«Я зь нецярпеньнем чакаю, як 17 траўня ў дзень барацьбы супраць гамафобіі і трансфобіі зьявяцца апытаньні „Як вы ставіцеся да геяў“. Можна будзе парагатаць — 20 год прайшло, пакаленьні журналістаў паўміралі, пазьмяняліся, усё неяк ідзе, а пытаньні застаюцца тыя самыя!» — тры ўдзельніцы праекту Makeout, Наста, Віка і Мілана, у Міжнародны дзень барацьбы супраць гамафобіі і трансфобіі распавялі, чаму гамафобія тычыцца кожнага і што нават у нашым патрыярхальным грамадзтве ніхто не жыве па кнізе «Энцыкляпэдыя сямейнага жыцьця».
Праекту Makeout — пра гендэр, сэксуальнасьць і іх праявы ў Беларусі — ужо трэці год. Апроч асноўнага сайта, ён актыўны ва ўсіх сацыяльных сетках. Штотыдзень удзельнікі супольнасьці зьбіраюцца глядзець кіно і абмяркоўваць яго ў кантэксьце гендэру і сэксуальнасьці. У Makeout ёсьць кніжны клюб, дзе можна прыйсьці і абмеркаваць артыкулы ці кнігі, і група росту самаўсьведамленьня. Сябе яны называюць — «супольнасьць неабыякавых людзей».
У Міжнародны дзень барацьбы супраць гамафобіі і трансфобіі Makeout запусьціў флэш-моб, запрашаючы разнастайныя арганізацыі і ініцыятывы выказаць сваё стаўленьне да праблемы.
«У Беларусі амаль адсутнічае публічная падтрымка ЛГБТК-людзей ад мэдыйных пэрсонаў, лідэраў думак, афіцыйных асобаў. У такіх умовах цяжка адчуваць сябе часткай супольнасьці. Важна, калі беларускія арганізацыі і ініцыятывы адкрыта агучваюць сваю пазыцыю», — пішуць яны.
«17 траўня ёсьць „дзяжурны па краіне“, які адказвае за тэму гамафобіі. А ў дзень людзей з інваліднасьцю — яны „адказваюць“ за праблемы людзей з інваліднасьцю. Але ў грамадзтве кожны з нас адказвае за агульныя праблемы або за абыякавасьць да іх», — кажа Мілана.
Радыё Свабода: Цяпер Makeout найбольш гучна працуе на полі тэмы ЛГБТ, хоць раней былі іншыя праекты. Чым вы адрозьніваецеся ад папярэднікаў? І як так атрымалася, што вы засталіся адны?
Віка: Калі мы працавалі над стварэньнем праекту, заўважылі, што да нас было шмат разнастайных лідэраў думкі, кампаніяў, ініцыятываў і гэтак далей. У пэўны момант яны зьнікалі, і ніхто не разумеў, чаму.
Першы этап нашай працы складаўся з таго, што мы хацелі даведацца, што адбывалася ў гэтым полі да нас. Менш за ўсё мы хацелі казаць, што мы прыйдзем і пачнём рабіць нешта новае, і мы такія адзіныя і ўнікальныя будзем працаваць на полі гендэру і сэксуальнасьці. Мы разумелі, што да нас зробленая калясальная праца, хацелі прааналізаваць яе досьвед і не дазволіць ёй сысьці ў аналы гісторыі. І тое самае рабіць са сваёй працай — аналізаваць яе, дакумэнтаваць, запісваць на дыктафон, пакідаць у сеціве. Каб пасьля ў тых, хто прыйдзе на нашае месца, была магчымасьць працаваць з чымсьці, а не пачынаць усё з нуля і наноў складваць два плюс два.
Наста: Калі мы запускалі праект больш за два гады таму, для мяне было важна, каб зьявіўся голас ад першай асобы. Каб сама ЛГБТ-супольнасьць, квір-супольнасьць гаварыла сваім голасам. Каб не было гэтага падзелу на «мы» і «яны», каб гучалі асабістыя гісторыі. Таму празь нейкі час мы запусьцілі на сайце рубрыку «Камін-аўт», дзе самі распавялі свае гісторыі самавызначэньня, камін-аўтаў перад блізкім і ня вельмі блізкім асяродзьдзем. І таксама прапаноўвалі далучацца ўсіх, каму гэта важна і хто хацеў бы падзяліцца сваімі гісторыямі. Гэта важная частка нашай працы. Ёсьць такі архіў, калі мы зьбіраем гэтыя досьведы самавызначэньня. Гэта была ўнутраная патрэба, і дзеля яе мы ствараем тое, чаго нам не хапае.
Мілана: У мяне няма адчуваньня, што мы адны ў полі. Гэта, па сутнасьці, пра жыцьцё, пра экспэрымэнт, пра межы сваіх магчымасьцяў і ўвогуле пра свае межы. Мне складана, калі праект успрымаецца як крама. Як быццам ёсьць крама, у якую можна схадзіць па хлеб. І ёсьць праект, у які можна схадзіць па ўсьведамленьне — як па адказнасьць за сваё жыцьцё. Мы не адны, хто спрабуе зрабіць сваё жыцьцё больш усьвядомленым. Мы нават тут размаўляем учатырох, пэўна ж не адны, праўда?
Віка: Да 17 траўня кожны раз мы атрымліваем некалькі лістоў (ад журналістаў. — РС) з тэкстам кшталту «а ўзважце нам, калі ласка, трохі геяў для матэрыялу», «а ўзважце нам колькі лесьбіянак». Гэта для мяне перагукаецца са словам «крама». Гэта штука, якой нам хацелася б пазьбегнуць у сваёй працы. Падыходу, калі «мэтавая аўдыторыя хоча тое — таму давайце дамо ёй тое».
Наста: Наш праект больш шырокі, чым ЛГБТ-супольнасьць. Ён фэміністычны, мы гаворым пра тое, як ствараюцца герархіі, дыскрымінацыі. Спрабуем самі адсочваць, як мы можам ствараць дыскрымінацыю, і намагацца гэтага не рабіць. Мы закранаем розныя аспэкты гендэрнай тэматыкі і думаем, што гэта сапраўды датычыць многіх.
Мілана: Шмат што хаваецца ў лексыцы. Вельмі доўга спробы журналісцкага дасьледаваньня палягалі ў тым, каб пачаць пытацца ў «шырокага грамадзтва» — кшталту «як вы ставіцеся да суседа-гея?». Так ствараецца ўяўленьне, што наша грамадзтва складаецца выключна з гетэрасэксуалаў, а гомасэксуалы — гэта нейкія асобныя людзі, да якіх трэба фармаваць стаўленьне.
Я магу зразумець такую штуку, што «мы ж ня кожны дзень задумваемся пра 17 траўня». Але, зь іншага боку, для мяне гэта гучыць так: «гамафобія для мяне — гэта праблема, зь якой ты жывеш пастаянна, а я жыву толькі адзін дзень у год». Але гэта няпраўда, гамафобія — гэта праблема ўсяго грамадзтва. І, адпаведна, і ў мяне, і ў цябе, і ў Васі Іванова яна ёсьць. Мы зь ёю жывем кожны дзень.
Таму нават у тэксьце такога ліста відаць, ці гэтая тэма чалавека сапраўды хвалюе, ці ён піша пра яе раз на год. І адчуваеш, што чалавеку ня важна, пра што ён піша, і публікацыя, адпаведна, выйдзе агідная, і сама яна стане полем для hate speech.
Віка: Я яшчэ зь нецярпеньнем чакаю, як зьявяцца сёньня апытаньні «Як вы ставіцеся да геяў», і можна зрабіць цудоўныя прынтскрыны. Таму што — 20 год прайшло, пакаленьні журналістаў паўміралі, пазьмяняліся, усё неяк ідзе, а пытаньні застаюцца тыя самыя!
Радыё Свабода: А якія пытаньні актуальныя? І якія пытаньні ставіце вы?
Мілана: Мы ставім пытаньні, якія нам блізкія. Напрыклад, што такое гендэрная роля, як яны працуюць, як унутры сыстэмы ствараецца гендэрная дыскрымінацыя альбо гендэрны гвалт.
Ёсьць стэрэатып, што гендэрнае самавызначэньне — гэта асабістае пытаньне людзей, якія не гетэрасэксуальныя. Але кожнаму чалавеку таксама ў жыцьці трэба спытаць у сябе: хто я такая, якія адносіны мне пасуюць, як мяне тычыцца нарматыўнасьць? Мне здаецца, што ўсе людзі так ці інакш робяць у сваёй галаве такія развагі.
Цяпер грамадзтва гетэранарматыўнае, мы жывем у патрыярхальным асяродзьдзі, дзе жанчына ніжэйшая за мужчыну. Ёсьць жорсткія ролі, як трэба сябе паводзіць. Але ў рэальнасьці ня ўсе жывуць так, як напісана ў «Энцыкляпэдыі сямейнага жыцьця» ад 1967 году. Я магу быць гетэрасэксуальнай фэміністкай, або гомасэксуальнай нефэміністкай, або магу быць квір, і ўвогуле — як быццам бы ўсе аднолькава разумеюць, што азначаюць катэгорыі «мужчына» або «жанчына»?
Але ў рэальнасьці ня ўсе жывуць так, як напісана ў «Энцыкляпэдыі сямейнага жыцьця» ад 1967 году
Ці мне ОК, калі я заходжу на rebenok.by і мне пішуць «Навошта мужчыну цярпець каля сябе жанчыну пасьля 40»? Артыкул на жаночым партале, дзе яны павінны паразважаць, напэўна, навошта іх цярпець каля сябе, калі ім 40. Мне здаецца, гэта таксама гендэрнае пытаньне. І пра ўсё гэта трэба казаць.
Віка: Для мяне гэта яшчэ пра тое, каб зьмешваць кантэксты і разумець, што тэма гендэрных стасункаў, ЛГБТ, людзей з інваліднасьцю — гэта ня тое, што хвалюе толькі ЛГБТ, людзей з інваліднасьцю і «проста жанчын». Калі ты бачыш спэктакль на трансгендэрную тэматыку ці заходзіш у галерэю, а там гендэрна-нэўтральны туалет, ці ідзеш глядзець кіно, а ў цябе пытаюцца, у якім родзе да цябе зьвяртацца...
Мне важна, каб розныя інстытуцыі, арганізацыі і канкрэтныя людзі камунікавалі паміж сабой і пашыралі спэктар уяўленьняў пра аднаго канкрэтнага чалавека. Па змоўчваньні не нагружаючы яго рознымі характарыстыкамі, якія стэрэатыпна ўзьнікаюць у галаве.
Радыё Свабода: А гендэрна нэўтральны туалет — гэта добра ці кепска?
Віка: Крута, калі ёсьць гендэрна нэўтральны туалет і трансгендэру ня трэба парыцца, у які туалет ісьці. Але калі гэты туалет на другім паверсе, то на яго ты не забярэсься ў інвалідным вазку. І тады ўжо ня важна, трансгендэр ты ці не.
Мілана: Гэта азначае, што ніколі не дастаткова штосьці адно зрабіць, паставіць сабе птушачку і сказаць — усё, я больш нікога не дыскрыміную, я зрабіла, што магла. Раз і назаўжды ў цябе не атрымаецца быць клясным чалавекам. Гэта заўжды праца над сабой. І ты заўжды разумееш, што нешта прапускаеш.
Раз і назаўжды ў цябе не атрымаецца быць клясным чалавекам. Гэта заўжды праца над сабой
Радыё Свабода: Што адбываецца зь людзьмі, якія робяць камін-аўт на вашым праекце?
Наста: Мы адключылі камэнтары да камін-аўтавых гісторыяў. Гэта было прынцыповае рашэньне, бо такая гісторыя — самадастатковая, яна не патрабуе рэакцыі, у тым ліку ўхваленьня ці неўхваленьня. І таксама каб зьнізіць hate-speech.
Некаторыя людзі кажуць, што гэта як пункт адліку для іх, ці пункт, да якога можна вярнуцца і паглядзець на сябе — якой ты была некалі. Ці штосьці такое, што можа даць штуршок, каб зрабіць камін-аўт перад бацькамі. Такія гісторыі таксама ёсьць. Мне асабіста важная гісторыя чалавека, які кажа, што публікацыя камін-аўта дапамагла яму ў тым, каб не агучваць лішні раз адны і тыя ж рэчы розным людзям. Калі ў людзей узьнікалі нейкія пытаньні, ён проста даваў спасылку — і гэтым самым эканоміў свой унутраны рэсурс.
Радыё Свабода: Як у Беларусі было б эфэктыўна змагацца супраць гамафобіі? Паводле апошняга індэксу, мы адна з найгоршых эўрапейскіх краінаў для ЛГБТ — займаем 43 месца з 49?
Віка: Для мяне важна тое, што мы ўжо зрабілі — запусьцілі відэафлэшмоб да IDAHOT.
(The International Day Against Homophobia, Transphobia and Biphobia — IDAHOT)
Мы зразумелі, што хопіць ужо ў ЛГБТ пытацца: «раскажыце пра свае праблемы для TUT.BY, Радыё Свабода, Citydog’а і так далей». Гэта надакучыла. Мы ўзаемадзейнічаем з разнастайнымі ініцыятывамі, чытаем газэты, ходзім да некага на выставы. І ў пэўны момант стала зразумела, што хочацца пачуць словы ад гэтых людзей, якія наўпрост нібыта не зьвязаныя з пытаньнем гендэру і сэксуальнасьці.
Калі ты ня кажаш, што ты не гамафобны, то атрымліваецца, што пра цябе думаюць інакш. Калі не абазначаеш сваю негамафобную пазыцыю, то...
Мілана: Табе паводле азначэньня ўсё адно... Гэта азначае, што табе на гэтую частку сацыяльных праблемаў напляваць. Яна нібыта не пра цябе, хоць насамрэч яна абсалютна агульная — такая ж праблема, як беднасьць. Атрымліваецца, што я жыву ў грамадзтве, але ні за што ў ім не адказваю. Гэта вельмі наіўная думка. Калі табе асабіста не пагражае гамафобны напад на вуліцы, гэта не азначае, што...
Віка: Гэта не азначае, што ты ня мусіш зрабіць нешта, каб гэта спынілася... на сваім асабістым узроўні ці на ўзроўні сваёй арганізацыі.
Радыё Свабода: Цяпер рэдка хто не скарыстае магчымасьць упікнуць беларусаў у тым, што яны насамрэч не такія талерантныя, як звыклі лічыць. Якое ў вас стаўленьне да талерантнасьці?
Мілана: Калі перакладаць, то гэта як бы цярплівасьць да кагосьці. А мне ня трэба, каб мяне хтосьці цярпеў. І я не цярплю кагосьці побач з сабой. Я разумею, што ён ёсьць, і я ёсьць, і мы ўсе такія розныя ўжо тут, побач.
Мне здаецца, што сам дыскурс таго, што хтосьці кагосьці цярпіць — гэта нібыта дазвол нейкі: «ОК, будзь побач, ладна». Але ў мяне не пыталіся дазволу, і гэта дзіўна, калі я магу камусьці даць дазвол жыць. Мяне засмучае, калі хтосьці лічыць, што ён можа даць мне дазвол на тое, каб жыць побач.