Гэтыя тэмы ў чарговым “Тыдні з Радыё Свабода” абмяркоўваюць вядоўца Алена Радкевіч, аналітыкі Юры Дракахруст і Ян Максімюк, супрацоўнікі беларускай службы радыё Свабода Аляксей Знаткевіч і Ганна Соўсь. Госьць выпуску – аглядальнік расейскай службы нашага радыё, гісторык Кірыл Кобрын.
І ўсё ж, нягледзячы на фармат, падзея выглядае надзвычай важнай. Якімі былі практычныя вынікі гэтага візыту?
Дракахруст: Як і чакалася, дасягнутыя дамоўленасьці аб пашырэньні беларускага экспарту праз Клайпедзкі порт і тэрмінал у Буцінзе. Адбыўся дыялёг па энэргетычных пытаньнях: наконт альтэрнатыўных паставак энэрганосьбітаў, нафты, у прыватнасьці, пра ўдзел у праекце “Адэса — Броды”, а таксама пра ўдзел Літвы ў пабудове беларускай АЭС.
Таксама была абмеркаваная балючая праблема коштаў шэнгенскіх візаў для беларусаў.
Што тычыцца дыялёгу наконт палітычных пытаньняў, а таксама пытаньняў правоў чалавека і дэмакратыі ў Беларусі, то іх вынікі, калі яны былі, не агучваліся. Лукашэнка ў сваім выступе на адкрыцьці беларускай выставы ў Вільні дэманстраваў хутчэй сваю непахіснасьць, маўляў, і пасярэднікі ў дыялёгу з Эўропай нам непатрэбныя, і нічога мы Эўропе ня вінная і хай яна нас не нагінае, і з правамі чалавека ў нас ня горш, чым у іншых. У сваю чаргу літоўскі прэзыдэнт казала пра пэўныя пазытыўныя зрухі ў сфэры грамадзянскіх і палітычных свабодаў, якія назіраюцца ў Беларусі ўжо цяпер. Аднак магчыма заявы Лукашэнкі – гэта імкненьне захаваць твар, а адпаведныя заявы Грыбаўскайце – імкненьне ня ставіць госьця ў кепскае становішча. Рэальныя вынікі могуць праявіцца пазьней.
Радкевіч: Ян, а якая Ваш ацэнка? Рэальныя вынікі – потым, як сказаў Юры?
Радкевіч: Многія журналісты і палітыкі больш надавалі ўвагі ня столькі палітычнай прагматыцы, зьвязанай з візытам, колькі маральнаму складніку запрашэньня. У чымсьці паўтарылася сытуацыя з запрашэньнем Беларусі ва “Ўсходняе партнэрства” і Лукашэнкі – ў Прагу. Тым больш так супала, што візыт адбываўся літаральна ў 10-ю гадавіну зьнікненьня Віктара Ганчара і Анатоля Красоўскага. Дык наколькі маральным зьяўляецца такое запрашэньне, ня выкліканае, здаецца, ніякімі асаблівымі патрэбамі? І дарэчы, на Ваш погляд, чыя была гэта ініцыятыва запрасіць Лукашэнку ў Вільню – адно Літвы, літоўскага кіраўніцтва, альбо ўсяго Эўразьвязу? Юры?
Мне здаецца, што запрашэньне Лукашэнкі ў Літву ляжыць у рэчышчы нядаўніх кантактаў паміж Менскам і Эўропай – я маю на ўвазе найперш візыт у Менск патрыярха нямецкай палітыкі Ганса-Дытрыха Геншэра. Ёсьць нейкі праект, які рэалізоўваецца па розных лініях.
Што да сумнага супадзеньня дня візыту з гадавінай зьнікненьня Ганчара і Красоўскага, то гэта сьведчыць пра зьмену падыходаў, якая не на гэтым тыдні пачалася. Ні ў каго ў Літве, пачынаючы са спадарыні Грыбаўскайце, няма ілюзіяў наконт характару беларускай улады.
Дарэчы, гэта разуменьне праявілася і ў сустрэчах з беларускімі апазыцыянэрамі, якія папярэднічалі візыту Лукашэнкі, і ў тых дэманстрацыях пратэсту, якія адбываліся падчас візыту.
Праблема ў іншым – што эфэктыўней, ігнараваць дыктатара ці весьці зь ім размову, часам і жорсткую? З пэўнага часу адносна Беларусі быў зроблены выбар на карысьць другога варыянту. Адносна іншых, дарэчы, і дылемы такой не было: Захад размаўляе і з Пуціным, і з Ху Дзінь Тао, і з Аліевым, і з Назарбаевым. Ну вось цяпер і з Лукашэнкам. Гэта для рымскіх вэсталак, сымбаляў цноты – лічылася грахом нават размова з грэшнымі людзьмі. Даля Грыбаўскайце – не вэсталка, а палітык, таму і вядзе перамовы з палітыкам, чые погляды яна зусім не падзяляе.
Радкевіч: Юры лічыць, што ў Эўропы ёсьць для Лукашэнкі прапанова, ад якой ён ня зможа адмовіцца. А як усё ж наконт гэтага супадзеньня – што літоўская прэзыдэнтка паціскала руку Лукашэнку ў акурат у гадавіну зьнікненьня Віктара Ганчара і Анатоля Красоўскага?
Максімюк: Я думаю, галоўную маральную дылему — мець з Лукашэнкам дачыненьні ці не — Эўразьвяз вырашыў ужо летась, пасьля расейска-грузінскага канфлікту і падчас парлямэнцкіх выбараў у Беларусі. Эўразьвяз вырашыў гэтую праблему на карысьць Лукашэнкі. Я належу да тых назіральнікаў, якія бачаць у гэтым вырашэньні таксама карысьць для Беларусі ў цэлым. Бо праз гэтыя дзьверы, якія прачыняюцца перад Лукашэнкам, і яшчэ нехта акрамя яго здолее зірнуць на Эўропу.
Што тычыцца супадзеньня даты візыту Лукашэнкі з 10 угодкамі зьнікненьня Ганчара і Красоўскага, я ня ведаю, ці гэта была выпадковасьць, ці не. Але, па-мойму, атрымалася няблага для ўсіх тых, хто пра зьнікненьні не забывае. Бо літоўскія журналісты не забыліся нагадаць Лукашэнку пра гэта і прымусілі яго паўтарыць усё тое сумбурнае і непераканаўчае тлумачэньне, якое зводзіцца да высновы, што, маўляў, людзі ў Беларусі зьнікаюць сотнямі штогоду, і гэтыя чатыры асобы — усяго дробязь. Тут, канешне, беларускі прэзыдэнт ніякіх ачкоў сабе не набраў, а хутчэй наадварот.
Радкевіч: Часам гаворыцца, што кантакты зь недэмакратычным рэжымам, нягледзячы на іх маральную сумнеўнасьць, спрыяюць станоўчым зьменам у ім.
Аляксандар Лукашэнка напярэдадні візыту ў Вільню даў велізарнае інтэрвію літоўскім мэдыям, падчас візыту пасьля перамоваў з прэзыдэнтам Грыбаўскайце выступіў з прамовай на адкрыцьці беларускай выставы. З таго, што было ім сказана ў гэтыя дні -- ці вынікае, што гэтыя самыя чаканыя зьмены адбываюцца ці могуць адбыцца? Ці гэта – адчуваньне трыюмфу ад вымушанага прызнаньня тымі, хто прызнаваць надзвычай не хацеў?
Дракахруст: Вы маеце рацыю – прамовы гучалі хутчэй трыюмфальна. І наўпрост пэрспэктывы хуткіх зьменаў у Беларусі зь іх не вынікаюць. Але супраца зь Літвой, як часткай Эўразьвязу, перамовы пра выкарыстаньне нафтаправоду “Адэса-Броды” – гэта ў пэўнай ступені адыход ад адназначнай арыентацыі на Расею. Гаворка пра зьмяншэньне кошту візаў, пра вяртаньне прэфэрэнцыяў у гандлі зь Эўропай можна разглядаць і як браваду, маўляў, Эўропа капітулявала, дык ад яе ўжо ўсяго можна патрабаваць, а можна – і як просьбу, дэманстрацыю залежнасьці і гатоўнасьць ісьці на саступкі. Спадарыня Грыбаўскайце нагадала, што ў лістападзе Эўразьвяз вернецца да пытаньня візавых санкцыяў адносна кіраўніцтва Беларусі, замарожаных у красавіку. Магчыма, і самыя перамовы ў Вільні былі высьвятленьнем, што ж Менск зьбіраецца да гэтага часу зрабіць і чым на гэта Эўропа можа адказаць.
Максімюк: У сваіх інтэрвію Лукашэнка фактычна выглядае малайчынай, які робіць толькі тое, што хоча, як з усходам, так і з захадам. Але жыцьцё ідзе сваёй каляінай, якая ня надта супадае са шляхам, выбраным Лукашэнкам. Калі б вы паглядзелі на інтэрвію, якія ён даваў 15 і 10 гадоў таму, вы заўважылі б выразную карэкцыю гэтага шляху. Гэта ня ўсход і захад карэктуе свой шлях, а беларускі прэзыдэнт.
Я памятаю інтэрвію, у якіх ён чыхвосьціў МВФ як самых апошніх нягоднікаў на гэтым белым сьвеце. А цяпер пакажыце мне хоць адно такое выказваньне пра МВФ. Маўчыць прэзыдэнт, як мыла зьеўшы. І гэтае маўчаньне на некаторыя раней улюбёныя тэмы — для мяне сапраўдны паказьнік эвалюцыі мысьленьня беларускага рэжыму.
Ну а гэтая надзіманая бравада, пра якую гаварыў Юры — усяго шалупіньне. Гэта ж ня Захаду залежыць, каб зьнізіць візы для сваіх грамадзян, каб езьдзіць у Беларусь, а якраз наадварот. Не забывайма, хто тут выступае ў ролі просьбіта і, так бы мовіць, беднага сваяка.
Радкевіч: Да нас зь Янам Максімюком далучыўся наш калега з расейскай службы Радыё Свабода, гісторык Кірыл Кобрын. Далей ў нашай праграме: 17 верасьня для беларусаў – сьвята аб’яднаньня ці гадавіна трагедыі?
17 верасьня 1939 году Чырвоная Армія ўступіла на тэрыторыю Польшчы і праз некалькі дзён, не сустракаючы супраціву, заняла Заходнюю Беларусь і Заходнюю Украіну. Гэтая кампанія была рэалізацыяй сакрэтных артыкулаў пакту Молатава Рыбэнтропа, сымбалем чаго стаў супольны парад у Берасьці нямецкіх і савецкіх войскаў.
Чым былі тыя падзеі для Беларусі: ўзьяднаньнем, зьбіраньнем разрэзанай па жывому нацыі ці зладзействам двух злачынных рэжымаў, забіраньнем і людзей Заходняй Беларусі ў камуністычнае пекла?
Ян, на Ваш погляд 17 верасьня – гэта для беларусаў, для Беларусі сьвята?
Максімюк: У выніку ўваходу Чырвонай Арміі ў Польшчу 17 верасьня 1939 году разарваны напалам беларускі этнас аб’яднаўся. Дзе-нідзе людзі ставілі прывітальныя брамы чырвонаармейцам. Нават калі гэты энтузіязм быў інсьпіраваны камуністамі з КПЗБ, я дапускаю, што шмат хто зь беларусаў у той дзень мог сапраўды адчуваць радасьць, што "скончылася Польшча". Бо ў міжваеннай Польшчы, у палітычных і сацыяльна-эканамічных адносінах, беларусы былі грамадзянамі трэцяй катэгорыі. Таму ў верасьні 1939 году яны не шкадавалі падзеньня гэтай дзяржавы. Чаму б тады і не сьвяткаваць?
Праблема з нацыянальнымі сьвятамі аднак у тым, што яны адзначаюць не заканчэньне нечага дрэннага і чужога, а перш за ўсё пачатак нечага добрага і свайго. А што нацыянальна-лепшае пачалося для беларусаў-заходнікаў 17 верасьня 1939 году? Да іх прыйшла не Беларусь, а Савецкі Саюз. Што больш, прыйшоў ня міт Савецкага Саюзу, які ўбівалі ім у галовы камуністы КПЗБ, а рэальны апарат тэрору і здушэньня асобы, які ім і ў найстрашнейшых снах ня сьніўся. Таму некаторыя з тых, якія ў 1939 годзе ставілі прывітальныя брамы чырвонаармейцам, у 1941 хлебам-сольлю віталі немцаў як вызвольнікаў ад бальшавізму.
Як сьвяткаваць такое агульнае і такое жахлівае расчараваньне?
Радкевіч: Кірыл, пытаньне аб 17-м верасьня, аб заходнім паходзе Чырвонай Арміі неаддзельнае ад больш шырокага пытаньня аб прычынах пачатку Другой Усясьветнай вайны, аб пакце Молатава-Рыбэнтропа.
У гадавіну пачатку вайны гэтае пытаньне стала падставай жорсткай палемікі паміж Расеяй і краінамі Эўразьвязу, пераважна ўсходнеэўрапейскімі, ў якой удзельнічалі гісторыкі, СМІ і палітыкі, ўключна з першымі асобамі дзяржаваў.
Самымі вострымі момантамі гэтага дыялёгу былі, так здаецца, рэзалюцыя Парлямэнцкай Асамблеі АБСЭ , якая прыраўноўвала нацызм і сталінізм, і выступы кіраўнікоў Польшчы – прэзыдэнта Качыньскага і прэм'ера Туска – і прэм'ера Расеі Пуціна падчас цырымоніі на Вэстэрплатэ.
Савецкі гісторык Міхаіл Пакроўскі казаў, што "гісторыя – гэта палітыка, перакуленая ў мінулае". Якую сёньняшнюю палітыку "перакульваюць у мінулае" палітычныя клясы Расеі і Польшчы?
І галоўнай базай гэтага "вялікага мінулага", якое аб'ядноўвае і савецкае і дасавецкае імпэрскае мінулае, зьяўляецца Вялікая Айчынная вайна і ўсё, што зь ёй зьвязана. Таму любыя замахі на вэрсію Вялікай Айчыннай вайны і шырэй -- Другой Усясьветнай вайны, якая запазычаная ў асноўным з савецкіх школьных падручнікаў, успрымаюцца неймаверна хваравіта.
Што тычыцца польскай палітыкі, то яна таксама ў значнай ступені арыентуецца на ўяўленьне пра Вялікую Польшчу, якая была ў мінулым. І тут сутыкаецца дзьве рэтраспэктыўныя ўтопіі, якія абсалютна неабходныя для сучасных палітыкаў -- для Пуціна і для Качыньскага. Заўважце, што такіх жа рэзкіх размоваў няма , скажам, паміж Расеяй і Нямеччынай. Складваецца ўражаньне, што Другая Ўсясьветная вайна пачалася з нападу СССР на Польшчу.
Радкевіч: Ян, а якімі Вам бачацца палітычныя мэты расейскіх, польскіх і іншых удзельнікаў цяперашняй дыскусіі аб пачатку Другой Усясьветнай вайны? Гэта аднаўленьне і ўсталяваньне гістарычнай справядлівасьці (у іх разуменьні), апраўданьне цяперашняй палітыкі, ўмацаваньне нацыянальнага адзінства, легітымізацыя існых межаў, шлях да матэрыяльных і тэрытарыяльных кампэнсацыяў, нешта іншае?
Максімюк: Усталяваньне агульнай гістарычнай справядлівасьці наўрад ці магчымае. Бо тое, што для аднаго боку выглядае як несумненная гістарычная справядлівасьць, для другога зьяўляецца якраз нечым дакладна супрацьлеглым. Пакт Молатава-Рыбэнтропа — хрэстаматыйны прыклад такой гістарычнай дыхатаміі.
Польшча, вядома ж, не спадзяецца, што сучасная Расея прызнае афіцыйна, што СССР у 1939 годзе быў агрэсарам, такім як гітлераўская Нямеччына. Такое прызнаньне, безумоўна, давала б права Польшчы дамагацца кампэнсацый ад Расеі як правапераемніцы СССР.
Па-мойму, Польшчы залежыць толькі на тым, каб Масква, так бы мовіць, прыняла да ведама польскі пункт гледжаньня на прычыны Другой сусьветнай вайны ці на трагедыю польскіх афіцэраў у Катыні. Каб з Масквы не адзываліся галасы, якія ў Польшчы ўспрымаюцца як вельмі зьняважлівыя. Прыкладам, такія, што, маўляў, гэта Польшча хацела напасьці на СССР разам з Гітлерам, і гэтаму падобнае.
Якая мэта Расеі ў падаграваньні гэтай дыскусіі на гістарычную тэму? Адказ, магчыма, ляжыць у прыродзе палітыкі, якую праводзяць дзяржавы з глябальнымі амбіцыямі, а сёньняшняя Расея несумненна да такіх дзяржаваў належыць. А гэта значыць, што ў такой дзяржавы ёсьць і свая мерка ў адносінах да падзеяў мінулага і сваёй ролі ў тых падзеях, якая не абавязкова мае тую самую шкалу, што меркі дзяржаваў меншых, без глябальных амбіцый.
Радкевіч: Ян, ў Польшчы і Расеі вакол гадавіны пачатку вайны віравалі ідэалягічныя жарсьці, падаграваныя сродкамі масавай інфармацыі. У Беларусі, здаецца, такога накалу жарсьцяў не было. Чаму? Ці таму, што беларусы наагул да іх ня схільныя, ці таму, што менавіта гэтыя гістарычныя падзеі нязручныя для ідэалягічных апанэнтаў у Беларусі: праціўнікі савецкай вэрсіі гісторыі разумеюць, што вынікам ганебнага пакту стала павелічэньне тэрыторыі Беларусі ўдвая, прыхільнікі савецкай вэрсіі ўсьведамляюць, што змова з Гітлерам сталінскі рэжым у любым выпадку не ўпрыгожвала.
Максімюк: Вы правільна заўважылі, што ў Беларусі, у адрозьненьне ад Польшчы, не існуе ўнутранай згоды гісторыкаў наконт ключавых момантаў нацыянальнай гісторыі. Каб правільна ацаніць 17 верасьня 1939 году, трэба спачатку правільна ацаніць Рыскі трактат 1921 году, паводле якога Польшча і бальшавіцкая Расея падзялілі паміж сабою Беларусь, не пытаючы згоды саміх беларусаў. Адно і другое, разгляданае асобна, было гістарычнай несправядлівасьцю. Але ў выніку — адна несправядлівасьць скасавала другую. І так на гэта трэба глядзець беларусам.
Але прыхільнікі савецкай вэрсіі гісторыі глядзяць на Рыскі трактат як на дыпляматычнае дасягненьне бальшавікоў, якое трэба апраўдваць, а не асуджаць. А праціўнікам гэтай вэрсіі муляе якраз пакт Рыбэнтропа-Молатава, які аб’яднаў беларусаў у адным дзяржаўным арганізьме. Калі беларускія гісторыкі глянуць на сваю гісторыю сваімі вачыма, а не вачыма расейцаў або палякаў, дык тады, я спадзяюся, будзе знойдзены нейкі разумны кампраміс, і мы выпрацуем нейкі ўласны погляд на сваю гісторыю, у якой, на жаль, мы часьцяком былі аб’ектамі, а не суб’ектамі падзеяў.
Радкевіч: Кірыл, на Ваш погляд, ці можна адносна пакту Молатава-Рыбэнтропа казаць пра нейкую ўнівэрсальную справядлівасьць, пра ўнівэрсальную ісьціну, пра тое, хто мае рацыю ў гэтай спрэчцы?
І з пункту гледжаньня гісторыі і з пункту гледжаньня палітыкі.
Ці мінулае разрываецца на роўназначныя нацыянальныя і ідэалягічныя праўды? Што для палякаў – нацыянальная катастрофа, для расейцаў – мудрая дзяржаўная палітыка і неабходная мера бясьпекі, а для беларусаў – перакройваньне іх зямлі магутнымі суседзямі. І ўнівэрсальнай праўды, справядлівасьці ніколі ня будзе ў гэтым "споре славян между собою"?
Кобрын: Існуе маральны бок пытаньня -- рэлігійны ці атэістычны. З маральнага пункту гледжаньня нападаць на іншыя дзяржавы - кепска, акупаваць іншыя дзяржавы -- кепска, забіваць людзей кепска. На гэтым маральны бок канчаецца і мы пачынаем разважаць на гістарычным і палітычным узроўнях. Для гісторыка не існуе добрых і кепскіх "хлопцаў", для гісторыка існуюць толькі факты і некаторая іх інтэрпрэтацыя. Ніводзін сапраўды прафэсійны гісторык ня будзе спрачацца зь іншым прафэсійным гісторыкам наконт таго, што адбылося. Усе дакумэнты вядомыя: пакт Молатава-Рыбэнтропа, сакрэтныя пратаколы да яго, больш позьняя дамова паміж СССР і нацысцкай Нямеччынай.
Відавочна, што Другую Ўсясьветную вайну пачала нацысцкая Нямеччына, пагадзіўшыся з СССР аб падзеле тэрыторыяў, і што фактычна, хаця і не юрыдычна, на першым этапе вайны СССР быў саюзьнікам Гітлера. І з гэтым ніхто спрачацца ня будзе.
Радкевіч: Дык ці ёсьць унівэрсальны падыход?
Кобрын: Маральны пункт гледжаньня і ёсьць унівэрсальны. Усе мы людзі. Гэта пункт гледжаньня нашай антрапалягічнай салідарнасьці: мы ўсе людзі і лічым, што тое, тое і тое -- гэта кепска. Але ёсьць і прафэсійныя пункты гледжаньня -- гістарычная і палітычная.
Радкевіч: Якія яшчэ навіны, тэмы, асобы і праблемы мінулага тыдня падаліся найбольш важнымі журналістам Свабоды? Сёньня свае меркаваньні прадставяць Ганна Соўсь і Аляксей Знаткевіч.
Ганна, на якія падзеі вы зьвярнулі вашую ўвагу?
Радкевіч: Аляксей, а якія падзеі адзначылі б Вы?
Знаткевіч: Адна падзея -- упершыню за апошнія гады ў Беларусі афіцыйна прызнанае падзеньне валавага ўнутранага прадукту. Другая – гэта маштабныя беларуска-расейскія вучэньні "Захад-2009"
Радкевіч: Ганна, а чым адметная кніга Сяргея Дубаўца?
Соўсь: 16 верасьня ў Менску адбылася прэзэнтацыя 17 кнігі з сэрыі “Бібліятэка Свабоды. 21 стагодзьдзе”, якую складаюць эсэ Сяргея Дубаўца "Як?", якія раней прагучалі ў эфіры Радыё Свабода. Літаратар, журналіст, выдавец, сталы аўтар нашага радыё разважае ў ёй пра мадэлі этыкі сучасных беларусаў і дае свае варыянты адказаў на пытаньні, як збудаваць сваё жыцьцё шчасьлівым.
Прэзэнтацыя адбывалася ў малой залі сталічнай філярмоніі. На прэзэнтацыю прыйшло каля трохсот чалавек, у залі быў аншляг. Прэзэнтацыя кнігі адбылася напярэдадні 50-гадовага юбілею Сяргея Дубаўца. З гэтай нагоды мастацкі рэдактар кнігі Генадзь Мацур прапанаваў падараваць аўтару паштоўку з аўтографамі ўсіх прысутных і першы зрабіў віншавальны надпіс на вялікім аркушы паперы. На сустрэчу зь Сяргеем Дубаўцом і ягонай новай кнігай прыйшлі многія вядомыя літаратары, палітыкі, музыкі.
Калі вы хочаце атрымаць кнігу Сяргея Дубаўца “Як”, дашліце свае кантакты на адрас Менск. 220005. Паштовая скрынка 111. Кнігу спамапаваць можна таксама праз наш сайт www.svaboda.org
Радкевіч: Аляксей, дык што ж там здарылася з беларускім ВУП, які раней рос пры любым надвор’і?
Да зусім нядаўняга часу афіцыйная рыторыка наконт эканамічнага крызысу была ў галоўным такая – нам важна пратрымацца, захаваць аб'ёмы вытворчасьці, пакуль скончыцца ўсясьветны эканамічны спад, пакуль адновяцца рынкі для беларускага экспарту. Для гэтага і браліся, і бяруцца замежныя крэдыты.
Тут можна скарыстацца такім параўнаньнем – чалавек, які атрымоўваў заробак тысячу даляраў, згубіў працу і цяпер мае напрыклад трыста. Але ён бярэ ў доўг і працягвае траціць у месяц тысячу з разьлікам, што вось-вось зноў вернецца на працу з такім заробкам. І гэтае афіцыйнае прызнаньне падзеньня ВУП паказвае, што дзейнічаць такім чынам ужо вельмі праблематычна.
Радкевіч: Ганна, Вашая другая тэма – канфіскацыя рамана Паўла Северінца. Здаецца, шмат чаго ў Беларусі канфіскоўвалі
Соўсь: У мяне адразу некалькі паралеляў з даўняга мінулага. У 1920 гады ГПУ канфіскавала аповесьці “Сабачае сэрца” і дзёньнікі. Як вынік -- Булгакаў назаўсёды спыніў весьці дзёньнік, і прэсінг спэцслужбаў меў нэгатыўны ўплыў на ягонае здароўе. Яшчэ адзін прыклад, сюжэтам падобны да гісторыі з раманам Севярынца, рукапіс якога капіяваў ягоны сябры. У 1970-гады КДБ канфіскавала рукапіс “Архіпэляг ГУЛАГ” Аляксандра Салжаніцына, які як раз капіявала памочніца пісьменьніка, Елізавета Варанянская. Яна пасьля 5 дзён допыту ў КДБ скончыла жыцьцё самагубствам.
Да чаго гэтыя паралелі? Я не параўноўваю мастацкую вартасьць раману Паўла Севярынца “Сэрца сьвятла” з “Сабачым сэрцам” ці “Архіпэлягам ГУЛАГ”. Я не чытала гэтага раману, яго чыталі ў міліцыі і КДБ. Але выклікаюць засьцярогу тыя мэтады з далёкага мінулага – ці то сталіншчыны, ці то брэжнеўшчыны.
Радкевіч: Аляксей, а чым адметныя вучэньні, якія пачынаюцца на гэтым тыдні?
Знаткевіч: Што тычыцца вучэньняў "Захад-2009", дык за ўвесь час беларускай незалежнасьці яшчэ ніколі такі маштабны кантынгент замежных войскаў не прысутнічаў на беларускай тэрыторыі. З прыкладна 13 тысяч вайскоўцаў, якія бяруць удзел у вучэньнях, каля 6 тысяч – расейскія.
Ужо шмат гадоў экспэрты гавораць, што калі ў нейкай сфэры і ёсьць рэальная саюзная дзяржава Беларусі і Расеі, дык гэта ў ваеннай. Як тлумачыць вайсковы аглядальнік тыднёвіка "Белорусы и рынок" Аляксандар Алесін сэнс беларуска-расейскіх вайсковых пагадненьняў -- Беларусь захоўвае геапалітычныя і ваенна-стратэгічныя інтарэсы Расеі ў абмен на эканамічныя прэфэрэнцыі. І натуральна, што чым горш будзе эканамічная сытуацыя ў Беларусі, тым важней будзе захаваць гэтыя прэфэрэнцыі. Ваеннае супрацоўніцтва -- гэта якраз тое, што Беларусь можа прапанаваць як плату за іх.
Радкевіч: Ганна, ну і нарэшце тэма, якая магла б быць названая і першая – зьніклыя.
Соўсь: 10 гадоў таму 16 верасьня ў Менску пры нявысьветленых абставінах зьніклі віцэ-сьпікер Вярхоўнага савету 13 скліканьня Віктар Ганчар і бізнэсовец Анатоль Красоўскі. У тым жа годзе раней зьнік экс-міністар унутраных справаў Юры Захаранка, а годам пазьней апэратар Зьміцер Завадзкі. Сымбалічна што 9 гадоў таму, таксама 16 верасьня ў Грузіі зьнік журналіст Георгі Гангадзэ. І адметна, што на дадзены момант знойдзеныя і ідэнтыфікаваныя ягоны парэшткі, і за кратамі знаходзіцца адзін з меркаваных забойцаў журналіста, чакаецца, што неўзабаве будуць названыя імёны тых, хто замовіў забойства. У Беларусі дагэтуль справы зьніклых дагэтуль належным чынам не расьследаваныя, хаця і былі ў справаздачы адмысловага дакладчыка ПАРЭ ў справах Беларусі Хрыстаса Пургурыдэса і называліся імёны людзей, якіх падазраюць у датычнасьці да забойства: Сівакоў, Навумаў, Шэйман, Паўлічэнка. Усе яны цяпер у фактычна ў адстаўцы.
Дарэчы, Алена, як заўважылі Вы раней у праграме, візыт Лукашэнкі ў Літву супаў з 10-й гадавінай зьнікненьня Ганчара і Красоўскага. Я паспрабавала высьветліць праз свае крыніцы, які бок абраў менавіта гэтую дату. Аказваецца, беларусы прапанавалі 16 верасьня як дату эканамічнага беларуска-літоўскага форуму. Ня думаю, што адказныя за візыт трымалі ў галаве дату зьнікненьня. Выглядае, што ня зьвярнуў ўвагу на дату пры ўзгадненьні і літоўскі бок. Але гэта мае меркаваньне. Як заўсёды, дадалося і цынізму – з боку Лукашэнкі, калі выказваўся пра зьніклых літоўскім мэдыям, маўляў, Віктар Ганчар? “Ну які ён быў апазыцыянэр? Хто грошы заплаціць, на таго ён і працаваў”, Таксама пра пазыцыю сваякоў зьніклых: “А самае галоўнае, што ні сваякі, ні блізкія людзі не спрабуюць дапамагчы, каб высьветліць праўду”.
