Спадарыня: «Жыцьцё вельмі кепскае — несправядлівае!»
Каля храма адзіная ў вёсцы, дзе тры з паловай сотні жыхароў, прыватная крама. Яе ўладальніца, 36-гадовая Натальля, кажа, што за два апошнія гады мае адны страты.
Натальля: «Наведнікаў у сярэднім 20. Во бабуля прыйшла, узяла селядца і булку хлеба — праз 3 дні толькі прыйдзе. А на 5 км вёска. Да абеду прадасьць хлеб, і можна паперы пісаць, цэны выстаўляць. У школе было 36 дзяцей. Закрылі школу, калгас зараз — толькі адна фэрма працуе, садок закрылі. Дзеці на пераменах сюды па якую шакалядку бегалі — што цяпер? Прыяжджаюць у 15.00, а калі ўзімку — цёмна.Таваразварот калі раней быў 400 тысяч, цяпер 200. Пэрспэктывы — ня ведаю...»
Год таму было, у тым ліку і афіцыйным друкам, абвешчана пра стварэньне сёлета ў Морына аграгарадку. Пачалі абнаўляцца асноўныя фонды, выводзячы гаспадарку з даўжнікоў. А ў спалучэньні з тым, што вёска стаіць на правым беразе Нёмана, дзе патэнцыяльна турыстычныя пляжы з жоўтым пясочкам, нібы ўсё давала насельнікам спадзяваньні на пэрспэктыву. Але права на стварэньне аграгарадку атрымалі Лелюкі, што за два дзясяткі км. Таму калгасу ў Морына «поўны швах» — цьвердзіць цяпер ужо былы загадчык майстэрняў, спадар Фёдар Дзьмітрыеў. Ён зараз беспрацоўны і ў поўнай роспачы.
Дзьмітрыеў: «Аддалі калгасу 10 год, як выкінулі. Усю тэхніку прыбралі. А каб ізноў прыгнаць сюды, колькі ж паліва спаліць! У нас было 25 трактароў. Што рабіць — ня ведаю. У бізнэсе — адсутнасьць крэдытаў і падаткі...»
Спадарыня Салановіч 40 год была настаўніцай пачатковых клясаў мясцовай сярэдняй школы. І жонкай памерлага, вядомага за межамі Івейшчыны краязнаўцы Івана Васільевіча Салановіча. Той дзесяцігодзьдзямі дбайна зьбіраў ды кампанаваў гісторыка-краязнаўчы музэй, які зараз, натуральна, зачынены разам са школай. Сам знаходзіў каменныя ды крамянёвыя прылады 5-8-тысячагадовай даўніны, вывучаў гісторыю ўладароў морынскіх зямель — паноў Навасельскіх, Брахоцкіх, а таксама падпольля КПЗБ 30-х гадоў мінулага веку. Хоць галоўнай мэтай было вывучэньне гісторыі тутэйшага партызанскага руху, у якім таксама браў удзел. Успамінае Вольга Іванаўна.
Салановіч: «Асноўнае — у яго была перапіска з былымі партызанамі — во бачыце, сотні лістоў. Аддаваўся ўвесь школе. Праз дарогу раніцай ідзем разам, увечары людзі ўжо сьпяць, а ён у музэі працуе. Калі ў партызанах быў — ай, не пішыце — бургамістра аднаго кінуў у калодзеж уніз галавой. 6 дзяцей іх было — дык разам з маці забраў у партызанскую зону...»
Аднак і спадарыня Салановіч у трывозе за будучыню.
Салановіч: «Што будзе? Зрухаў няма. Палову дамоў пакуплялі на лецішчы.І пустыя дамы. Ад мяне шэсьць дамоў управа — Нёман жа блізка, лес...»
Пакуль гаварылі, зь Іўя прывезьлі вучняў-морынцаў.
Карэспандэнт: «У якой клясе?»
Дзеці: «У шостай. Завуць Васіліна... Віталік... Нас рэгулярна падвозяць...»
Да нас падыходзіць з-за ваколіцы маці — 47-гадовая Натальля Баранава. Па яе словах, сытуацыя «замарозілася».
Баранава:«Працую ў быткамбінаце, я прыёмшчыца заказаў, сама шыю. Зарплата 450. Заказаў не паменела — рамонт абутку, мэблі, пральных машынаў. Дачнікі крутыя, нічога не заказваюць. А мой муж на фэрме робіць начным скотнікам — 450 таксама зарабіў, бо ў яго стаж 20 год...»
А бабця Наста, убачыўшы нас, аж зайшлася крыкам.
Наста: «Справы кепскія! Тут у бібліятэцы ніхто не працуе, у клюбе абы каму плацяць. Хто працуе, гонару няма! Мы хочам справядлівых людзей знайсьці на выбары, каб разаблачылі ўсё і нам лягчэй стала жыць...»
* * *
Пакуль гутарыў на вуліцы зь вяскоўцамі, побач незаўважна спыніліся «Жыгулі», зь якіх выскачыла разьюшаная жанчына з высокай прычоскай. Кінулася да мяне:
«Прыбярыце мікрафон, без маёй згоды ня маеце права!»
Так мы пазнаёміліся зь мясцовай старшынёй сельсавету, спадарыняй Таісіяй Лось. Ужо ў кабінэце суразмоўніца паспакайнела. Аднак увесь час намагалася выпраменьваць афіцыйны аптымізм, аргумэнтаваць «правільнасьць» таго, што адбылося.
Карэспандэнт: «Наколькі ведаю, дзіцячы садок закрываецца калі, менш за 8, а школа — 20 чалавек...»
Лось: «У садку было 5, у школе розны ўзрост дзяцей. Будынак школы на 350 чалавек. 20 год таму тры дзясятыя клясы было. Было 17 настаўнікаў. Печы аграмадныя, а 3 чалавекі ў клясе — канечне, было холадна. Адвозяць дзяцей 2 разы на дзень у Іўе...»
Карэспандэнт: «А як на эканамічную будучыню гледзіце пасьля таго, як у вас усё забралі ў аграгарадок?»
Лось: «А чаму лічыце, што ўсё забралі? Кожны за свае сродкі ў сацыяльныя свае аб’екты ўкладаньні зробіць. Хто хоча працаваць, знаходзіць...»
Пытаюся, колькі адсоткаў кінутых хат прыпадае на лецішчы.
Лось: «Адсоткаў 30. Але тут прыгожыя берагі, месцы. 4 гады таму было 497 пустых дамоў, цяпер 37. Землі, праўда, танныя ў Морына — кадастравым коштам 15-20 сотак 150-160 тысяч...»
Карэспандэнт: «Будучыня Морына — пасёлак лецішчаў?»
Лось: «Чаму? У нас 2 прыватныя прадпрыемствы. Купілі ўчастак пад дом адпачынку — гэта ў далёкай будучыні, канечне...»
А вось прадпрымальнікі ў Морына адчуваюць сабе, бадай, лепей за ўсіх. Я пабываў у фірме «Нёман-пласт», якая ўжо 20 год робіць 20 відаў камплектуючых для поліэтыленавых трубаў, што скарыстоўваюць ЖКГ, а яшчэ — вугалкі для мэблі ды звычайныя гузікі. Столькі ж год загадчыкам вытворчасьці ды адным з уладальнікаў — карэнны морынец, спадар Аўген Беразоўскі. Скарыстаем жа рэдкую магчымасьць пагутарыць з пасьпяховым, наколькі магчыма, вясковым прадпрымальнікам.
Карэспандэнт: «Бываў у вёсках, калі гарадзкія прадпрымальнікі пераводзілі туды вытворчасьць, бо таньней і выгадней. Ёсьць такое?»
Беразоўскі: «Не. Таму што цяпер рынак вялікі, канкурэнцыя. Трэба, каб якасьць была. Арэнды няма, бо гэта ўсё нашае — зямлю калісьці выкупілі, памяшканьне. Калі браць грашовыя аб’ёмы, маем 200 млн. у месяц. Морынцаў чалавек 20. Заробкі ліцейшчыкі атрымліваюць ад 500 да 600...»
Карэспандэнт: «Скардзяцца на падатковае бярэмя — як у цябе?»
Беразоўскі: «Як усюды. Пашырацца з такімі падаткамі не выпадае — каля 20% будзе. У мінулым годзе крызіс — быў, ня быў — упалі аб’ёмы на рэалізацыю. Тыя, хто браў на 50 млн., скаціліся да 21. Некаторыя стаялі цэлы год. Людзей пускалі ў адпачынкі, але стараліся не скарачаць. Людзей глядзім, каб ня п’яніцы — усё-ткі машыны, рукі абы куды ня сунулі...»
Карэспандэнт: «Навалы з аграгарадком вас не датычаць?»
Беразоўскі: «Не, як працавалі, так і будзем. Мяняем банк. Трэба крэдыты на сыравіну, а поліпрапілен у Беларусі ня робіцца. А „Беларусбанк“ — дайце нам адпаведныя паперы. А „Прыёрбанк“ — адчыняйце крэдытную лінію, і ўсё. А адна форма для тых жа часалак каштуе 10000 умоўных адзінак. У нас 10 машын — можам рабіць усё...»
Карэспандэнт: «Выкажу здагадку — ты ў Морына самы вялікі аптыміст...»
Беразоўскі: (сьмяецца) «Кожны чалавек імкнецца думаць, што скончацца праблемы і зажывем, як у той жа Польшчы ці Амэрыцы. І Морына ня будзе ад слова „марыць“. І не прадаваць хаты, як цяпер паўвёскі, дачнікам. У мяне была магчымасьць зьехаць, але, можа, я разумею, што такое малая Радзіма — мае землякі, наша прырода, усё знаёмае. Выбіраюся ў Менск на дзень-два, але потым цягне сюды ў Морына...»
Разам са мной у той дзень у рамках правядзеньня перадвыбарчай кампаніі ў Морына знаходзіўся сябра Партыі БНФ, спадар Міхась Бурачэўскі. Запрашаю яго падзяліцца сьвежымі ўражаньнямі.
Бурачэўскі: «Едучы ў Морына, мы чакалі ўбачыць сучасны аграгарадок — як пра яго пішацца ў інтэрнэце. Але тое, што ўбачылі, гэта жахліва. Школа пустуе — прыгожае двухпавярховае збудаваньне. Жыхары — ахвяры аграгарадку. Усё забралі з тэхнікі. Але вінаватыя і самі людзі. Мне даводзілася агітаваць у такіх вёсках падчас выбарчых кампаній. Што чую? Чаго прыехалі, мы самі ведаем, за каго галасаваць. І будуць цяпер выбары — яны ж ізноў будуць так галасаваць. Бабка гаворыць — „мне прэзыдэнт дае пэнсію“. Можна падумаць, што са сваёй кішэні. Мне Морына шкада — вялікая вёска на некалькі км — ляжыць на лапатках, ад слова „марыць“. Будзе пасёлак лецішчаў. Гэта рай для прадпрымальнікаў, бо танная рабочая сіла. Іншага выйсьця ніякага няма!»
Каля храма адзіная ў вёсцы, дзе тры з паловай сотні жыхароў, прыватная крама. Яе ўладальніца, 36-гадовая Натальля, кажа, што за два апошнія гады мае адны страты.
Натальля: «Наведнікаў у сярэднім 20. Во бабуля прыйшла, узяла селядца і булку хлеба — праз 3 дні толькі прыйдзе. А на 5 км вёска. Да абеду прадасьць хлеб, і можна паперы пісаць, цэны выстаўляць. У школе было 36 дзяцей. Закрылі школу, калгас зараз — толькі адна фэрма працуе, садок закрылі. Дзеці на пераменах сюды па якую шакалядку бегалі — што цяпер? Прыяжджаюць у 15.00, а калі ўзімку — цёмна.Таваразварот калі раней быў 400 тысяч, цяпер 200. Пэрспэктывы — ня ведаю...»
Год таму было, у тым ліку і афіцыйным друкам, абвешчана пра стварэньне сёлета ў Морына аграгарадку. Пачалі абнаўляцца асноўныя фонды, выводзячы гаспадарку з даўжнікоў. А ў спалучэньні з тым, што вёска стаіць на правым беразе Нёмана, дзе патэнцыяльна турыстычныя пляжы з жоўтым пясочкам, нібы ўсё давала насельнікам спадзяваньні на пэрспэктыву. Але права на стварэньне аграгарадку атрымалі Лелюкі, што за два дзясяткі км. Таму калгасу ў Морына «поўны швах» — цьвердзіць цяпер ужо былы загадчык майстэрняў, спадар Фёдар Дзьмітрыеў. Ён зараз беспрацоўны і ў поўнай роспачы.
Дзьмітрыеў: «Аддалі калгасу 10 год, як выкінулі. Усю тэхніку прыбралі. А каб ізноў прыгнаць сюды, колькі ж паліва спаліць! У нас было 25 трактароў. Што рабіць — ня ведаю. У бізнэсе — адсутнасьць крэдытаў і падаткі...»
Спадарыня Салановіч 40 год была настаўніцай пачатковых клясаў мясцовай сярэдняй школы. І жонкай памерлага, вядомага за межамі Івейшчыны краязнаўцы Івана Васільевіча Салановіча. Той дзесяцігодзьдзямі дбайна зьбіраў ды кампанаваў гісторыка-краязнаўчы музэй, які зараз, натуральна, зачынены разам са школай. Сам знаходзіў каменныя ды крамянёвыя прылады 5-8-тысячагадовай даўніны, вывучаў гісторыю ўладароў морынскіх зямель — паноў Навасельскіх, Брахоцкіх, а таксама падпольля КПЗБ 30-х гадоў мінулага веку. Хоць галоўнай мэтай было вывучэньне гісторыі тутэйшага партызанскага руху, у якім таксама браў удзел. Успамінае Вольга Іванаўна.
Салановіч: «Асноўнае — у яго была перапіска з былымі партызанамі — во бачыце, сотні лістоў. Аддаваўся ўвесь школе. Праз дарогу раніцай ідзем разам, увечары людзі ўжо сьпяць, а ён у музэі працуе. Калі ў партызанах быў — ай, не пішыце — бургамістра аднаго кінуў у калодзеж уніз галавой. 6 дзяцей іх было — дык разам з маці забраў у партызанскую зону...»
Аднак і спадарыня Салановіч у трывозе за будучыню.
Салановіч: «Што будзе? Зрухаў няма. Палову дамоў пакуплялі на лецішчы.І пустыя дамы. Ад мяне шэсьць дамоў управа — Нёман жа блізка, лес...»
Пакуль гаварылі, зь Іўя прывезьлі вучняў-морынцаў.
Карэспандэнт: «У якой клясе?»
Дзеці: «У шостай. Завуць Васіліна... Віталік... Нас рэгулярна падвозяць...»
Да нас падыходзіць з-за ваколіцы маці — 47-гадовая Натальля Баранава. Па яе словах, сытуацыя «замарозілася».
Баранава:
Мы хочам справядлівых людзей знайсьці на выбары, каб разаблачылі ўсё і нам лягчэй стала жыць…
А бабця Наста, убачыўшы нас, аж зайшлася крыкам.
Наста: «Справы кепскія! Тут у бібліятэцы ніхто не працуе, у клюбе абы каму плацяць. Хто працуе, гонару няма! Мы хочам справядлівых людзей знайсьці на выбары, каб разаблачылі ўсё і нам лягчэй стала жыць...»
* * *
Пакуль гутарыў на вуліцы зь вяскоўцамі, побач незаўважна спыніліся «Жыгулі», зь якіх выскачыла разьюшаная жанчына з высокай прычоскай. Кінулася да мяне:
«Прыбярыце мікрафон, без маёй згоды ня маеце права!»
Так мы пазнаёміліся зь мясцовай старшынёй сельсавету, спадарыняй Таісіяй Лось. Ужо ў кабінэце суразмоўніца паспакайнела. Аднак увесь час намагалася выпраменьваць афіцыйны аптымізм, аргумэнтаваць «правільнасьць» таго, што адбылося.
Карэспандэнт: «Наколькі ведаю, дзіцячы садок закрываецца калі, менш за 8, а школа — 20 чалавек...»
Лось: «У садку было 5, у школе розны ўзрост дзяцей. Будынак школы на 350 чалавек. 20 год таму тры дзясятыя клясы было. Было 17 настаўнікаў. Печы аграмадныя, а 3 чалавекі ў клясе — канечне, было холадна. Адвозяць дзяцей 2 разы на дзень у Іўе...»
Карэспандэнт: «А як на эканамічную будучыню гледзіце пасьля таго, як у вас усё забралі ў аграгарадок?»
Лось: «А чаму лічыце, што ўсё забралі? Кожны за свае сродкі ў сацыяльныя свае аб’екты ўкладаньні зробіць. Хто хоча працаваць, знаходзіць...»
Пытаюся, колькі адсоткаў кінутых хат прыпадае на лецішчы.
Лось: «Адсоткаў 30. Але тут прыгожыя берагі, месцы. 4 гады таму было 497 пустых дамоў, цяпер 37. Землі, праўда, танныя ў Морына — кадастравым коштам 15-20 сотак 150-160 тысяч...»
Карэспандэнт: «Будучыня Морына — пасёлак лецішчаў?»
Лось: «Чаму? У нас 2 прыватныя прадпрыемствы. Купілі ўчастак пад дом адпачынку — гэта ў далёкай будучыні, канечне...»
А вось прадпрымальнікі ў Морына адчуваюць сабе, бадай, лепей за ўсіх. Я пабываў у фірме «Нёман-пласт», якая ўжо 20 год робіць 20 відаў камплектуючых для поліэтыленавых трубаў, што скарыстоўваюць ЖКГ, а яшчэ — вугалкі для мэблі ды звычайныя гузікі. Столькі ж год загадчыкам вытворчасьці ды адным з уладальнікаў — карэнны морынец, спадар Аўген Беразоўскі. Скарыстаем жа рэдкую магчымасьць пагутарыць з пасьпяховым, наколькі магчыма, вясковым прадпрымальнікам.
Карэспандэнт: «Бываў у вёсках, калі гарадзкія прадпрымальнікі пераводзілі туды вытворчасьць, бо таньней і выгадней. Ёсьць такое?»
Беразоўскі: «Не. Таму што цяпер рынак вялікі, канкурэнцыя. Трэба, каб якасьць была. Арэнды няма, бо гэта ўсё нашае — зямлю калісьці выкупілі, памяшканьне. Калі браць грашовыя аб’ёмы, маем 200 млн. у месяц. Морынцаў чалавек 20. Заробкі ліцейшчыкі атрымліваюць ад 500 да 600...»
Карэспандэнт: «Скардзяцца на падатковае бярэмя — як у цябе?»
Беразоўскі: «Як усюды. Пашырацца з такімі падаткамі не выпадае — каля 20% будзе. У мінулым годзе крызіс — быў, ня быў — упалі аб’ёмы на рэалізацыю. Тыя, хто браў на 50 млн., скаціліся да 21. Некаторыя стаялі цэлы год. Людзей пускалі ў адпачынкі, але стараліся не скарачаць. Людзей глядзім, каб ня п’яніцы — усё-ткі машыны, рукі абы куды ня сунулі...»
Карэспандэнт: «Навалы з аграгарадком вас не датычаць?»
Беразоўскі: «Не, як працавалі, так і будзем. Мяняем банк. Трэба крэдыты на сыравіну, а поліпрапілен у Беларусі ня робіцца. А „Беларусбанк“ — дайце нам адпаведныя паперы. А „Прыёрбанк“ — адчыняйце крэдытную лінію, і ўсё. А адна форма для тых жа часалак каштуе 10000 умоўных адзінак. У нас 10 машын — можам рабіць усё...»
Карэспандэнт: «Выкажу здагадку — ты ў Морына самы вялікі аптыміст...»
Беразоўскі: (сьмяецца) «Кожны чалавек імкнецца думаць, што скончацца праблемы і зажывем, як у той жа Польшчы ці Амэрыцы. І Морына ня будзе ад слова „марыць“. І не прадаваць хаты, як цяпер паўвёскі, дачнікам. У мяне была магчымасьць зьехаць, але, можа, я разумею, што такое малая Радзіма — мае землякі, наша прырода, усё знаёмае. Выбіраюся ў Менск на дзень-два, але потым цягне сюды ў Морына...»
Разам са мной у той дзень у рамках правядзеньня перадвыбарчай кампаніі ў Морына знаходзіўся сябра Партыі БНФ, спадар Міхась Бурачэўскі. Запрашаю яго падзяліцца сьвежымі ўражаньнямі.
Бурачэўскі: «Едучы ў Морына, мы чакалі ўбачыць сучасны аграгарадок — як пра яго пішацца ў інтэрнэце. Але тое, што ўбачылі, гэта жахліва. Школа пустуе — прыгожае двухпавярховае збудаваньне. Жыхары — ахвяры аграгарадку. Усё забралі з тэхнікі. Але вінаватыя і самі людзі. Мне даводзілася агітаваць у такіх вёсках падчас выбарчых кампаній. Што чую? Чаго прыехалі, мы самі ведаем, за каго галасаваць. І будуць цяпер выбары — яны ж ізноў будуць так галасаваць. Бабка гаворыць — „мне прэзыдэнт дае пэнсію“. Можна падумаць, што са сваёй кішэні. Мне Морына шкада — вялікая вёска на некалькі км — ляжыць на лапатках, ад слова „марыць“. Будзе пасёлак лецішчаў. Гэта рай для прадпрымальнікаў, бо танная рабочая сіла. Іншага выйсьця ніякага няма!»
