Мястэчка Воўчын мяне сустрэла гукам сякеры. Дровы калола на сваім падворку моцная пажылая сялянка, гадоў сямідзесяці. Мяркуючы па вялікай грудзе дроваў, працавала старая даўно. Вялікія цурбаны разьляталіся на дзьве паловы з аднаго трапнага ўдару.
Карэспандэнт: “Як жыцьцё ваша?”
Старая: “Як жыцьцё. Работаемо. Гаспадара пахавала, цяпер сама дровы рубаю”.
Карэспандэнт: “Яшчэ колькі моцы ў руках”.
Старая: “Але ногі ня робяць. А робыты ж то трэба. Йісты ж то трэба, пакуль жывы”.
Карэспандэнт: “А чым яшчэ жывяце?”
Старая: “Гадую ўнукі. То вяжаш, то шыеш. Трыццаць сем літ одробыла, хопіць ужо. Цяпер трэба отдыхнуты”.
Пры слове “отдыхнуты” старая ізноў узяла свой калун і прынялася за дровы. Сапраўды, калі так “отдыхаты”, дык можна да ста гадоў жыць.
Старая: “Раней былі ўсе люды свае. А цяпер усе наежджыя. Сваіх мала засталося. З Казахстану папрыяжджалі. Са Століншчыны”.
Карэспандэнт: “А чаму едуць?”
Старая: “Харошае месца. Ніхто не ўцякае. Усе прыжываюцца, усім падабаецца”.
У Воўчыне ёсьць што паглядзець. Пры ўезьдзе з боку Высокага падарожнікаў вітае ў полі высокі драўляны крыж. Гэты крыж быў пазначаны на мапе ажно 1762 году. А колькі яму насамрэч, аднаму Богу вядома. Ён перажыў усе войны. Як і стары млын у цэнтры мястэчка. Менш пашанцавала воўчынскаму Траецкаму касьцёлу, пабудаванаму ў 1734 годзе Станіславам Панятоўскім. Бацькам апошняга караля Рэчы Паспалітай. Панятоўскія пэўны час валодалі Воўчыным. І сюды ў 1938 годзе быў перавезены прах манарха зь Пецярбургу. Іван Іванавіч Вайцюк, найстарэйшы жыхар Воўчына, 85-гадовы вэтэран апошняй вайны, сёе-тое памятае.
Карэспандэнт: “А вы ня памятаеце, як сюды прывезьлі прах Панятоўскага?”
Іван: “Гэта было ўначы. Цемра такая была. Цемра была страшэнная. Яго ноччу, тайком. Там легкавая машына, ці тры машыны. Карацей, ноччу. Уначы прывезьлі і ўначы схавалі”.
Карэспандэнт: “Ніякага пакланеньня яму не было?”
Іван: “Нічога. Была цішыня. Пры Польшчы ён працаваў, гэты касьцёл. Тады ж палітыка была апалячваць нас, беларусаў”.
Я даўно калекцыяную гісторыі пра пачатак Другой сусьветнай вайны і наступ Чырвонай Арміі. Стары Іван падараваў у маю калекцыю сваю гісторыю — як сустракалі тут чырвонаармейцаў.
Іван: “Будавалі браму драўляную. Лёзунгі. І тую браму для сустрэчы разьбіралі тры разы.Недзе паднялася паніка, што польскі нейкі атрад ідзе зь лесу. Коньніца. Раз-раз — разабралі, схавалі. Назаўтра на раніцу зноў будавалі. Вось такая паніка была. А мы, мне было 15 гадоў, начамі, нас было хлопцаў чалавек пятнаццаць, мы з доўгімі віламі начамі ахоўвалі Воўчын. Такая каманда была. Як толькі зьявяцца коньнікі польскія, адразу выскокваем з усіх бакоў зь віламі. Уявіце, калі там быў чалавек з аўтаматам. Што тыя вілы? Вось такая была сустрэча”.
У нашага апошняга караля быў нешчасьлівы лёс. Слабы палітык страціў сваю дзяржаву. Ён не карыстаўся вялікай павагай нашчадкаў пасьля сьмерці. І нават прах ягоны цярпеў прыніжэньні і зьнявагу.
Іван: “А што сам касьцёл разрабавалі? Ня ведаю, куды гэта ўсё падзелася. Ведаю толькі адно. Калі я працаваў у школе, гэта 48 год быў, перапынак быў вялікі, 20 хвілін. Убачылі, што адкрыты касьцёл. Адзін пайшоў, другі. І ўсе рынуліся ў той касьцёл. З таго боку, дзе ляжала дамавіна, яна была ўжо зьверху. Дамавіна дубовая, вялікага памеру. У той дамавіне была яшчэ жалезная труна. Нейкія рэчы ляжалі. Ці шынэль. Шашка была, нейкая булава, карона была. Адзявалі дзеці на галаву. На гэтым і канец. Невядома, куды гэта ўсё пасьля падзелася. Там шкатулка невялікая стаяла. Напэўна, прах там быў яго. А то казалі, косьці нейкія там. Там не было ніякіх касьцей. Адкрыта ўсё было ноччу”.
Касьцёл на ўсіх даступных здымках выглядае велічнай рамантычнай руінай. На жаль ці на шчасьце, мне не давялося адчуць ягоную аўру. Сёньня храм стаіць за высокім плотам, закуты ў рыштаваньні. Можа, дзякуючы каталіцкай царкве ён калі-небудзь адродзіцца.
За мястэчкам разьлегліся шырокія шыкоўныя азёры. Якія мясцовае акцыянэрнае таварыства, былы калгас, вырашыла паставіць сабе на службу. Воўчынскі рыбавод з гонарам распавёў, што лепшай рыбалкі я не знайду нідзе ў Беларусі.
Рыбавод: “На гэтым возеры зьбіраемся зону адпачынку рабіць. Дзесяць домікаў. У нас ужо адзін домік стаіць. У тым доміку чатыры спальныя месцы, тэлевізары, DVD, відэльцы, лыжкі, нажы…”
Карэспандэнт: “Да вас можна прыехаць адпачыць?”
Рыбавод: “Летась у нас 65000 з чалавека цана была”.
Карэспандэнт: “Гэта ў суткі?”
Рыбавод: “Так. І сюды ўваходзіць рыбалка. У нас за сэзон, хоць нам прарочылі, што за такія грошы ніхто сюды нагой ня ступіць, аднак у нас прайшло 217 чалавек. Калі раней мы з двух азёраў бралі па 10000 з чалавека і ў нас набягала пяць мільёнаў, дык у мінулым годзе ў нас выручка склала 14 мільёнаў”.
Карэспандэнт: “Някепска. А гэтая гаспадарка прыватная ці дзяржаўная?”
Рыбавод: “Былы калгас. Лічыцца прыватным, але кіраўніцтва — усё роўна, як была сыстэма, так і засталася. Райвыканкам, упраўленьне сельскай гаспадаркі. І зь Менску былі ў нас госьці, і з Санкт-Пецярбургу былі. Нават карэйцы былі”.
Мясцовая краязнаўца Галіна Качаноўская — чалавек, апантаны ідэяй зрабіць у Воўчыне гістарычна-археалягічны музэй. У якім знайшлося б месца постаці ня толькі Панятоўскага, але і шмат якім іншым слаўным гаспадарам Воўчына. Можа, зь цягам часу ў былой плябаніі нам пашчасьціць убачыць тое, што ўдалася гэтай маладой кабеце знайсьці ў родных ваколіцах. Але ж гэта далёка ня ўсё.
Карэспандэнт: “Ці капаюць тут так званыя “чорныя капальнікі”?
Галіна: “Вядома, капаюць. І тэрыторыя Камянецкага раёну прачышчаная даволі моцна. Для археолягаў засталося толькі тое, што знаходзіцца пад тым слоем, які не бярэ апарат”.
Карэспандэнт: “Золата выкапалі, а біўні маманта пакінулі навукоўцам…”
Галіна: “Ня толькі біўні. Увогуле сытуацыя такая. У асноўным чорныя капальнікі зьбіраюць манэты. Нядаўна чалавек прынёс мне некалькі рэчаў, якія ён знайшоў на полі. „Ай, гэта ерунда. Мы гэта не зьбіраем, мы гэта выкідаем. Каб яно нам не замінала, не зьвінела“. Гэта аказаліся фібулы вельбарскай культуры. І-ІІ стагодзьдзе нашай эры. Колькі яны іх выкінулі, невядома. Гэта такія засьцёжкі на плашч у выглядзе кінжала ў ножнах. А колькі такога зьнішчана ўсяго!”
Карэспандэнт: “Гэта сур’ёзная праблема…”
Галіна: “І яна не вырашаецца. Натуральныя творы мастацтва сыходзяць. І гэта вельмі шкада”.
Прасёлкам у Воўчын сьпяшаецца кабета Менш за ўсё яна падобная да турысткі.
Кабета: “Мы прыежджыя. На заробках тут”.
Карэспандэнт: “На заробках? А адкуль?”
Кабета: “З Лунінецкага раёну. Перабіраем бульбу. Будзем да Новага году”.
Карэспандэнт: “А чаму з Лунінецкага раёну?”
Кабета: “Бо ўсе працоўныя месцы занятыя. Хоць і ў калгасе”.
Карэспандэнт: “І такім чынам вы выжываеце?”
Кабета: “Мы ня толькі сюды прыяжджаем. Мы і на Гарадзеншчыне былі. Былі і на Меншчыне. Дзе на біржы гавораць, туды і едзем”.
Карэспандэнт: “І колькі плацяць?”
Кабета: “Бывае і 800, бывае і мільён. Як зробіш. Зараз недзе 400. Дапамагаць трэба дзецям”.
Карэспандэнт: “Колькі ж дзецям гадоў?”
Кабета: “Трыццаць пяць. А ўнукі ж малыя. Уся наша песьня. Езьдзім, працуем і грошы копім. Калі б не калгасы гэтыя, я ня ведаю, як бы мы жылі”.
Як бы мы жылі, калі б не калгасы? Пытаньне, вядома, цікавае. Адказ на яго знаходзіцца літаральна за дзясятак кілямэтраў на захад. На тым баку мяжы. Але шукаць яго там гэтай спрацаванай кабеце ў голаў ня прыйдзе. Можа, яе ўнукі пашыраць свой сьвет?
Карэспандэнт: “Як жыцьцё ваша?”
Старая: “Як жыцьцё. Работаемо. Гаспадара пахавала, цяпер сама дровы рубаю”.
Карэспандэнт: “Яшчэ колькі моцы ў руках”.
Старая: “Але ногі ня робяць. А робыты ж то трэба. Йісты ж то трэба, пакуль жывы”.
Карэспандэнт: “А чым яшчэ жывяце?”
Старая: “Гадую ўнукі. То вяжаш, то шыеш. Трыццаць сем літ одробыла, хопіць ужо. Цяпер трэба отдыхнуты”.
Пры слове “отдыхнуты” старая ізноў узяла свой калун і прынялася за дровы. Сапраўды, калі так “отдыхаты”, дык можна да ста гадоў жыць.
Старая: “Раней былі ўсе люды свае. А цяпер усе наежджыя. Сваіх мала засталося. З Казахстану папрыяжджалі. Са Століншчыны”.
Карэспандэнт: “А чаму едуць?”
Старая: “Харошае месца. Ніхто не ўцякае. Усе прыжываюцца, усім падабаецца”.
У Воўчыне ёсьць што паглядзець. Пры ўезьдзе з боку Высокага падарожнікаў вітае ў полі высокі драўляны крыж. Гэты крыж быў пазначаны на мапе ажно 1762 году. А колькі яму насамрэч, аднаму Богу вядома. Ён перажыў усе войны. Як і стары млын у цэнтры мястэчка. Менш пашанцавала воўчынскаму Траецкаму касьцёлу, пабудаванаму ў 1734 годзе Станіславам Панятоўскім. Бацькам апошняга караля Рэчы Паспалітай. Панятоўскія пэўны час валодалі Воўчыным. І сюды ў 1938 годзе быў перавезены прах манарха зь Пецярбургу. Іван Іванавіч Вайцюк, найстарэйшы жыхар Воўчына, 85-гадовы вэтэран апошняй вайны, сёе-тое памятае.
Карэспандэнт: “А вы ня памятаеце, як сюды прывезьлі прах Панятоўскага?”
Іван: “Гэта было ўначы. Цемра такая была. Цемра была страшэнная. Яго ноччу, тайком. Там легкавая машына, ці тры машыны. Карацей, ноччу. Уначы прывезьлі і ўначы схавалі”.
Карэспандэнт: “Ніякага пакланеньня яму не было?”
Іван: “Нічога. Была цішыня. Пры Польшчы ён працаваў, гэты касьцёл. Тады ж палітыка была апалячваць нас, беларусаў”.
Я даўно калекцыяную гісторыі пра пачатак Другой сусьветнай вайны і наступ Чырвонай Арміі. Стары Іван падараваў у маю калекцыю сваю гісторыю — як сустракалі тут чырвонаармейцаў.
Іван: “Будавалі браму драўляную. Лёзунгі. І тую браму для сустрэчы разьбіралі тры разы.
А мы, мне было 15 гадоў, начамі, нас было хлопцаў чалавек пятнаццаць, мы з доўгімі віламі начамі ахоўвалі Воўчын.
У нашага апошняга караля быў нешчасьлівы лёс. Слабы палітык страціў сваю дзяржаву. Ён не карыстаўся вялікай павагай нашчадкаў пасьля сьмерці. І нават прах ягоны цярпеў прыніжэньні і зьнявагу.
Іван: “А што сам касьцёл разрабавалі? Ня ведаю, куды гэта ўсё падзелася. Ведаю толькі адно. Калі я працаваў у школе, гэта 48 год быў, перапынак быў вялікі, 20 хвілін. Убачылі, што адкрыты касьцёл. Адзін пайшоў, другі. І ўсе рынуліся ў той касьцёл. З таго боку, дзе ляжала дамавіна, яна была ўжо зьверху. Дамавіна дубовая, вялікага памеру. У той дамавіне была яшчэ жалезная труна. Нейкія рэчы ляжалі. Ці шынэль. Шашка была, нейкая булава, карона была. Адзявалі дзеці на галаву. На гэтым і канец. Невядома, куды гэта ўсё пасьля падзелася. Там шкатулка невялікая стаяла. Напэўна, прах там быў яго. А то казалі, косьці нейкія там. Там не было ніякіх касьцей. Адкрыта ўсё было ноччу”.
Касьцёл на ўсіх даступных здымках выглядае велічнай рамантычнай руінай. На жаль ці на шчасьце, мне не давялося адчуць ягоную аўру. Сёньня храм стаіць за высокім плотам, закуты ў рыштаваньні. Можа, дзякуючы каталіцкай царкве ён калі-небудзь адродзіцца.
За мястэчкам разьлегліся шырокія шыкоўныя азёры. Якія мясцовае акцыянэрнае таварыства, былы калгас, вырашыла паставіць сабе на службу. Воўчынскі рыбавод з гонарам распавёў, што лепшай рыбалкі я не знайду нідзе ў Беларусі.
Рыбавод: “На гэтым возеры зьбіраемся зону адпачынку рабіць. Дзесяць домікаў. У нас ужо адзін домік стаіць. У тым доміку чатыры спальныя месцы, тэлевізары, DVD, відэльцы, лыжкі, нажы…”
Карэспандэнт: “Да вас можна прыехаць адпачыць?”
Рыбавод: “Летась у нас 65000 з чалавека цана была”.
Карэспандэнт: “Гэта ў суткі?”
Рыбавод: “Так. І сюды ўваходзіць рыбалка. У нас за сэзон, хоць нам прарочылі, што за такія грошы ніхто сюды нагой ня ступіць, аднак у нас прайшло 217 чалавек. Калі раней мы з двух азёраў бралі па 10000 з чалавека і ў нас набягала пяць мільёнаў, дык у мінулым годзе ў нас выручка склала 14 мільёнаў”.
Карэспандэнт: “Някепска. А гэтая гаспадарка прыватная ці дзяржаўная?”
Рыбавод: “Былы калгас. Лічыцца прыватным, але кіраўніцтва — усё роўна, як была сыстэма, так і засталася. Райвыканкам, упраўленьне сельскай гаспадаркі. І зь Менску былі ў нас госьці, і з Санкт-Пецярбургу былі. Нават карэйцы былі”.
Мясцовая краязнаўца Галіна Качаноўская — чалавек, апантаны ідэяй зрабіць у Воўчыне гістарычна-археалягічны музэй. У якім знайшлося б месца постаці ня толькі Панятоўскага, але і шмат якім іншым слаўным гаспадарам Воўчына. Можа, зь цягам часу ў былой плябаніі нам пашчасьціць убачыць тое, што ўдалася гэтай маладой кабеце знайсьці ў родных ваколіцах. Але ж гэта далёка ня ўсё.
Карэспандэнт: “Ці капаюць тут так званыя “чорныя капальнікі”?
Галіна: “Вядома, капаюць. І тэрыторыя Камянецкага раёну прачышчаная даволі моцна. Для археолягаў засталося толькі тое, што знаходзіцца пад тым слоем, які не бярэ апарат”.
Карэспандэнт: “Золата выкапалі, а біўні маманта пакінулі навукоўцам…”
Галіна: “Ня толькі біўні. Увогуле сытуацыя такая. У асноўным чорныя капальнікі зьбіраюць манэты. Нядаўна чалавек прынёс мне некалькі рэчаў, якія ён знайшоў на полі. „Ай, гэта ерунда. Мы гэта не зьбіраем, мы гэта выкідаем. Каб яно нам не замінала, не зьвінела“. Гэта аказаліся фібулы вельбарскай культуры. І-ІІ стагодзьдзе нашай эры. Колькі яны іх выкінулі, невядома. Гэта такія засьцёжкі на плашч у выглядзе кінжала ў ножнах. А колькі такога зьнішчана ўсяго!”
Карэспандэнт: “Гэта сур’ёзная праблема…”
Галіна: “І яна не вырашаецца. Натуральныя творы мастацтва сыходзяць. І гэта вельмі шкада”.
Прасёлкам у Воўчын сьпяшаецца кабета Менш за ўсё яна падобная да турысткі.
Кабета: “Мы прыежджыя. На заробках тут”.
Карэспандэнт: “На заробках? А адкуль?”
Кабета: “З Лунінецкага раёну. Перабіраем бульбу. Будзем да Новага году”.
Карэспандэнт: “А чаму з Лунінецкага раёну?”
Кабета: “Бо ўсе працоўныя месцы занятыя. Хоць і ў калгасе”.
Карэспандэнт: “І такім чынам вы выжываеце?”
Кабета: “Мы ня толькі сюды прыяжджаем. Мы і на Гарадзеншчыне былі. Былі і на Меншчыне. Дзе на біржы гавораць, туды і едзем”.
Карэспандэнт: “І колькі плацяць?”
Кабета: “Бывае і 800, бывае і мільён. Як зробіш. Зараз недзе 400. Дапамагаць трэба дзецям”.
Карэспандэнт: “Колькі ж дзецям гадоў?”
Кабета: “Трыццаць пяць. А ўнукі ж малыя. Уся наша песьня. Езьдзім, працуем і грошы копім. Калі б не калгасы гэтыя, я ня ведаю, як бы мы жылі”.
Як бы мы жылі, калі б не калгасы? Пытаньне, вядома, цікавае. Адказ на яго знаходзіцца літаральна за дзясятак кілямэтраў на захад. На тым баку мяжы. Але шукаць яго там гэтай спрацаванай кабеце ў голаў ня прыйдзе. Можа, яе ўнукі пашыраць свой сьвет?
