Першым ляўрэатам Літаратурнай прэміі імя Міколы Ганька (1924–1999) – колішняга кіраўніка Аб’яднаньня беларусаў Канады, старшыні парафіяльнай рады царквы сьвятога Кірылы Тураўскага ў Таронта – стала пісьменьніца і грамадзкая дзяячка Вольга Іпатава. Цягам апошняга году яна жыла ў Канадзе, падрыхтавала да друку некалькі кніг пра беларускую эміграцыю ў гэтай краіне. Дыплём ляўрэата 7 чэрвеня ўручыла пісьменьніцы ўдава Міколы Ганька Марыя Ганько.
Міхась Скобла: “Спадарыня Вольга, на жаль, імя Міколы Ганька малавядомае ў Беларусі. Раскажыце пра чалавека, імя якога носіць новая прэмія”.
Вольга Іпатава: “Калі Мікола Ганько 16 траўня 1999 году памёр, газэта “Беларус” напісала, што памёр выдатны беларус. І слова “выдатны” ў дадзеным выпадку – не перабольшваньне, не даніна, якую аддаюць чалавеку пасьля сьмерці, а сапраўдная ацэнка ягонай працы. Хоць працаваў ён у Канадзе сьціплым майстрам па будове дарог, і многія дарогі ў гэтай краіне пабудаваныя з ягоным удзелам, ягоным потам, але прысьвяціў сябе Мікола Ганько найперш беларускай справе. Ён нарадзіўся на хутары Калядзіна пад Маладзечна (цяпер гэтая мясьціна ў межах гораду). Ягоны брат, Міхась Ганько, ачольваў падчас Другой усясьветнай вайны Саюз беларускай моладзі, быў вымушаны эміграваць. На чужыну мусіў падацца і Мікола. У Зальцбургу ён пачаў з таго, што прадоўжыў справу свайго брата, які быў яшчэ і паэтам, пісаў дзёньнік. Мікола Ганько таксама пачаў пісаць і выдаваць газэту “Старонкі з беларускага жыцьця”. Рабіў ён гэта з выдатнымі людзьмі, выдатнымі беларусамі – паэтамі Алесем Салаўём, Уладзімерам Дудзіцкім, Аляксеем Грыцуком – магістрам Варшаўскага ўнівэрсытэту, чалавекам, які ў час вайны адкрыў больш за 80 беларускіх школак Беласточчыне. Пасьля шмат гадоў Мікола Ганько быў старшынём Згуртаваньня беларусаў Канады, узначальваў парафіяльную раду імя Кірылы Тураўскага, шмат пісаў у жанры публіцыстыкі. Яшчэ дадам, што ў 1993 годзе ён прыяжджаў у Беларусь і прывёз лекаў і мэдыцынскага абсталяваньня на некалькі мільёнаў даляраў – для лекаваньня хворых дзяцей. Ужо адно гэта заслугоўвае вялікай павагі”.
Скобла: “Хто, за што і пры якіх умовах можа атрымаць прэмію імя Ганька? Скажам, ці павінен пісьменьнік пісаць толькі па-беларуску, ці мова тут ня мае значэньня?”
Іпатава: “Якраз мова і мае першаступеннае значэньне. Твор мае быць напісаны абавязкова па-беларуску, а ўсё астатняе – без абмежаваньняў: грамадзянства, узрост, прафэсіянал ці пачатковец. Літаратурная прэмія будзе прысуджацца раз на год у траўні, бо так сталася, што акурат у гэтым месяцы Мікола Ганько нарадзіўся і памёр. Сёлета якраз адзначалі 85-годзьдзе з дня нараджэньня і дзесяцігодзьдзе з дня ягонай сьмерці. Створаная адмысловая камісія, ёсьць і статут гэтай прэміі. Для будучых ляўрэатаў скажу, што, на маю думку, перавага будзе аддавацца публіцыстычным артыкулам, эсэ на тэму эміграцыі. Могуць удзельнічаць у конкурсе і вершы, і раманы. Пра эміграцыю ў нас напісана вельмі мала, таму прэмія мусіць стымуляваць гэтую працу”.
Скобла: “Які канкрэтна з вашых твораў быў адзначаны? І ці адыграла тут пэўную ролю ваша актыўная грамадзкая дзейнасьць?”
Іпатава: “Відаць, грамадзкая дзейнасьць таксама адыграла сваю ролю, але яшчэ і тое, што я была складальніцай кнігі Марыі Ганько “Каб сьведчылі пра Беларусь”. Яна выйшла ў 2005 годзе ў сэрыі “Бібліятэка Бацькаўшчыны” і, па-мойму, атрымалася. Самае важнае ў ёй – гэта біяграфіі нашых эмігрантаў, аповед пра тое, як яны сапраўды сьведчылі там, у далёкай краіне, пра Беларусь. Ва ўспамінах Міхала Дубянецкага, апублікаваных у “Дзеяслове”, прыгадваецца такі момант. Яны сустракаюцца з Іванам Шамякіным, які ў той час узначальваў “Беларускую савецкую энцыкляпедыю”, і той кажа, што артыкул пра “Тутэйшыя” Янкі Купалы ён усё-такі прапусьціў, хоць і з нэгатыўным сэнсам, бо іначай – “падыме буру беларуская эміграцыя”. Сапраўды, у той час з эміграцыяй лічыліся нашмат болей, чым цяпер. Напрыклад, на міжнароднай выставе “Экспа-67” у Манрэалі, калі выйшаў Грамыка і пачаў гаварыць пра дасягненьні савецкай улады, Кастусь Акула кінуў з трыбуны жмут лістовак, у якіх гаварылася, што ўсё гэта няпраўда, што ў СССР ідзе страшэнная русіфікацыя. Гэта мела вельмі вялікі розгалас. Савецкая ўлада баялася такіх рэчаў. Сучасная беларуская ўлада, на мой погляд, не баіцца нікога і нічога”.
Скобла: “У суседняй Расеі сёньня існуе каля 200 самых розных літаратурных прэмій. У Беларусі сытуацыя з прэміямі куды больш сьціплая. А наколькі важна для творцы – прэміяваны ён ці не?”
Іпатава: “Усё тое, што даецца за тваю працу, – заахвочвае, уздымае твой творчы настрой, паколькі твая праца запатрабаваная. Калі я працавала над кнігамі пра эміграцыю, а гэта была найперш нязвыклая для мяне праца дасьледчыка, я ўспамінала сваё юнацтва, калі чытала многія забароненыя творы, якія мне даваў нястомны Аляксей Карпюк. Прычым, яны даваліся на ноч, на дзьве, і каб нікому не паказваць”.
Скобла: “У якія гады Карпюк быў распаўсюднікам забароненай літаратуры?”
Іпатава: “У 1960-я, калі я працавала ў Горадні на тэлебачаньні. І гэта было сапраўды вельмі небясьпечна. Карпюк заўсёды папярэджваў, каб крый Божа ніхто ня бачыў. Я прасіла на дзьве ночы, каб даць пачытаць яшчэ каму. Але ўсё роўна пра эміграцыю ведалі вельмі мала, і сёньня ведаюць мала, яе роля, на мой погляд, недаацэненая. Мікола Ганько, ужо сьмяротна хворы, калі пачаўся наступ на “Нашу ніву”, пісаў міністру замежных спраў Беларусі, што савецкі правапіс – гэта спроба зьнішчыць беларускую культуру, беларускую этнічнасьць і незалежнасьць”.
Скобла: “Я памятаю, як Ніну Мацяш на самым уладным версе выкрасьлілі са сьпісу кандыдатаў на Дзяржаўную прэмію. Яна пра гэты факт і гаварыць не хацела. Сёлета, пасьля доўгага перапынку, была нарэшце вызначаная Дзяржпрэмія па літаратуры. Ляўрэатам стаў паэт Міхась Башлакоў. Як вы лічыце, гэты факт сьведчыць пра вяртаньне беларускай літаратуры ў сфэру зацікаўленьня ўладаў?”
Вольга Іпатава: “Безумоўна, дзяржаўныя прэміі – гэта акты палітычныя. І сёньня даводзіцца прызнаць, што беларуская літаратура ігнаруецца ўладай. Не хачу нічога кепскага гаварыць пра Міхася Башлакова, але яго кнігі – далёка ня лепшае, што зьявілася ў нашай паэзіі і прозе за апошнія гады. Тым, хто не ўваходзіць у прыўладны саюз, не даводзіцца думаць пра прэміі. Прыгадваецца, што ў савецкія часы, пры ўсёй заангажаванасьці прэмій, калі таксама ўлічваліся пэўныя палітычныя фактары, ляяльнасьць-неляяльнасьць, усё ж бяздарнаму пісьменьніку Дзяржаўную прэмію даць не маглі”.
Скобла: “А ці ня ёсьць тая ці іншая прэмія ў вачах самога пісьменьніка кампэнсацыяй чытацкага прызнаньня, чытацкай увагі? Чытачоў меншае, наклады падаюць, у многіх творцаў узьнікае адчуваньне сваёй непатрэбнасьці. А тут – знак увагі, прэмія…”
Іпатава: “У вашых словах ёсьць пэўная рацыя. Але ніякая прэмія не заменіць пісьменьніку чытачоў. Мне таксама было вельмі важна атрымаць прэмію часопіса “Дзеяслоў” – лепшага на сёньня літаратурнага часопіса. Важна ведаць, што зробленае табой сёньня запатрабаванае. Думаю, што ўсе тыя выдатныя творы, якія сёньня не адзначаныя прэміямі, усё ж ня згінуць у віхуры дзён і дзесяцігодзьдзяў, іх яшчэ прыгадаюць у па-сапраўднаму сувэрэннай Беларусі”.
Скобла: “Пасьля вашага ад’езду летась у Канаду па Менску пайшлі чуткі, што вы эмігравалі, што папрасілі за мяжой палітычнага прытулку… Як вы ўвогуле ставіцеся да доўгатрывалых ад’ездаў нашых творцаў у другія краіны?”
Іпатава: “У нас усё яшчэ савецкі падыход. Калі пісьменьнік некуды зьяжджае, то гэта адразу зьвязваецца з палітычнай эміграцыяй. У такіх выпадках я прыгадваю Хэмінгуэя, які жыў на Кубе, і яму там добра пісалася. І беларускія пісьменьнікі час ад часу зьяжджаюць. Гадамі жыве за мяжой Сьвятлана Алексіевіч, Алесь Разанаў толькі нядаўна вярнуўся. Альгерд Бахарэвіч жыве ў Нямеччыне. Але гэта ня значыць, што яны эмігравалі, пакінулі Беларусь. Калі пісьменьнік часова зьяжджае, ня трэба да гэтага ставіцца, як у савецкі час. Мы ўсе, калі ёсьць такая магчымасьць, павінны паглядзець другі сьвет, каб пераканацца, што Беларусь – лепшая ў сьвеце зямля. Калі ў мяне зноў зьявіцца магчымасьць паехаць і пажыць недзе – чаму ж яе ня выкарыстаць? Але Беларусь – мая краіна назаўсёды”.
Скобла: “Калісьці славуты нямецкі пісьменьнік Гайнрых Бёль выказаўся ў тым сэнсе, што рабочы стол пісьменьніка павінен стаяць як мага далей ад радзімы. Ці пісалася вам у Канадзе?”
Іпатава: “Якраз у Канадзе мне не пісалася, хоць шмат думалася над будучымі творамі. Я працягваю сэрыю гістарычных раманаў пра эпоху Ягайлы і, прызнаюся, мне хацелася напісаць раман пра Соф’ю Гальшанскую. І вось акурат у Канадзе я пра яго думала. Але нешта мне замінала – і я перадумала. Можа быць, гэты раман не павінен зьявіцца ў такім выглядзе, у якім я яго задумала напачатку, павінна акрэсьліцца нешта іншае. Не атрымліваецца ў мяне з Соф’і Гальшанскай патрыёткі нашай зямлі. Калі ёсьць нейкія зьнешнія перашкоды, то гэта знак творцу – ці варта пра гэта пісаць, і як пісаць”.
Скобла: “Жывучы ў Канадзе вы, напэўна ж, сачылі за падзеямі ў Беларусі. Якія зь іх вас уразілі, парадавалі, засмуцілі?”
Іпатава: “Мяне ўразіла, што на пахаваньне Ніны Мацяш, сьмерць якое я перажыла як асабістую страту, прыйшло так шмат народу. Сёньняшняя наша палітычная эліта недаацэньвае ролю пісьменьнікаў у жыцьці Беларусі. Мне хацелася б працытаваць словы Міколы Ганька – што яго вяло па жыцьці? Калі находзіла дэпрэсія, ён звычайна браў творы Янкі Купалы або “Сымона-музыку” Якуба Коласа і чытаў. Вось што ён пісаў у сваім дзёньніку: “Гэта была мая маральная апора, з якой я браў сілы для далейшага жыцьця. Уся філязофія беларускай справы ёсьць у творах беларускіх пісьменьнікаў”. І дзе б ён ні быў, ён заўсёды вазіў з сабою ў чамаданчыку кнігу “Сымон-музыка”, якая цяпер захоўваецца як сямейная рэліквія ў хаце Ганькоў. Беларуская літаратура не павінна апускаць крылы, і пісьменьніка не павінен ахопліваць адчай, калі яму здаецца, што яго цяпер ніхто не чытае. Будуць чытаць у будучым, але, на шчасьце, чытаюць і сёньня”.
Вольга Іпатава: “Калі Мікола Ганько 16 траўня 1999 году памёр, газэта “Беларус” напісала, што памёр выдатны беларус. І слова “выдатны” ў дадзеным выпадку – не перабольшваньне, не даніна, якую аддаюць чалавеку пасьля сьмерці, а сапраўдная ацэнка ягонай працы. Хоць працаваў ён у Канадзе сьціплым майстрам па будове дарог, і многія дарогі ў гэтай краіне пабудаваныя з ягоным удзелам, ягоным потам, але прысьвяціў сябе Мікола Ганько найперш беларускай справе. Ён нарадзіўся на хутары Калядзіна пад Маладзечна (цяпер гэтая мясьціна ў межах гораду). Ягоны брат, Міхась Ганько, ачольваў падчас Другой усясьветнай вайны Саюз беларускай моладзі, быў вымушаны эміграваць. На чужыну мусіў падацца і Мікола. У Зальцбургу ён пачаў з таго, што прадоўжыў справу свайго брата, які быў яшчэ і паэтам, пісаў дзёньнік. Мікола Ганько таксама пачаў пісаць і выдаваць газэту “Старонкі з беларускага жыцьця”. Рабіў ён гэта з выдатнымі людзьмі, выдатнымі беларусамі – паэтамі Алесем Салаўём, Уладзімерам Дудзіцкім, Аляксеем Грыцуком – магістрам Варшаўскага ўнівэрсытэту, чалавекам, які ў час вайны адкрыў больш за 80 беларускіх школак Беласточчыне. Пасьля шмат гадоў Мікола Ганько быў старшынём Згуртаваньня беларусаў Канады, узначальваў парафіяльную раду імя Кірылы Тураўскага, шмат пісаў у жанры публіцыстыкі. Яшчэ дадам, што ў 1993 годзе ён прыяжджаў у Беларусь і прывёз лекаў і мэдыцынскага абсталяваньня на некалькі мільёнаў даляраў – для лекаваньня хворых дзяцей. Ужо адно гэта заслугоўвае вялікай павагі”.
Скобла: “Хто, за што і пры якіх умовах можа атрымаць прэмію імя Ганька? Скажам, ці павінен пісьменьнік пісаць толькі па-беларуску, ці мова тут ня мае значэньня?”
Іпатава: “Якраз мова і мае першаступеннае значэньне. Твор мае быць напісаны абавязкова па-беларуску, а ўсё астатняе – без абмежаваньняў: грамадзянства, узрост, прафэсіянал ці пачатковец. Літаратурная прэмія будзе прысуджацца раз на год у траўні, бо так сталася, што акурат у гэтым месяцы Мікола Ганько нарадзіўся і памёр. Сёлета якраз адзначалі 85-годзьдзе з дня нараджэньня і дзесяцігодзьдзе з дня ягонай сьмерці. Створаная адмысловая камісія, ёсьць і статут гэтай прэміі. Для будучых ляўрэатаў скажу, што, на маю думку, перавага будзе аддавацца публіцыстычным артыкулам, эсэ на тэму эміграцыі. Могуць удзельнічаць у конкурсе і вершы, і раманы. Пра эміграцыю ў нас напісана вельмі мала, таму прэмія мусіць стымуляваць гэтую працу”.
Скобла: “Які канкрэтна з вашых твораў быў адзначаны? І ці адыграла тут пэўную ролю ваша актыўная грамадзкая дзейнасьць?”
Іпатава: “Відаць, грамадзкая дзейнасьць таксама адыграла сваю ролю, але яшчэ і тое, што я была складальніцай кнігі Марыі Ганько “Каб сьведчылі пра Беларусь”. Яна выйшла ў 2005 годзе ў сэрыі “Бібліятэка Бацькаўшчыны” і, па-мойму, атрымалася. Самае важнае ў ёй – гэта біяграфіі нашых эмігрантаў, аповед пра тое, як яны сапраўды сьведчылі там, у далёкай краіне, пра Беларусь. Ва ўспамінах Міхала Дубянецкага, апублікаваных у “Дзеяслове”, прыгадваецца такі момант. Яны сустракаюцца з Іванам Шамякіным, які ў той час узначальваў “Беларускую савецкую энцыкляпедыю”, і той кажа, што артыкул пра “Тутэйшыя” Янкі Купалы ён усё-такі прапусьціў, хоць і з нэгатыўным сэнсам, бо іначай – “падыме буру беларуская эміграцыя”. Сапраўды, у той час з эміграцыяй лічыліся нашмат болей, чым цяпер. Напрыклад, на міжнароднай выставе “Экспа-67” у Манрэалі, калі выйшаў Грамыка і пачаў гаварыць пра дасягненьні савецкай улады, Кастусь Акула кінуў з трыбуны жмут лістовак, у якіх гаварылася, што ўсё гэта няпраўда, што ў СССР ідзе страшэнная русіфікацыя. Гэта мела вельмі вялікі розгалас. Савецкая ўлада баялася такіх рэчаў. Сучасная беларуская ўлада, на мой погляд, не баіцца нікога і нічога”.
Скобла: “У суседняй Расеі сёньня існуе каля 200 самых розных літаратурных прэмій. У Беларусі сытуацыя з прэміямі куды больш сьціплая. А наколькі важна для творцы – прэміяваны ён ці не?”
Іпатава: “Усё тое, што даецца за тваю працу, – заахвочвае, уздымае твой творчы настрой, паколькі твая праца запатрабаваная. Калі я працавала над кнігамі пра эміграцыю, а гэта была найперш нязвыклая для мяне праца дасьледчыка, я ўспамінала сваё юнацтва, калі чытала многія забароненыя творы, якія мне даваў нястомны Аляксей Карпюк. Прычым, яны даваліся на ноч, на дзьве, і каб нікому не паказваць”.
Скобла: “У якія гады Карпюк быў распаўсюднікам забароненай літаратуры?”
Іпатава: “У 1960-я, калі я працавала ў Горадні на тэлебачаньні. І гэта было сапраўды вельмі небясьпечна. Карпюк заўсёды папярэджваў, каб крый Божа ніхто ня бачыў. Я прасіла на дзьве ночы, каб даць пачытаць яшчэ каму. Але ўсё роўна пра эміграцыю ведалі вельмі мала, і сёньня ведаюць мала, яе роля, на мой погляд, недаацэненая. Мікола Ганько, ужо сьмяротна хворы, калі пачаўся наступ на “Нашу ніву”, пісаў міністру замежных спраў Беларусі, што савецкі правапіс – гэта спроба зьнішчыць беларускую культуру, беларускую этнічнасьць і незалежнасьць”.
Скобла: “Я памятаю, як Ніну Мацяш на самым уладным версе выкрасьлілі са сьпісу кандыдатаў на Дзяржаўную прэмію. Яна пра гэты факт і гаварыць не хацела. Сёлета, пасьля доўгага перапынку, была нарэшце вызначаная Дзяржпрэмія па літаратуры. Ляўрэатам стаў паэт Міхась Башлакоў. Як вы лічыце, гэты факт сьведчыць пра вяртаньне беларускай літаратуры ў сфэру зацікаўленьня ўладаў?”
Вольга Іпатава: “Безумоўна, дзяржаўныя прэміі – гэта акты палітычныя. І сёньня даводзіцца прызнаць, што беларуская літаратура ігнаруецца ўладай. Не хачу нічога кепскага гаварыць пра Міхася Башлакова, але яго кнігі – далёка ня лепшае, што зьявілася ў нашай паэзіі і прозе за апошнія гады. Тым, хто не ўваходзіць у прыўладны саюз, не даводзіцца думаць пра прэміі. Прыгадваецца, што ў савецкія часы, пры ўсёй заангажаванасьці прэмій, калі таксама ўлічваліся пэўныя палітычныя фактары, ляяльнасьць-неляяльнасьць, усё ж бяздарнаму пісьменьніку Дзяржаўную прэмію даць не маглі”.
Скобла: “А ці ня ёсьць тая ці іншая прэмія ў вачах самога пісьменьніка кампэнсацыяй чытацкага прызнаньня, чытацкай увагі? Чытачоў меншае, наклады падаюць, у многіх творцаў узьнікае адчуваньне сваёй непатрэбнасьці. А тут – знак увагі, прэмія…”
Іпатава: “У вашых словах ёсьць пэўная рацыя. Але ніякая прэмія не заменіць пісьменьніку чытачоў. Мне таксама было вельмі важна атрымаць прэмію часопіса “Дзеяслоў” – лепшага на сёньня літаратурнага часопіса. Важна ведаць, што зробленае табой сёньня запатрабаванае. Думаю, што ўсе тыя выдатныя творы, якія сёньня не адзначаныя прэміямі, усё ж ня згінуць у віхуры дзён і дзесяцігодзьдзяў, іх яшчэ прыгадаюць у па-сапраўднаму сувэрэннай Беларусі”.
Скобла: “Пасьля вашага ад’езду летась у Канаду па Менску пайшлі чуткі, што вы эмігравалі, што папрасілі за мяжой палітычнага прытулку… Як вы ўвогуле ставіцеся да доўгатрывалых ад’ездаў нашых творцаў у другія краіны?”
Іпатава: “У нас усё яшчэ савецкі падыход. Калі пісьменьнік некуды зьяжджае, то гэта адразу зьвязваецца з палітычнай эміграцыяй. У такіх выпадках я прыгадваю Хэмінгуэя, які жыў на Кубе, і яму там добра пісалася. І беларускія пісьменьнікі час ад часу зьяжджаюць. Гадамі жыве за мяжой Сьвятлана Алексіевіч, Алесь Разанаў толькі нядаўна вярнуўся. Альгерд Бахарэвіч жыве ў Нямеччыне. Але гэта ня значыць, што яны эмігравалі, пакінулі Беларусь. Калі пісьменьнік часова зьяжджае, ня трэба да гэтага ставіцца, як у савецкі час. Мы ўсе, калі ёсьць такая магчымасьць, павінны паглядзець другі сьвет, каб пераканацца, што Беларусь – лепшая ў сьвеце зямля. Калі ў мяне зноў зьявіцца магчымасьць паехаць і пажыць недзе – чаму ж яе ня выкарыстаць? Але Беларусь – мая краіна назаўсёды”.
Скобла: “Калісьці славуты нямецкі пісьменьнік Гайнрых Бёль выказаўся ў тым сэнсе, што рабочы стол пісьменьніка павінен стаяць як мага далей ад радзімы. Ці пісалася вам у Канадзе?”
Іпатава: “Якраз у Канадзе мне не пісалася, хоць шмат думалася над будучымі творамі. Я працягваю сэрыю гістарычных раманаў пра эпоху Ягайлы і, прызнаюся, мне хацелася напісаць раман пра Соф’ю Гальшанскую. І вось акурат у Канадзе я пра яго думала. Але нешта мне замінала – і я перадумала. Можа быць, гэты раман не павінен зьявіцца ў такім выглядзе, у якім я яго задумала напачатку, павінна акрэсьліцца нешта іншае. Не атрымліваецца ў мяне з Соф’і Гальшанскай патрыёткі нашай зямлі. Калі ёсьць нейкія зьнешнія перашкоды, то гэта знак творцу – ці варта пра гэта пісаць, і як пісаць”.
Скобла: “Жывучы ў Канадзе вы, напэўна ж, сачылі за падзеямі ў Беларусі. Якія зь іх вас уразілі, парадавалі, засмуцілі?”
Іпатава: “Мяне ўразіла, што на пахаваньне Ніны Мацяш, сьмерць якое я перажыла як асабістую страту, прыйшло так шмат народу. Сёньняшняя наша палітычная эліта недаацэньвае ролю пісьменьнікаў у жыцьці Беларусі. Мне хацелася б працытаваць словы Міколы Ганька – што яго вяло па жыцьці? Калі находзіла дэпрэсія, ён звычайна браў творы Янкі Купалы або “Сымона-музыку” Якуба Коласа і чытаў. Вось што ён пісаў у сваім дзёньніку: “Гэта была мая маральная апора, з якой я браў сілы для далейшага жыцьця. Уся філязофія беларускай справы ёсьць у творах беларускіх пісьменьнікаў”. І дзе б ён ні быў, ён заўсёды вазіў з сабою ў чамаданчыку кнігу “Сымон-музыка”, якая цяпер захоўваецца як сямейная рэліквія ў хаце Ганькоў. Беларуская літаратура не павінна апускаць крылы, і пісьменьніка не павінен ахопліваць адчай, калі яму здаецца, што яго цяпер ніхто не чытае. Будуць чытаць у будучым, але, на шчасьце, чытаюць і сёньня”.
