Ніна: «Дачка нарасьціла багата кавуноў».
Карэспандэнт: «Тут растуць кавуны?»
Ніна: «О!»
Карэспандэнт: «І даўно вы вырошчваеце кавуны?»
Ніна: «Даўно. І ня трэба тая Ўкраіна».
Карэспандэнт: «А многа народу вырошчвае?»
Ніна: «Пачалі. Пабачылі. І ўжо трошкі вырошчваюць».
Ад салодкага ўраджаю гаворка перайшла на тэму палітыкі. У краі, куды не даходзіць «Народная воля», дзе не праглядаюць «Хартыю’97» і ня слухаюць Радыё Свабода, сьвет па-ранейшаму дзеліцца на дзьве эпохі. Змрочную эпоху пачатку 90-х з затрымкамі зарплаты і абясцэньваньнем грошай. І сьветлую эру народнага заступніка, пры якім жыцьцё стала сытным і радасным.
Ніна: «Не было зарплаты. Па тры месяцы не аддавалі. А сёньня прывязуць пад хату. Магазын пад’яжджае пад хату. Бяры. За што такая нам раскоша сёньня? Толькі яго перавыбраць. Няхай там вашым гарадзкім не ўгадзілі. Але ён харошы чалавек. Сёньня што хочаш ёсьць. І крупы, і мука. Другі стане, скажа „трэба нажыцца“. Трэба таму, трэба таму. А наш Лукашэнка, ён ужо… Гаспадарлівы чалавек».
Я ў чарговы раз падзівіўся цудоўнаму пачуцьцю прадбачаньня сёньняшняга беларускага кіраўніка. Які вельмі своечасова вывеў на публічную арэну малодшага сына Колю і гэтым крокам, як ні дзіўна, наблізіўся да людзей. Бо адна справа — грозны Зэўс на далёкім менскім Алімпе. І зусім другая — чалавек не без граху, які клапоціцца пра самага бліжняга свайго.
Ніна: «Што за такі Колька возіць? Ну, хай. Калі трэба».
Карэспандэнт: «Што „хай“? Гэта добра?»
Я і нагамі, і рукамі. У нас усе бабы за Лукашэнку толькі так.
Ніна: «Добра. Што шкадуе і возіць за сабой. Я і нагамі, і рукамі. У нас усе бабы за Лукашэнку толькі так».
Карэспандэнт: «Акрамя Лукашэнкі, больш нікога ня ведаеце?»
Ніна: «Не. І дэпутата ня ведаю. Ніколі не зьяўляецца ў нас. Я і ня ведаю, што за дэпутат. Можаце яму так і перадаць. Ніколі не прыехаў. Ніколі не сабраў людзей, не пагаварыў. Што за дэпутат? Садзік пачалі будаваць — закрылі. Пачалі клюб будаваць — закрылі».
Мой наступны суразмоўца, былы калгасны шафёр інвалід Іван Пятровіч, ехаў на сваёй калясцы па ўзбочыне. Стары Іван памятае, як у 1942-м акупанты спалілі вёску і загубілі больш за сотню мясцовых жыхароў. Але, што цікава, крыўды на немцаў не трымае. Іван папоўніў маю калекцыю дзіўных гісторый часоў вайны.
Іван: «Бралі моладзь у Германію. А насельніцтва не забіваў немец. Партызаны аб’явілі ў 42-м годзе: „Уцякайце, бо ідзе немец і зьнішчае старых і малых“. Няпраўда.
У Лельчыцах адзін быў нейкім камэндантам. Паліцай у раёне. І калі Каўпак разьбіў яго, яго забралі і даручылі салдату яго весьці. І ён таго салдата трохі прыбіў ды ўцёк. Яго многа гадоў шукалі. Пасьля знайшлі. А ён гаворыць — вязіце мяне туды, дзе я працаваў. Мяне прымусілі. Але дапамагчы зьвязацца я ня здолеў. А вёску Стадолічы вывелі на расстрэл. І ён усіх слабаніў. І ўся вёска пацьвердзіла. І яго асвабадзілі. Камэндантам раёна быў. Усю вёску выратаваў. Яго і адпусьцілі. Былі розныя немцы. Зло паліцаі рабілі. Забівалі. У Баравым далі аднаму каманду расстраляць. Немцу. А ён завёў у лес. І кажа — цікайце. Уверх стрэліў і пайшоў сам».
У Мілашавічах жывуць ня толькі кавунамі. Вёска славіцца патомнымі бортнікамі. Адзін зь іх, Рыгор Лісіцкі, павесіў калоды ў сваім садзе. Пакутнае ХХ стагодзьдзе зрабіла са старога мілашавіцкага бортніка пэсыміста і філёзафа. Стары ўпэўнены, што справядлівасьці ў сьвеце няма. Спадар Лісіцкі разам з жонкай перабіраў бульбу.
Рыгор: «Вунь на грушы, а вунь на дубах. Тут з пчоламі, а там загінулі пчолы».
Карэспандэнт: «Адкуль гэта ў вас?»
Рыгор: «Гэта спакон вякоў вядзецца. Мой дзед і прадзед займаўся. І бацька. Толькі ў бацькі мала было. Бо вайна была. Разруха. Галадоўка. Не было яму як займацца».
Карэспандэнт: «А падчас акупацыі можна было займацца бортніцтвам?»
Рыгор: «Можна, чаму ж не?»
Карэспандэнт: «А мёд не забіралі?»
Жонка: «Зьдзіралі партызаны».
Рыгор: «І партызаны, і паліцаі зьдзіралі немцам. Падчас вайны ніхто ж ня скажа, што „гэта мой вулей“. Уцякалі адзін ад аднаго. Нават нашыя бортнікі адкрывалі вульлі нарочна на зіму».
Карэспандэнт: «Калі шчыра, на каго больш крыўды было?»
Рыгор: «Цяжка разабрацца. Усе аднакія былі. І партызаны рабавалі, і тыя добра бралі. Партызаны загадалі майму бацьку — вядзі бычка, бо трэба мяса. А пасьля вайны забралі ў калгас. Прыйшлі, забралі вала і карову. У калгас. Так яно і зараз».
Карэспандэнт: «Зараз жа вайны няма».
Рыгор: «Кожны думае: „Каб я жыў, а астатнія — хрэн зь імі“. Так заведзена ў прыродзе».
Карэспандэнт: «Ёсьць жа царква, якая 2000 гадоў вучыць…»
Рыгор: «І царква несправядлівая. Вось гэтыя бабкі старыя. Яны ходзяць у царкву, моляцца. Кладуць грошы і кладуць. Яна памірае. А бацюшка ня едзе так яе правесьці. Заплаці яму сто тысяч. За тое, каб ён памаліўся за нябожчыка. Ёсьць грошы ці няма — заплаці. Лукашэнка перадае, што цэны ня будуць павышацца. А ўжо назаўтра… Гэта што? Справядліва? І можна яму нешта сказаць? Нічога. Ён нам кажа, а мы яму ня можам».
Карэспандэнт: «Вы яго можаце не перавыбраць».
Рыгор: «Калі я яго адзін не пераабяру, а астатнія пераабяруць…»
Жонка: «Ён добры чалавек».
На абарону Аляксандра Рыгоравіча грозна стала жонка спадара Лісіцкага.
Карэспандэнт: «Карацей, Лукашэнка на выбары пойдзе, Вы будзеце за яго галасаваць?»
Жонка: «У дзьве рукі. Ён маладзец чалавек. Але яго ніхто ня слухае. Ён толькі свайго Колькі водзіць пад рукі, дый усё. На старасьць нарабіў».
Карэспандэнт: «А вам падабаецца гэта?»
Жонка: «Гэта некрасіва. Што ён Колькі возіць за сабой паўсюль. Ён харошы чалавек. Ён і стадыёны парабіў. Ну, усякую дурніцу нарабіў. Але ж гэтая дурніца на старасьць яму. Я нядаўна яго бачыла. Дзесьці ён быў? У Мазыры. І той малы каля яго. Задраў галаву і зазірае. Ну што яно табе, гэтае дзіця, што ты яго за сабой возіш? Не па-Божаму гэта».
Хоць гэта не па-Божаму, але голас свой старая ўсё роўна аддасьць бацьку. Бацьку ў прамым сэнсе. Бо дзякуючы яўленьню Колі, дай Бог яму шчасьлівага дзяцінства, Лукашэнка-палітык, Лукашэнка-эканаміст, Лукашэнка-мовазнаўца і нават Лукашэнка-хакеіст адышоў на другі плян. На авансцэне цяпер Лукашэнка-бацька.
Людзі ў гэтых мясьцінах сяліліся яшчэ ў эпоху паляваньня на мамантаў. Усё маляўнічае навакольле поўніцца курганамі, могільнікамі і стаянкамі. Традыцыя бронзавага веку ў новыя часы прыняла формы, адпаведныя свайму часу. Я шмат бачыў аграгарадкоў. Звычайна гэта пяць-дзесяць вясёленькіх па афарбоўцы домікаў, пастаўленых на самым відным месцы. Але тое, што я пабачыў у ваколіцах Мілашавічаў, зацьмявае розум. Месцам для сваёй будоўлі беларускі Хеопс абраў сяло Баравое. Уздоўж дарогі тут да самага далягляду, можа, на кілямэтар, цягнецца чарада аднолькавых па форме будынкаў. Як быццам у кампутарнай праграме заела клявіша «капіяваць». Яшчэ гэта можна параўнаць з паваленым на зямлю хмарачосам. А хто ж у церамочку жыве? Усё як у казцы. Мышка-нарушка. Вясёлая кабетка, што слаба варочала языком, дыхнула на мяне водарам мясцовага вінзаводу.
Карэспандэнт: «Як у доміках жывецца?»
Кабета: «Ха-ха-ха».
Карэспандэнт: «Не развальваецца?»
Кабета: «Яшчэ не. Я жыву толькі год…»
Карэспандэнт: «А дзе працуеце?»
Кабета: «На фэрме».
Карэспандэнт: «А колькі плацяць?»
Кабета: «Калі сто, а калі дзьвесьце».
Карэспандэнт: «А як на гэта жыць?»
Кабета: «Трохі дзіцячыя я атрымліваю».
Карэспандэнт: «А дзяцей колькі?»
Кабета: «Трое».
Будзе несправядліва казаць, што аграгарадкі засяляюцца аднымі алькаголікамі. Аграгарадок можа стаць запаветнай марай для былых жыхароў вялікіх мэгаполісаў. Сымбалем таго, што жыцьцё ўдалося. Паслухайце былую жыхарку Данецку. Якая год як пераехала ў Беларусь.
Данчанка: «У мяне зь дзяцінства была мара — жыць у Беларусі. Мяне заўжды цягнула сюды. Я і мужу казала — паехалі, там так добра. Вы ж ведаеце, што ў нас ва Ўкраіне. Зараз, можа, і наладжваецца. Як Януковіч стаў. А да таго — вы ж цудоўна ведаеце, што тварылася. Усё стала практычна прыватнае. У нас практычна ўсё ў капэртах. Як дзеці будуць зарабляць пэнсію? І я жыву зараз, як раней. Ведаеце? Настальгія па нашым Савецкім Саюзе. Я тут як рыба ў вадзе. Калі чалавек захварэў, то яму бальнічны, як паложана. Сын меншы з намі прыехаў, яму таксама вельмі падабаецца. Адзіны недахоп у чым? Зь відам на жыхарства нельга служыць. А ён марыць патрапіць у армію. А ў нас гэтай магчымасьці няма».
Чым болей я слухаў шчасьлівую былую сакратарку і сёньняшнюю даярку, тым болей упэўніваўся, што ўладам трэба тэрмінова ўводзіць беларускі аналяг «грын-карты». Тыя, хто настальгуе па СССР, прынясуць немалыя грошы ў бюджэт.
Карэспандэнт: «Няўжо ня сьніцца Данецк?»
Данчанка: «Рыба — дзе глыбей, чалавек — дзе лепей. Я ніколі не разумела людзей, якія казалі — ой, настальгія. Якая можа быць настальгія ў чалавека, калі табе добра? Мне падабаецца прастор Беларусі. Таму што гэта красата. Тут няма гэтых заводаў, фабрык, шахт. Жыві і радуйся жыцьцю. У нас дэмакратыя, свабода слова. Але што ў нас будуюць? Рэстараны, бары, казіно, лазьні. А школы? А бальніцы? Якія разбураюцца разам зь людзьмі? Няўжо эканоміка ўся ў барах і рэстаранах? І ў публічных дамах?»
Цікава, што падумаюць пра нас будучыя археолягі, калі адкапаюць гэтую стаянку чалавека ХХІ стагодзьдзя? Што тут жылі аднолькавыя людзі? З аднолькавымі густамі і аднолькавымі мазгамі? Цяжка нават уявіць. Але, напэўна, яны нам паспачуваюць…
