Пісьмовых скаргаў у Мінздраве атрымалі 5 600. Атрымліваецца, штодня каля 40 грамадзян Беларусі скардзяцца на якасьць мэдычнага абслугоўваньня. Як выглядае тэорыя і практыка прававога поля пацыентаў у Беларусі?
Нядаўна ў Менску стартаваў праект “Разьвіцьцё правоў пацыентаў”, ініцыяваны грамадзкім аб’яднаньнем “Цэнтар сацыяльных інавацыяў”. Упершыню ў Беларусі на гэтую тэму прайшоў круглы стол. Прадстаўнікі сыстэмы аховы здароўя, дактары, дзеячы трэцяга сэктару ў галіне абароны правоў сабраліся, каб абмеркаваць тэму правоў пацыентаў у Беларусі.
Калі праца над праектам пачыналася, высьветлілася, што ніякіх адмысловых дасьледаваньняў на гэтую тэму не праводзілася. Таму “Цэнтар сацыяльных інавацый” правёў гэтую працу самастойна. Апытвалі экспэртаў з чатырох сэктараў: чыноўнікаў Мінздраву, прадстаўнікоў трэцяга сэктару, якія займаюцца абаронай правоў пацыентаў, грамадзкіх арганізацый па абароне правоў мэдыкаў і юрыстаў-праваабаронцаў. Вынікі дасьледаваньня былі несуцяшальныя, кажа кандыдат сацыялягічных навук, аналітык Аксана Шэлест:
“Людзі, якія жывуць у Беларусі, калі нешта і ведаюць пра правы пацыентаў, то, хутчэй за ўсё, уяўляюць гэта сабе вельмі няправільна, а гэта спараджае значна больш праблем, чым нечага станоўчага. Нават самі экспэрты вельмі лёгка блытаюць паняцьці рэалізацыі правоў пацыентаў і абароны гэтых правоў. Калі мы спрабавалі разабрацца — дык як у нас усё ж такі працуе заканадаўства па абароне правоў пацыента? — то ў якасьці працоўных мэханізмаў у большасьці сваёй экспэрты называлі працу са скаргамі”.
На дадзены момант правы пацыентаў у Беларусі рэглямэнтуюцца шэрагам заканадаўчых дакумэнтаў, распавядае Кацярына Арлоўская, юрыст грамадзкага аб’яднаньня “Абарона правоў спажыўцоў”:
“Ёсьць Закон аб ахове здароўя, які рэгулюе і тлумачыць пэўныя моманты, новая яго рэдакцыя ўвайшла ў сілу сёлета ў студзені. І ёсьць Закон аб абароне правоў спажыўца, які таксама рэгулюе правы пацыентаў, але тых, хто атрымлівае мэдычную дапамогу на платнай аснове, а не на бясплатнай. Новая рэдакцыя гэтага закону таксама дзейнічае са студзеня гэтага году. Даволі неблагія законы, але ня поўныя, ня цэльныя, адчуваецца раскіданасьць інфармацыі”.
Хай сабе і недасканалае, але неблагое заканадаўства, — сьведчаць юрысты. Але тэорыя далёка не супадае з практыкай, — зазначае сябра праўленьня Асацыяцыі хворых на расьсеяны склероз грамадзкага аб’яднаньня “Беларускае таварыства інвалідаў” Алена Тамашэўская:
“Правы юрыдычна існуюць у кожнага пацыента, але, на жаль, дабіцца пацыент нічога ня можа. На вялікі жаль, бо льготы інвалідаў скарацілі да мінімуму, гармоны толькі можна выпісаць. А, прыкладам, шпіталізацыі ў доктара дамагчыся амаль немагчыма”.
На думку доктара судова-мэдычнай экспэртызы Андрэя Фаменкі, Беларусі варта ўзяць на ўзбраеньне прагрэсіўны замежны досьвед:
“У эўрапейскіх краінах існуюць і асобныя законы аб правах пацыентаў, і асобныя законы, якія рэглямэнтуюць правы асобных сацыяльных груп пацыентаў, існуе і разьвітая сыстэма грамадзкіх арганізацый, якія ўдзельнічаюць у рэгуляваньні гэтых праблем, і гэтак далей”.
Спробы стварыць адмысловы закон, прысьвечаны правам пацыентаў, былі і ў Беларусі, кажа старэйшы навуковы супрацоўнік лябараторыі асноў стандартызацыі нормаў забесьпячэньня аховы здароўя Тацьцяна Дудзіна:
“У нашым цэнтры па даручэньні Міністэрства аховы здароўя быў падрыхтаваны праект Закону аб правах пацыентаў. Ён прайшоў ужо нейкую апрабацыю, быў агульны круглы стол, як быццам усё абмеркавалі, усіх усё задаволіла, але далей за гэта не пайшло. Абмежаваліся тым, што ўсе правы цудоўна прапісаныя ў дзейным заканадаўстве і не патрэбны асобны адзіны дакумэнт, зь якім было б вельмі лёгка працаваць менавіта пацыентам”.
А пакуль што разабрацца ва ўласных правах пацыентам далёка ня лёгка, — кажа юрыст Кацярына Арлоўская:
“З усіх званкоў, якія паступаюць асабіста мне ў грамадзкім аб’яднаньні, працэнтаў, напэўна, 70 зьвязаныя з тым, калі я тлумачу, на што пацыент мае права, а на што — ня мае. Менавіта ў адпаведнасьці з заканадаўствам. Гэтага людзі проста ня ведаюць. Або не разумеюць, або лічаць, што ім павінны больш, альбо менш. Адсутнасьць прававых ведаў — гэта, у прынцыпе, адна з самых вялікіх праблемаў у галіне абароны правоў пацыентаў наагул”.
Скаргі — масавы мэтад высьвятленьня адносін зь беларускай мэдыцынай, але ён не выглядае канструктыўным, кажа сацыёляг Аксана Шэлест:
“Праблема ў тым, што гэты прынцып працуе хутчэй як рэпрэсіўны ў дачыненьні да мэдыцынскіх супрацоўнікаў, чым як мэханізм абароны права пацыента і тым больш яго рэалізацыі. У выніку пацыенты незадаволеныя тым, што не рэалізуюцца іх правы, а мэдыкі — тым, што яны апынаюцца ў сытуацыі неабароненасьці, бо скаргі разглядаюцца незразумела як. Сама сыстэма разгляду скаргаў у Міністэрстве аховы здароўя — закрытая”.
Тацьцяна Дудзіна падкрэсьлівае: правы пацыентаў — не самамэта, гэта частка сыстэмы аховы здароўя:
“Гэта — паказьнік эфэктыўнасьці працы сыстэмы аховы здароўя. Менавіта жорсткай вэртыкалі, менавіта нарматываў, менавіта заканадаўства. У нашай краіне вельмі цяжка размаўляць пра правы, калі пагутарылі — ды разьбегліся. Калі ў нас будзе страхавая мэдыцына, бараніць ня будзе чаго. Правы будуць выконвацца. А цяпер мы ў нейкім такім падвешаным стане — як быццам усё добра, але самога паняцьця, што ёсьць правы, якімі можна карыстацца — пакуль няма”.
Нядаўна ў Менску стартаваў праект “Разьвіцьцё правоў пацыентаў”, ініцыяваны грамадзкім аб’яднаньнем “Цэнтар сацыяльных інавацыяў”. Упершыню ў Беларусі на гэтую тэму прайшоў круглы стол. Прадстаўнікі сыстэмы аховы здароўя, дактары, дзеячы трэцяга сэктару ў галіне абароны правоў сабраліся, каб абмеркаваць тэму правоў пацыентаў у Беларусі.
Калі праца над праектам пачыналася, высьветлілася, што ніякіх адмысловых дасьледаваньняў на гэтую тэму не праводзілася. Таму “Цэнтар сацыяльных інавацый” правёў гэтую працу самастойна. Апытвалі экспэртаў з чатырох сэктараў: чыноўнікаў Мінздраву, прадстаўнікоў трэцяга сэктару, якія займаюцца абаронай правоў пацыентаў, грамадзкіх арганізацый па абароне правоў мэдыкаў і юрыстаў-праваабаронцаў. Вынікі дасьледаваньня былі несуцяшальныя, кажа кандыдат сацыялягічных навук, аналітык Аксана Шэлест:
“Людзі, якія жывуць у Беларусі, калі нешта і ведаюць пра правы пацыентаў, то, хутчэй за ўсё, уяўляюць гэта сабе вельмі няправільна, а гэта спараджае значна больш праблем, чым нечага станоўчага. Нават самі экспэрты вельмі лёгка блытаюць паняцьці рэалізацыі правоў пацыентаў і абароны гэтых правоў. Калі мы спрабавалі разабрацца — дык як у нас усё ж такі працуе заканадаўства па абароне правоў пацыента? — то ў якасьці працоўных мэханізмаў у большасьці сваёй экспэрты называлі працу са скаргамі”.
На дадзены момант правы пацыентаў у Беларусі рэглямэнтуюцца шэрагам заканадаўчых дакумэнтаў, распавядае Кацярына Арлоўская, юрыст грамадзкага аб’яднаньня “Абарона правоў спажыўцоў”:
“Ёсьць Закон аб ахове здароўя, які рэгулюе і тлумачыць пэўныя моманты, новая яго рэдакцыя ўвайшла ў сілу сёлета ў студзені. І ёсьць Закон аб абароне правоў спажыўца, які таксама рэгулюе правы пацыентаў, але тых, хто атрымлівае мэдычную дапамогу на платнай аснове, а не на бясплатнай. Новая рэдакцыя гэтага закону таксама дзейнічае са студзеня гэтага году. Даволі неблагія законы, але ня поўныя, ня цэльныя, адчуваецца раскіданасьць інфармацыі”.
Правы юрыдычна існуюць у кожнага пацыента, але, на жаль, дабіцца пацыент нічога ня можа.
“Правы юрыдычна існуюць у кожнага пацыента, але, на жаль, дабіцца пацыент нічога ня можа. На вялікі жаль, бо льготы інвалідаў скарацілі да мінімуму, гармоны толькі можна выпісаць. А, прыкладам, шпіталізацыі ў доктара дамагчыся амаль немагчыма”.
На думку доктара судова-мэдычнай экспэртызы Андрэя Фаменкі, Беларусі варта ўзяць на ўзбраеньне прагрэсіўны замежны досьвед:
“У эўрапейскіх краінах існуюць і асобныя законы аб правах пацыентаў, і асобныя законы, якія рэглямэнтуюць правы асобных сацыяльных груп пацыентаў, існуе і разьвітая сыстэма грамадзкіх арганізацый, якія ўдзельнічаюць у рэгуляваньні гэтых праблем, і гэтак далей”.
Спробы стварыць адмысловы закон, прысьвечаны правам пацыентаў, былі і ў Беларусі, кажа старэйшы навуковы супрацоўнік лябараторыі асноў стандартызацыі нормаў забесьпячэньня аховы здароўя Тацьцяна Дудзіна:
“У нашым цэнтры па даручэньні Міністэрства аховы здароўя быў падрыхтаваны праект Закону аб правах пацыентаў. Ён прайшоў ужо нейкую апрабацыю, быў агульны круглы стол, як быццам усё абмеркавалі, усіх усё задаволіла, але далей за гэта не пайшло. Абмежаваліся тым, што ўсе правы цудоўна прапісаныя ў дзейным заканадаўстве і не патрэбны асобны адзіны дакумэнт, зь якім было б вельмі лёгка працаваць менавіта пацыентам”.
Быў падрыхтаваны праект Закону аб правах пацыентаў. Быў круглы стол, як быццам усё абмеркавалі, усіх усё задаволіла, але далей за гэта не пайшло.
“З усіх званкоў, якія паступаюць асабіста мне ў грамадзкім аб’яднаньні, працэнтаў, напэўна, 70 зьвязаныя з тым, калі я тлумачу, на што пацыент мае права, а на што — ня мае. Менавіта ў адпаведнасьці з заканадаўствам. Гэтага людзі проста ня ведаюць. Або не разумеюць, або лічаць, што ім павінны больш, альбо менш. Адсутнасьць прававых ведаў — гэта, у прынцыпе, адна з самых вялікіх праблемаў у галіне абароны правоў пацыентаў наагул”.
Скаргі — масавы мэтад высьвятленьня адносін зь беларускай мэдыцынай, але ён не выглядае канструктыўным, кажа сацыёляг Аксана Шэлест:
“Праблема ў тым, што гэты прынцып працуе хутчэй як рэпрэсіўны ў дачыненьні да мэдыцынскіх супрацоўнікаў, чым як мэханізм абароны права пацыента і тым больш яго рэалізацыі. У выніку пацыенты незадаволеныя тым, што не рэалізуюцца іх правы, а мэдыкі — тым, што яны апынаюцца ў сытуацыі неабароненасьці, бо скаргі разглядаюцца незразумела як. Сама сыстэма разгляду скаргаў у Міністэрстве аховы здароўя — закрытая”.
Тацьцяна Дудзіна падкрэсьлівае: правы пацыентаў — не самамэта, гэта частка сыстэмы аховы здароўя:
“Гэта — паказьнік эфэктыўнасьці працы сыстэмы аховы здароўя. Менавіта жорсткай вэртыкалі, менавіта нарматываў, менавіта заканадаўства. У нашай краіне вельмі цяжка размаўляць пра правы, калі пагутарылі — ды разьбегліся. Калі ў нас будзе страхавая мэдыцына, бараніць ня будзе чаго. Правы будуць выконвацца. А цяпер мы ў нейкім такім падвешаным стане — як быццам усё добра, але самога паняцьця, што ёсьць правы, якімі можна карыстацца — пакуль няма”.
