Ужо за Рэчыцай пачынаецца край пяскоў і сосен. Гомельшчына адрозьніваецца і флёрай, і пахамі, і, здаецца, колерам неба. А першае, чым зьдзіўляе Камарын жыхара цэнтральнай Беларусі, — гэта абрыкосы, якія растуць на вуліцах. За імі ня трэба бегчы на рынак. Хадзі, зрывай і еш. Ня хочаш абрыкосаў, частуйся ягадамі шаўкавіцы. Якую, здаецца, толькі ў паўднёвым Камарыне і сустрэнеш.
Летні Камарын — гэта бязьлюдны, ідэальна вымецены і ярка пафарбаваны гарадок. З ідэальным асфальтам і амаль бяз дрэваў на галоўнай вуліцы. Як быццам тут толькі што пабываў галоўны начальнік. Як і ўсе невялікія гарадкі, Камарын адчувае вялікі дэфіцыт працоўных месцаў. Тут ёсьць саўгас зь лясгасам. Але галоўны ўдар нанёс Чарнобыль. Гэта я зразумеў са словаў Валянціны Чаховіч, карэннай камарынкі, былой дырэктаркі школы.
Карэспандэнт: “Да аварыі тут была нейкая сувязь з Чарнобылем і з горадам Прыпяцьцю? Людзі езьдзілі туды нешта купляць...”
Валянціна: “Безумоўна, канечне. Гэта па-першае. Па-другое, многа людзей працавала там. На атамнай станцыі. Пасьля аварыі, гады праз тры, пахавалі на могілках многіх зь іх. Маладых хлапцоў. Яны працавалі ў той час, як была аварыя. Непасрэдна. Адзін зь іх дзяжурыў. Таму гэта вельмі блізка. І Чарнобыль, і сама Прыпяць”.
Я шмат чуў пра праявы радыяцыі. Але спадарыня Валянціна дадала новых фарбаў у гэтую карціну.
Валянціна: “Яна адчуваецца. І вельмі востра. Асабліва пасьля аварыі. Настаўнікі назіралі ў дзяцей стомленасьць страшэнную. І страту памяці. Дзеці падымаюць руку адказваць, цягнуцца. Устане дзіця. Два, тры словы, і ўсё. “Я забыўся”. Зараз мы прывыклі, не заўважаем гэтага. Можа, адаптаваліся”.
Карэспандэнт: “А можа, гэта такія дзіцячыя хітрыкі. “Валянціна Мікалаеўна, я забыўся. Тут, ведаеце, такая радыяцыя...”
Валянціна: “Не. Вы ведаеце, калі дзеці сваволяць, калі дзеці бегаюць, калі дзеці гарэзуюць, гэта дрэнна. Таму што нам, настаўнікам, патрэбны дысцыплінаваныя дзеці. Але калі мы бачым вочы на дваццаць, трыццаць гадоў старэйшых дзяцей... Нежаданьне ўсё гэта рабіць — гэта жудасна. Дзеці павінны быць і ў Афрыцы дзеці. А вось калі гэта бачыш, абыякавасьць і сум у вачах, — гэта страшна. А зараз мне здаецца, што ўсё нармальна. Ва ўсякім разе, мы пра гэта ня думаем. Зараз гэтую заразу разьвезьлі па ўсёй Беларусі. Яна паўсюль прысутнічае. Ну, а самы вялікі жах, на маю думку, уяўляе зараз сама Чарнобыльская станцыя, якая там дыхае”.
Камарын летняй парой — райская мясьціна. Дняпро тут, падсілкаваны водамі Сажа і Бярэзіны, шырокі. Той самы, празь які пералятае “рэдкая птушка”. І калі апыняцеся раптам тут, дык абавязкова схадзіце на мясцовы пляж. Гэта фантастыка! Мора чысьцюткага пяску і празрыстая дняпроўская хваля! На пляжы я і разгаварыўся з чалавекам, які пакінуў Камарын у далёкім 80-м годзе. Доўгі час працаваў на БАМе. Даўно жыве ў Іркуцку. Але ледзь ня кожны год прыяжджае на радзіму. Якую, што праўда, з кожным годам пазнае ўсё меней.
Сыбірак: “Раней такія стаялі дрэвы. Ідзеш у ценю. Добра, прахалодна. А зараз гола, як у пустыні. Пасьпілоўвалі. Зусім ня тое”.
Мой суразмоўца сёлета не засьпеў самага старога будынка ў Камарыне. А таксама распавёў мне мясцовую легенду — як камарынскія габрэі адбіліся ад банды пагромшчыкаў.
Сыбірак: “Будынак быў, самы стары будынак у Камарыне. Банк. Яшчэ летась стаяў. Зараз зьнесьлі. Гэта быў самы стары будынак у Камарыне. Яшчэ калі струкаўцы... Калі банда Струка наступала. Ды хацелі тут пабіць яўрэяў, пагром зрабіць. Дык яны нанялі кулямётчыка, дэзэрціраў, салдат. Нанялі, кулямёты ім далі. І адбіліся ад струкаўцаў. Гэта было ў Грамадзянскую. Мясцовая банда”.
Карэспандэнт: “Гэта была банда, якая ваявала на баку...”
Сыбірак: “Ды самі за сябе. Бандзюкі, карацей, сабраліся. І рабавалі ўсіх. Іх усіх струкаўцамі называлі”.
Карэспандэнт: “А вы адкуль ведаеце ўсю гэтую гісторыю?”
Сыбірак: “Дык я ж тут нарадзіўся. Мне ўсё гэта расказвалі. Зь дзяцінства расказвалі. Тут было такое месца, пэрспэктыўнае. Прыяжджалі адпачывальнікі з Кіева, з Гомеля прыяжджалі. Была задума будаваць зону адпачынку. А Чарнобыль падкасіў, і нічога больш няма”.
Карэспандэнт: “Ну, вы сумуеце па гэтых мясьцінах?”
Сыбірак: “Калі б не сумаваў, я б не прыехаў. Сьніцца ж усё гэта. Сьніцца. Узяў, прыехаў”.
Найстарэйшы жыхар Камарына, Мікалай Петрусевіч, у свае 80 з гакам выглядае гадоў на 20 маладзейшым. Вось табе і Чарнобыль. Зрэшты, чалавек, якога прызвалі ў войска ў 43-м і які выжыў у Бэрлінскай апэрацыі, мог нарадзіцца толькі ў сарочцы. Пра вайну ў старога засталіся два найбольш яскравыя ўспаміны. Адзін радасны. Другі страшны. Спадар Мікалай на свае вочы бачыў Майданэк.
Мікалай: “Там трыста тысяч насельніцтва было, рознага роду людзей. І дзеці, і старыя, і дарослыя. І салдаты, якія ў палоне былі там. Былі велізарныя амбары, куды складалі адзеньне. А ў другім амбары ўсё спальвалі. Голым распраналі і ў гэту печ. Ліст быў змазаны салідолам. Шух туды. Незалежна, малы, ці... Гэта страшна было. Там косьці... Гэта відовішча. Другую прысягу мы давалі, каб адпомсьціць за пакуты і сьмерць гэтых людзей. Якія загінулі ў гэтым Майданэку”.
А вось слова “Амэрыка” ў старога асацыюецца з такімі паняцьцямі, як братэрства і радасьць.
Мікалай: “Там практычна ўсе былі нэгры. На Эльбе была гэта справа. Мы ўзялі ды піханулі іх.А пасьля разьнюхаліся, разьведка пайшла. Дык гэта ж рускія, гэта ж нашы”.
Карэспандэнт: “Чарку бралі разам?”
Мікалай: “Не, ня браў. Мянялі машыны. У нас “Додж” пабіты, ідзе ад Сталінграда. А гэты новенькі. “Сядай сюды. А я ў твой”. Мянялі машыны ў гонар такой дружбы. Гэта было такое відовішча! Браталіся там. Браты такія, што проста цуд. Я не магу і цяпер забыцца”.
Пазнаёміўся я і з былым супрацоўнікам крымінальнага вышуку Паўлам Галубенкам. Старым, якому ня трэба вывучаць анэкдоты. Іх хапала ў ягоным міліцэйскім жыцьці.
Павал: “Іду на работу ў міліцыю. Даганяе старшыня райвыканкама. “Слухай, Галубенка-сышчык. Чуў учора размову? Падключыліся ў радыёкропку радыёхуліганы?” — “Чуў”. — “Калі ты ня знойдзеш гэтых радыёхуліганаў за тры дні, я зь цябе штаны спушчу”. — “Будзе зроблена”. Прыходжу. Дзяжурыць сяржант. Я кажу: “Ты чуў?” — “Чуў. Я суткі аддзяжурыў. Не паеду разгружаць”. А яны як выступілі? “Міліцыя!” Уключыліся ў радыёкропку на ўвесь раён. “Міліцыя! Тэрмінова выедзьце на чыгуначную станцыю Хойнікі. Прыйшоў вагон сьвісткоў. Разгружаць трэба”. “Іван, ты чуў?” — “Таварыш Галубенка, я суткі аддзяжурыў. Не паеду разгружаць”.
Карэспандэнт: “Слухайце, а яны хоць музыку якую круцілі?”
Павал: “Музыку ўвесь час круцілі. Высоцкага круцілі. Гэта ж тады модна было. Пасьля апаратуру забралі. У восьмую клясу хадзілі, шчаўлікі”.
Вось табе і хуліганы. Хутчэй культурныя агенты і асьветнікі. Распавёў спадар Павал і навюткую байку. Пра славянскае сяброўства.
Павал: “Прыехаў начальнік пагранатраду. Палкоўнік. “Знайдзі тэхніку. Паезьдзім па Дняпры, пабачым, дзе скразьнякі, магчымасьць пераходу”. Паехалі па Дняпры. Спыніліся каля аўтамабільнага моста. Назад едзем, выбух на нашым баку. Другі. Дзьве лодкі. Пад’яжджаем. У лодцы сядзіць прапаршчык. Украінец, памежнік. І папёрлі. Мы за імі —— сталі перасьледаваць, куды ж яны. У рыбінспэкцыю чарнігаўскую паехалі”.
Карэспандэнт: “Украінскія памежнікі і рыбінспэктары прыехалі ў Беларусь глушыць рыбу?”
Павал: “Глушыць рыбу”.
Моладзь намагаецца ўцячы з Камарына. І вельмі часта бярэ курс на Ўкраіну. Як мой суразмоўца, 32-гадовы Саша. Ён працуе на чацьвёртым энэргаблёку Чарнобыльскай АЭС — абслугоўвае знакаміты саркафаг.
Саша: “Груба кажучы, там ідзе адмываньне грошай. Тыя грошы, якія выдзелілі туды, даўно ўжо акупілі б усё. А так усё ржавее, і рабіць не асабліва хочуць”.
Карэспандэнт: “І чым гэта небясьпечна?”
Саша: “Калі ўпадзе, дык гэта будзе кілямэтраў на шэсьцьдзесят маленькі Чарнобыль”.
Карэспандэнт: “Супакоілі, дзякуй”.
Саша: “Усё спадзяёмся, што не ўпадзе”.
Саша: “Пажывем крыху. Мне засталося два гады да пэнсіі. Атрымаю пэнсію. Вярнуся сюды”.
Карэспандэнт: “На пэнсію вы пойдзеце...”
Саша: “У трыццаць чатыры гады. І можна зарабляць у Беларусі яшчэ адну пэнсію. Каб было дзьве пэнсіі. Трэба ж бязьбедна сустрэць старасьць...”
Летні Камарын — гэта бязьлюдны, ідэальна вымецены і ярка пафарбаваны гарадок. З ідэальным асфальтам і амаль бяз дрэваў на галоўнай вуліцы. Як быццам тут толькі што пабываў галоўны начальнік. Як і ўсе невялікія гарадкі, Камарын адчувае вялікі дэфіцыт працоўных месцаў. Тут ёсьць саўгас зь лясгасам. Але галоўны ўдар нанёс Чарнобыль. Гэта я зразумеў са словаў Валянціны Чаховіч, карэннай камарынкі, былой дырэктаркі школы.
Карэспандэнт: “Да аварыі тут была нейкая сувязь з Чарнобылем і з горадам Прыпяцьцю? Людзі езьдзілі туды нешта купляць...”
Валянціна: “Безумоўна, канечне. Гэта па-першае. Па-другое, многа людзей працавала там. На атамнай станцыі. Пасьля аварыі, гады праз тры, пахавалі на могілках многіх зь іх. Маладых хлапцоў. Яны працавалі ў той час, як была аварыя. Непасрэдна. Адзін зь іх дзяжурыў. Таму гэта вельмі блізка. І Чарнобыль, і сама Прыпяць”.
Я шмат чуў пра праявы радыяцыі. Але спадарыня Валянціна дадала новых фарбаў у гэтую карціну.
Валянціна: “Яна адчуваецца. І вельмі востра. Асабліва пасьля аварыі. Настаўнікі назіралі ў дзяцей стомленасьць страшэнную. І страту памяці. Дзеці падымаюць руку адказваць, цягнуцца. Устане дзіця. Два, тры словы, і ўсё. “Я забыўся”. Зараз мы прывыклі, не заўважаем гэтага. Можа, адаптаваліся”.
Карэспандэнт: “А можа, гэта такія дзіцячыя хітрыкі. “Валянціна Мікалаеўна, я забыўся. Тут, ведаеце, такая радыяцыя...”
Валянціна: “Не. Вы ведаеце, калі дзеці сваволяць, калі дзеці бегаюць, калі дзеці гарэзуюць, гэта дрэнна. Таму што нам, настаўнікам, патрэбны дысцыплінаваныя дзеці. Але калі мы бачым вочы на дваццаць, трыццаць гадоў старэйшых дзяцей... Нежаданьне ўсё гэта рабіць — гэта жудасна. Дзеці павінны быць і ў Афрыцы дзеці. А вось калі гэта бачыш, абыякавасьць і сум у вачах, — гэта страшна. А зараз мне здаецца, што ўсё нармальна. Ва ўсякім разе, мы пра гэта ня думаем. Зараз гэтую заразу разьвезьлі па ўсёй Беларусі. Яна паўсюль прысутнічае. Ну, а самы вялікі жах, на маю думку, уяўляе зараз сама Чарнобыльская станцыя, якая там дыхае”.
Камарын летняй парой — райская мясьціна. Дняпро тут, падсілкаваны водамі Сажа і Бярэзіны, шырокі. Той самы, празь які пералятае “рэдкая птушка”. І калі апыняцеся раптам тут, дык абавязкова схадзіце на мясцовы пляж. Гэта фантастыка! Мора чысьцюткага пяску і празрыстая дняпроўская хваля! На пляжы я і разгаварыўся з чалавекам, які пакінуў Камарын у далёкім 80-м годзе. Доўгі час працаваў на БАМе. Даўно жыве ў Іркуцку. Але ледзь ня кожны год прыяжджае на радзіму. Якую, што праўда, з кожным годам пазнае ўсё меней.
Сыбірак: “Раней такія стаялі дрэвы. Ідзеш у ценю. Добра, прахалодна. А зараз гола, як у пустыні. Пасьпілоўвалі. Зусім ня тое”.
Мой суразмоўца сёлета не засьпеў самага старога будынка ў Камарыне. А таксама распавёў мне мясцовую легенду — як камарынскія габрэі адбіліся ад банды пагромшчыкаў.
Сыбірак: “Будынак быў, самы стары будынак у Камарыне. Банк. Яшчэ летась стаяў. Зараз зьнесьлі. Гэта быў самы стары будынак у Камарыне. Яшчэ калі струкаўцы... Калі банда Струка наступала. Ды хацелі тут пабіць яўрэяў, пагром зрабіць. Дык яны нанялі кулямётчыка, дэзэрціраў, салдат. Нанялі, кулямёты ім далі. І адбіліся ад струкаўцаў. Гэта было ў Грамадзянскую. Мясцовая банда”.
Карэспандэнт: “Гэта была банда, якая ваявала на баку...”
Сыбірак: “Ды самі за сябе. Бандзюкі, карацей, сабраліся. І рабавалі ўсіх. Іх усіх струкаўцамі называлі”.
Карэспандэнт: “А вы адкуль ведаеце ўсю гэтую гісторыю?”
Сыбірак: “Дык я ж тут нарадзіўся. Мне ўсё гэта расказвалі. Зь дзяцінства расказвалі. Тут было такое месца, пэрспэктыўнае. Прыяжджалі адпачывальнікі з Кіева, з Гомеля прыяжджалі. Была задума будаваць зону адпачынку. А Чарнобыль падкасіў, і нічога больш няма”.
Карэспандэнт: “Ну, вы сумуеце па гэтых мясьцінах?”
Сыбірак: “Калі б не сумаваў, я б не прыехаў. Сьніцца ж усё гэта. Сьніцца. Узяў, прыехаў”.
Найстарэйшы жыхар Камарына, Мікалай Петрусевіч, у свае 80 з гакам выглядае гадоў на 20 маладзейшым. Вось табе і Чарнобыль. Зрэшты, чалавек, якога прызвалі ў войска ў 43-м і які выжыў у Бэрлінскай апэрацыі, мог нарадзіцца толькі ў сарочцы. Пра вайну ў старога засталіся два найбольш яскравыя ўспаміны. Адзін радасны. Другі страшны. Спадар Мікалай на свае вочы бачыў Майданэк.
Мікалай: “Там трыста тысяч насельніцтва было, рознага роду людзей. І дзеці, і старыя, і дарослыя. І салдаты, якія ў палоне былі там. Былі велізарныя амбары, куды складалі адзеньне. А ў другім амбары ўсё спальвалі. Голым распраналі і ў гэту печ. Ліст быў змазаны салідолам. Шух туды. Незалежна, малы, ці... Гэта страшна было. Там косьці... Гэта відовішча. Другую прысягу мы давалі, каб адпомсьціць за пакуты і сьмерць гэтых людзей. Якія загінулі ў гэтым Майданэку”.
А вось слова “Амэрыка” ў старога асацыюецца з такімі паняцьцямі, як братэрства і радасьць.
Мікалай: “Там практычна ўсе былі нэгры. На Эльбе была гэта справа. Мы ўзялі ды піханулі іх.А пасьля разьнюхаліся, разьведка пайшла. Дык гэта ж рускія, гэта ж нашы”.
Карэспандэнт: “Чарку бралі разам?”
Мікалай: “Не, ня браў. Мянялі машыны. У нас “Додж” пабіты, ідзе ад Сталінграда. А гэты новенькі. “Сядай сюды. А я ў твой”. Мянялі машыны ў гонар такой дружбы. Гэта было такое відовішча! Браталіся там. Браты такія, што проста цуд. Я не магу і цяпер забыцца”.
Пазнаёміўся я і з былым супрацоўнікам крымінальнага вышуку Паўлам Галубенкам. Старым, якому ня трэба вывучаць анэкдоты. Іх хапала ў ягоным міліцэйскім жыцьці.
Павал: “Іду на работу ў міліцыю. Даганяе старшыня райвыканкама. “Слухай, Галубенка-сышчык. Чуў учора размову? Падключыліся ў радыёкропку радыёхуліганы?” — “Чуў”. — “Калі ты ня знойдзеш гэтых радыёхуліганаў за тры дні, я зь цябе штаны спушчу”. — “Будзе зроблена”. Прыходжу. Дзяжурыць сяржант. Я кажу: “Ты чуў?” — “Чуў. Я суткі аддзяжурыў. Не паеду разгружаць”. А яны як выступілі? “Міліцыя!” Уключыліся ў радыёкропку на ўвесь раён. “Міліцыя! Тэрмінова выедзьце на чыгуначную станцыю Хойнікі. Прыйшоў вагон сьвісткоў. Разгружаць трэба”. “Іван, ты чуў?” — “Таварыш Галубенка, я суткі аддзяжурыў. Не паеду разгружаць”.
Карэспандэнт: “Слухайце, а яны хоць музыку якую круцілі?”
Павал: “Музыку ўвесь час круцілі. Высоцкага круцілі. Гэта ж тады модна было. Пасьля апаратуру забралі. У восьмую клясу хадзілі, шчаўлікі”.
Вось табе і хуліганы. Хутчэй культурныя агенты і асьветнікі. Распавёў спадар Павал і навюткую байку. Пра славянскае сяброўства.
Павал: “Прыехаў начальнік пагранатраду. Палкоўнік. “Знайдзі тэхніку. Паезьдзім па Дняпры, пабачым, дзе скразьнякі, магчымасьць пераходу”. Паехалі па Дняпры. Спыніліся каля аўтамабільнага моста. Назад едзем, выбух на нашым баку. Другі. Дзьве лодкі. Пад’яжджаем. У лодцы сядзіць прапаршчык. Украінец, памежнік. І папёрлі. Мы за імі —— сталі перасьледаваць, куды ж яны. У рыбінспэкцыю чарнігаўскую паехалі”.
Карэспандэнт: “Украінскія памежнікі і рыбінспэктары прыехалі ў Беларусь глушыць рыбу?”
Павал: “Глушыць рыбу”.
Моладзь намагаецца ўцячы з Камарына. І вельмі часта бярэ курс на Ўкраіну. Як мой суразмоўца, 32-гадовы Саша. Ён працуе на чацьвёртым энэргаблёку Чарнобыльскай АЭС — абслугоўвае знакаміты саркафаг.
Саша: “Груба кажучы, там ідзе адмываньне грошай. Тыя грошы, якія выдзелілі туды, даўно ўжо акупілі б усё. А так усё ржавее, і рабіць не асабліва хочуць”.
Карэспандэнт: “І чым гэта небясьпечна?”
Саша: “Калі ўпадзе, дык гэта будзе кілямэтраў на шэсьцьдзесят маленькі Чарнобыль”.
Карэспандэнт: “Супакоілі, дзякуй”.
Саша: “Усё спадзяёмся, што не ўпадзе”.
Саша: “Пажывем крыху. Мне засталося два гады да пэнсіі. Атрымаю пэнсію. Вярнуся сюды”.
Карэспандэнт: “На пэнсію вы пойдзеце...”
Саша: “У трыццаць чатыры гады. І можна зарабляць у Беларусі яшчэ адну пэнсію. Каб было дзьве пэнсіі. Трэба ж бязьбедна сустрэць старасьць...”
