узбэкістану, не супраць. Таму яму (узбэцкаму прэзыдэнту Ісламу Карымаву .- "Коммерсант") будзе прапанавана вызначыцца. Калі адмовіцца падпісваць - значыць, будзе магчымасьць выбару: з намі або без нас ", - адзначыў дыплямат.
Ўнутры Мытнага саюза таксама рыхтуюцца да зьмен. Іх сэнс палягае ў тым, каб вымусіць Украіну, якой не раз рабіліся прапановы ўступіць у арганізацыю, у рэшце рэшт далучыцца да гэтай "тройцы". У прыватнасьці, распавёў "Коммерсанту" высокапастаўлены расейскі дыплямат, Расея, Беларусь і Казахстан разглядаюць зараз праект пагадненьня аб тэхнічным рэгуляваньні паміж МС і трэцімі краінамі. "Калі трэцяя краіна хоча мець з МС прасунутыя адносіны, значыць, варта падпісаць пагадненьне, у якім яна возьме на сябе абавязацельствы прывесьці заканадаўства, у тым ліку ў галіне тэхнічнага рэгуляваньня, у адпаведнасьць з правіламі МС. У выпадку з Украінай і Малдовай, якія прынялі эўрапейскія тэхрэглямэнты , гэта створыць праблемы, - кажа ён .- Украінцы хочуць мець перавагі МС, асабліва ў тым, што тычыцца коштаў на энэрганосьбіты, але не хочуць браць на сябе ніякіх абавязацельстваў ".
Праблемы Кіеву абяцае і суразмоўца "Коммерсанта" ў структурах Мытнага саюзу. Паводле яго слоў, хоць прынятыя чальцамі арганізацыі тэхрэглямэнты ў большасьці сваёй імпартаваныя з заканадаўства Казахстана, які, у сваю чаргу, пераняў іх у ЭЗ, у іх шмат адрозьненьняў. "Нашы санітарныя і фітасанітарныя нормы больш жорсткія, чым у ЭЗ. Таму мы кажам ўкраінцам: хочаце працаваць з намі, бярыце гэтыя ж нормы", - кажа чыноўнік.
Яшчэ адзін рычаг ціску на Украіну - блакаваньне Масквой стварэньня зоны свабоднага гандлю (ЗСГ) СНД, праект пагадненьня аб якой даўно гатовы, але не зацьверджаны лідэрамі Садружнасьці. "Украінцы хочуць з двух бакоў атрымаць перавагі - і ад ЭЗ, зь якім ствараюць зону свабоднага гандлю, і ад СНД. Мы ў гэтым бачым праблему. Калі Украіна створыць ЗСГ з Эўразьвязам, украінскія тавары будуць выціснутая зь яе рынку эўрапейскімі і пойдуць у РФ, а абароны ад іх у выпадку зьяўленьня аналягічнай зоны ў СНД не будзе, - аргумэнтуе дыплямат .- Афіцыйна мы працягваем перамовы (аб зоне свабоднага гандлю ў рамках Садружнасці .- "Коммерсант"). Але неафіцыйна тармозім. Для нас цікавасьць да яе згублены, таму што першасны Мытны саюз ".
Зрэшты, больш сур'ёзная рэформа тычыцца органаў кіраваньня Мытным саюзам. Пад кіраўніцтвам міністра прамысловасьці РФ Віктара Хрысценкі падрыхтаваны праект дамовы аб камісіі МС, якой, як плянуецца, будуць дэлегаваныя наднацыянальныя паўнамоцтвы. "Мы бярэм за аснову паўнамоцтвы камісіі ЭЗ, і беларусы з казахамі моцна зьдзівіліся таму, што менавіта Расея гатовая перадаць частку нацыянальных паўнамоцтваў наднацыянальнаму органу", - кажа дыпляматычная крыніца "Коммерсанта", знаёмая са зьместам дамовы. Структура камісіі, паводле яго слоў, будзе дзьвюхузроўневай. Калегія з дзесяці чалавек з вопытам работы ў рангу міністраў і ўласна наднацыянальны орган з трох чалавек, у які ўвойдуць віцэ-прэм'еры трох дзяржаў. З расейскага боку кандыдатура ўжо вызначаная - гэта першы віцэ-прэм'ер Ігар Шувалаў. "Гэтыя людзі будуць займацца канкрэтна Мытным саюзам. Напрыклад, будзе чалец калегіі па канкурэнцыі. І калі ён скажа, што, да прыкладу, Расея парушае правілы канкурэнцыі, то цалкам можа ўстаць пытаньне і аб санкцыях у дачыненьні да расейскіх кампаній, - тлумачыць суразмоўца" Коммерсанта ".- Спадзяемся ўхваліць дамову ў кастрычніку на сустрэчы прэм'ераў краін МС у Пецярбургу, а зацьвердзіць у сьнежні на сустрэчы прэзыдэнтаў "тройкі ".
Рэформы АДКБ і Мытнага саюзу экспэрты называюць чаканымі. Асабліва на фоне расчараваньня Масквы эфэктыўнасьцю СНД. "У СНД занадта розныя краіны. Зь імі з усімі выбудоўваць агульную палітыку немагчыма, - гаворыць сябра праўленьня Інстытуту сучаснага разьвіцьця Яўген Гантмахер .- Таму узяты курс на стварэньне спэцыялізаваных супольнасьцяў. МС - гэта інтэграцыя па эканамічных парамэтрах. А АДКБ - для тых, хто гатовы на канкрэтныя крокі ў сфэры бясьпекі. А саміты СНД даўно сталі рытуальнымі ".
Крытыкі АДКБ падкрэсьлівалі яе няздольнасьць дзейнічаць пасьля таго, як Роза Атунбаева, калі яна была часовым кіраўніком Кіргізстану, прасіла ў чэрвені дапамогі ў адказ на гвалт на поўдні Кіргізстану. Аднак статут АДКБ забараняе такое ўмяшаньне, паколькі дэкляруе "неўмяшальніцтва ў пытаньні, якія ўваходзяць у нацыянальную юрысдыкцыю дзяржаў-чальцоў."
Пасьля падзеяў у Кіргізстане лідэры краін АДКБ абмяркоўвалі абставіны, пры якіх арганізацыя магла б санкцыянаваць ужываньне сілы. Гэты працэс завяршыўся самітам АДКБ у Маскве 10 сьнежня 2010 года ў выніку падпісаньня 33 дакумэнтаў, уключаючы папраўкі да Дамовы аб калектыўнай бясьпецы і статуту АДКБ.
У выніку саміту ў Маскве АДКБ атрымала дазвол умяшаньня ва ўнутраны канфлікт на тэрыторыі аднаго з сваіх чальцоў у адказ на просьбу ўраду прымаючай краіны.
Напярэдадні нефармальнага саміту АДКБ у Астане 12 жніўня, генэральны сакратар АДКБ Мікалай Бардзюжа пацьвердзіў, што прэзыдэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка падняў пытаньне «арабскай вясны» і яе наступстваў для АДКБ. Іншыя лідэры АДКБ таксама былі зацікаўленыя ў вырашэньні гэтага пытаньня. Прэзыдэнт Казахстану Нурсултан Назарбаеў казаў пра неабходнасьць пабудаваць "непрыступную сьцяну», каб прадухіліць распаўсюджваньне такіх рэвалюцый у Цэнтральнай Азіі. У праграмнай прамове падчас нефармальнага саміту, казахстанскі лідэр выказаў меркаваньне, што нерэгулюемая інфармацыйная прастора ўяўляе "пагрозу для рэгіянальнай бясьпекі і стабільнасьці ў дзяржавах-чальцах АДКБ, асабліва ў сьвятле апошніх падзей у сьвеце".
Паводле «Коммерсанта» дакумэнты па рэарганізацыі МС і АДКБ ужо ўзгадняюцца. У выпадку з МС новаўвядзеньні тлумачацца у тым ліку разьлікам вымусіць далучыцца да яго Украіну. АДКБ жа спрабуюць зрабіць больш баяздольнай, нават коштам страты аднаго з членаў арганізацыі.
Пра тое, што Масква пачала рэфармаваньне Мытнага саюзу і АДКБ, "Коммерсанту" распавялі адразу некалькі крыніц у МЗС РФ, МС і АДКБ. Па іх словах, працэс рэфармаваньня не проста пайшоў, а ўжо выйшаў на стадыю ўзгадненьня рашэньняў.
У выпадку з АДКБ гаворка ідзе аб павышэньні эфэктыўнасьці "сямёркі" (у арганізацыю ўваходзяць Армэнія, Беларусь, Казахстан, Кіргізія, Расея, Таджыкістан і Узбэкістан). "Гаворка ідзе ў тым ліку аб мерах, зьвязаных з удасканаленьнем нарматыўнай базы, магчымасьцю прыняцьця рашэньняў і выкарыстаньня патэнцыялу АДКБ для абароны канстытуцыйнага ладу краін-чальцоў", - заявіў "Коммерсанту" генэральны сакратар арганізацыі Мікалай Бардзюжа. Паводле яго слоў, стаіць задача вызначыць, якія рашэньні варта прымаць кансэнсусам, які цяпер абавязковы пры прыняцьці любых рашэньняў, а якія - кваліфікаванай большасьцю.
Суразмоўца "Коммерсанту" ў МЗС РФ, які прасіў не называць яго імя, пацьвердзіў існаваньне плянаў рэфармаваньня АДКБ. Прычым пераўтварэньні могуць прывесьці да таго, што колькасьць чальцоў блёка скароціцца як мінімум на аднаго.
"Рыхтуюцца зьмяненьні Дамовы аб калектыўнай бясьпецы . На ўзроўні кіраўнікоў дзяржаў ёсьць разуменьне, што трэба ісьці да адмовы ад прынцыпу кансэнсусу, і ўсё, акрамя Узбэкістану, не супраць. Таму яму (узбэцкаму прэзыдэнту Ісламу Карымаву .- "Коммерсант") будзе прапанавана вызначыцца. Калі адмовіцца падпісваць - значыць, будзе магчымасьць выбару: з намі або без нас ", - адзначыў дыплямат.
Ўнутры Мытнага саюза таксама рыхтуюцца да зьмен. Іх сэнс палягае ў тым, каб вымусіць Украіну, якой не раз рабіліся прапановы ўступіць у арганізацыю, у рэшце рэшт далучыцца да гэтай "тройцы". У прыватнасьці, распавёў "Коммерсанту" высокапастаўлены расейскі дыплямат, Расея, Беларусь і Казахстан разглядаюць зараз праект пагадненьня аб тэхнічным рэгуляваньні паміж МС і трэцімі краінамі. "Калі трэцяя краіна хоча мець з МС прасунутыя адносіны, значыць, варта падпісаць пагадненьне, у якім яна возьме на сябе абавязацельствы прывесьці заканадаўства, у тым ліку ў галіне тэхнічнага рэгуляваньня, у адпаведнасьць з правіламі МС. У выпадку з Украінай і Малдовай, якія прынялі эўрапейскія тэхрэглямэнты , гэта створыць праблемы, - кажа ён .- Украінцы хочуць мець перавагі МС, асабліва ў тым, што тычыцца коштаў на энэрганосьбіты, але не хочуць браць на сябе ніякіх абавязацельстваў ".
Праблемы Кіеву абяцае і суразмоўца "Коммерсанта" ў структурах Мытнага саюзу. Паводле яго слоў, хоць прынятыя чальцамі арганізацыі тэхрэглямэнты ў большасьці сваёй імпартаваныя з заканадаўства Казахстана, які, у сваю чаргу, пераняў іх у ЭЗ, у іх шмат адрозьненьняў. "Нашы санітарныя і фітасанітарныя нормы больш жорсткія, чым у ЭЗ. Таму мы кажам ўкраінцам: хочаце працаваць з намі, бярыце гэтыя ж нормы", - кажа чыноўнік.
Яшчэ адзін рычаг ціску на Украіну - блакаваньне Масквой стварэньня зоны свабоднага гандлю (ЗСГ) СНД, праект пагадненьня аб якой даўно гатовы, але не зацьверджаны лідэрамі Садружнасьці. "Украінцы хочуць з двух бакоў атрымаць перавагі - і ад ЭЗ, зь якім ствараюць зону свабоднага гандлю, і ад СНД. Мы ў гэтым бачым праблему. Калі Украіна створыць ЗСГ з Эўразьвязам, украінскія тавары будуць выціснутая зь яе рынку эўрапейскімі і пойдуць у РФ, а абароны ад іх у выпадку зьяўленьня аналягічнай зоны ў СНД не будзе, - аргумэнтуе дыплямат .- Афіцыйна мы працягваем перамовы (аб зоне свабоднага гандлю ў рамках Садружнасці .- "Коммерсант"). Але неафіцыйна тармозім. Для нас цікавасьць да яе згублены, таму што першасны Мытны саюз ".
Зрэшты, больш сур'ёзная рэформа тычыцца органаў кіраваньня Мытным саюзам. Пад кіраўніцтвам міністра прамысловасьці РФ Віктара Хрысценкі падрыхтаваны праект дамовы аб камісіі МС, якой, як плянуецца, будуць дэлегаваныя наднацыянальныя паўнамоцтвы. "Мы бярэм за аснову паўнамоцтвы камісіі ЭЗ, і беларусы з казахамі моцна зьдзівіліся таму, што менавіта Расея гатовая перадаць частку нацыянальных паўнамоцтваў наднацыянальнаму органу", - кажа дыпляматычная крыніца "Коммерсанта", знаёмая са зьместам дамовы. Структура камісіі, паводле яго слоў, будзе дзьвюхузроўневай. Калегія з дзесяці чалавек з вопытам работы ў рангу міністраў і ўласна наднацыянальны орган з трох чалавек, у які ўвойдуць віцэ-прэм'еры трох дзяржаў. З расейскага боку кандыдатура ўжо вызначаная - гэта першы віцэ-прэм'ер Ігар Шувалаў. "Гэтыя людзі будуць займацца канкрэтна Мытным саюзам. Напрыклад, будзе чалец калегіі па канкурэнцыі. І калі ён скажа, што, да прыкладу, Расея парушае правілы канкурэнцыі, то цалкам можа ўстаць пытаньне і аб санкцыях у дачыненьні да расейскіх кампаній, - тлумачыць суразмоўца" Коммерсанта ".- Спадзяемся ўхваліць дамову ў кастрычніку на сустрэчы прэм'ераў краін МС у Пецярбургу, а зацьвердзіць у сьнежні на сустрэчы прэзыдэнтаў "тройкі ".
Рэформы АДКБ і Мытнага саюзу экспэрты называюць чаканымі. Асабліва на фоне расчараваньня Масквы эфэктыўнасьцю СНД. "У СНД занадта розныя краіны. Зь імі з усімі выбудоўваць агульную палітыку немагчыма, - гаворыць сябра праўленьня Інстытуту сучаснага разьвіцьця Яўген Гантмахер .- Таму узяты курс на стварэньне спэцыялізаваных супольнасьцяў. МС - гэта інтэграцыя па эканамічных парамэтрах. А АДКБ - для тых, хто гатовы на канкрэтныя крокі ў сфэры бясьпекі. А саміты СНД даўно сталі рытуальнымі ".
Крытыкі АДКБ падкрэсьлівалі яе няздольнасьць дзейнічаць пасьля таго, як Роза Атунбаева, калі яна была часовым кіраўніком Кіргізстану, прасіла ў чэрвені дапамогі ў адказ на гвалт на поўдні Кіргізстану. Аднак статут АДКБ забараняе такое ўмяшаньне, паколькі дэкляруе "неўмяшальніцтва ў пытаньні, якія ўваходзяць у нацыянальную юрысдыкцыю дзяржаў-чальцоў."
Пасьля падзеяў у Кіргізстане лідэры краін АДКБ абмяркоўвалі абставіны, пры якіх арганізацыя магла б санкцыянаваць ужываньне сілы. Гэты працэс завяршыўся самітам АДКБ у Маскве 10 сьнежня 2010 года ў выніку падпісаньня 33 дакумэнтаў, уключаючы папраўкі да Дамовы аб калектыўнай бясьпецы і статуту АДКБ.
У выніку саміту ў Маскве АДКБ атрымала дазвол умяшаньня ва ўнутраны канфлікт на тэрыторыі аднаго з сваіх чальцоў у адказ на просьбу ўраду прымаючай краіны.
Напярэдадні нефармальнага саміту АДКБ у Астане 12 жніўня, генэральны сакратар АДКБ Мікалай Бардзюжа пацьвердзіў, што прэзыдэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка падняў пытаньне «арабскай вясны» і яе наступстваў для АДКБ. Іншыя лідэры АДКБ таксама былі зацікаўленыя ў вырашэньні гэтага пытаньня. Прэзыдэнт Казахстану Нурсултан Назарбаеў казаў пра неабходнасьць пабудаваць "непрыступную сьцяну», каб прадухіліць распаўсюджваньне такіх рэвалюцый у Цэнтральнай Азіі. У праграмнай прамове падчас нефармальнага саміту, казахстанскі лідэр выказаў меркаваньне, што нерэгулюемая інфармацыйная прастора ўяўляе "пагрозу для рэгіянальнай бясьпекі і стабільнасьці ў дзяржавах-чальцах АДКБ, асабліва ў сьвятле апошніх падзей у сьвеце".
