У вёску Стоўпню на Рагачоўшчыне я прыехаў з нашым сталым слухачом Анатолем Шапялевічам. Героем нядаўняй перадачы пра ровар, які яму падарыла Радыё Свабода. Прыехалі мы ў госьці да тутэйшай вершаскладальніцы, Любові Ковалевай — 70-гадовай невысокай прыгожай жанчыны зь вясёлымі вачыма і вельмі цікавым лёсам. Любоў Сямёнаўна накрыла шчодры стол, падрыхтавала свае вершы. А я чарговы раз пашкадаваў, што, як заўжды, за рулём. Заставалася закусваць пад вершы.
Не знайсьці лепш на цэлай планеце
Края за Беларусь прыгажэй.
Тут і песьні гуляюць, як вецер,
Ды зьвіняць, як цудоўны ручэй.
Любоў зьехала зь Беларусі ў юнацтве. Служыла ў савецкім войску сувязісткай. Жыла на Далёкім Усходзе, у Вугоршчыне, і Пецярбургу. На радзіму вярнулася дзесяць гадоў таму. Вярнулася не паміраць, а цешыцца радзімай. Якая ў вершах на незабытай роднай мове малюецца ідэальнай зямлёй.
І пяшчотна на сэрцы, і люба
Ад такой прыгажосьці яе.
І зьбіраюцца дзеўкі да шлюбу,
І палошчуцца кветкі ў жніўе.
Як гэтыя вершы кантрастуюць з той Беларусьсю, якая грукоча дажджом за вакном! Па дарозе ў Стоўпню я падвёз кабету сярэдняга веку, крыху пад чаркай. Разгаварыліся пра жыцьцё. Мая спадарожніца працуе аграномам у немалым СВК. І калі размова дайшла да палітыкі, высьветлілася, што яна шмат чаго чакала ад прэзыдэнцкіх выбараў. Не 2010 году, з драматычнай Плошчай, дзе быў самы шырокі выбар кандыдатаў. А ад мінулагодніх. Калі галасавала за Тацяну Караткевіч. Галасавала ад усёй душы.
— Хацелася зьмяніць прэзыдэнта. Бо Рыгоравіч сваю папулярнасьць ужо растраціў. Зарплата падае, а адзінае, што падымаецца — гэта цэны ў крамах. У даярак зусім нічога няма. Яны падымаюцца а чацьвертай раніцы. І ўсё роўна нічога не зарабляюць. Дзьвесьце рублёў, і тыя зь вялікай затрымкай.
— А чым вам спадабалася Тацяна Караткевіч?
— Бо яна жанчына! Можа, яна што-небудзь і зрабіла б у Беларусі. Але ўсе загадзя ведалі, хто будзе прэзыдэнтам і як будзе. А сярод маіх знаёмых усе галасавалі за яе.
Але вернемся з халоднай дажджлівай трасы на цёплую ўтульную кухню Любові Ковалевай. Якая хоча парадаваць мяне паэзіяй, а я, няўдзячны, хачу пачуць, як жылося і служылася савецкім афіцэрам у Вугоршчыне пасьля 56 году. Мая суразмоўніца была там ад 1967 па 1972.
— Дачка мая нарадзілася ў Будапэшце. Там я крыху падпрацоўвала. У кавярні посуд мыла. І так добра за год мову вывучыла. Мне там вельмі падабалася. Чысьціня, прыгажосьць. А людзі па-рознаму да нас ставіліся. Савецкія жанчыны, вядома, ня ўмеюць сябе паводзіць. Бо калі там былі зьніжкі, дык гэта такая была ганьба, што ня выказаць. Біліся адна з адной, за валасы цягалі. Хапалі гэтыя транты танныя. Мясцовыя толькі пацяшаліся. Асабліва тыя, хто ў Саюз адʼяжджаў, ім хацелася болей усяго нахапаць.
— Вы што-небудзь ведалі пра 1956 год?
— Так. Ведалі, што бунт быў. Але сярод мірнага насельніцтва... Ой, «мірнага». Сярод простага народа я ня памятаю, каб хадзілі пра гэта размовы. Мясцовае насельніцтва ставілася да нас па-рознаму.
Якая цікавая агаворка. Пра «мірнае насельніцтва». Не цывільнае, а менавіта «мірнае». Значыць, савецкія вайскоўцы і ў 70-я дапускалі існаваньне нямірнага насельніцтва. А цяпер вернемся на трасу. Да беларускага мірнага насельніцтва. Ці яшчэ цывільнага?
— Хутка будзе. Я вам кажу — хутка будзе. Ужо моцна злоба накіпае. Штосьці будзе. І не ў далёкай будучыні. Таму што ня толькі я пра гэта гавару. А ўжо людзі патроху падымаюцца. Так што будзе ў Беларусі бунт. Паглядзіце. Гэта ня толькі мае словы. Пра гэта ўжо палова Беларусі гаворыць.
У нашым цёплым літаратурным салёне слова ўзяў Анатоль Шапялевіч. Які ўбачыў на кніжнай паліцы аповесьць Алеся Адамовіча «Карнікі». І тут жа ўспомніў і выканаў сваю песьню, напісаную пасьля прачытаньня той Адамовічавай кнігі.
Анатоль Шапялевіч і Любоў Ковалева
Карнікі-фашысты вёску акружылі.
Жыхароў пабітых у хатах палілі.
Стрэлілі ў бабулю, стрэлілі ў матулю.
А дзяўчына ў хаце кувала зязюляй.
«Прашу, не страляйце. Ня біце, паночкі.
Я сьпяю вам песьню «Пасею гурочкі».
«Што яна вяшчае? Прашу перакласьці.
Можа, мэдхэн знае партызанэн часьці?»
Просіць: «Не страляйце, ня біце, паночкі.
Я сьпяю вам песьню «Пасею гурочкі».
Каты схамянулісь, даслухалі песьню.
Стрэлілі ў дзяўчыну. Рэха душу несла.
Слухаючы вершы і песьні за смачным сталом і памятаючы той дыялёг на трасе, я зразумеў, што наша вёска раскалолася як мінімум на тры клясы. Адна кляса — кляса калгасных фэадалаў. Закрытая ў сваіх замках. Другая — пэнсіянэраў. Кляса, падобная да беднай шляхты, што мае вольны час і можа сабе дазволіць літаратурную творчасьць, чытаньне, пяяньне. І трэцяя каста — тыя, што працуюць на фэрмах і палях. Якім цяпер не да вершаў. Але да голасу якіх трэба прыслухоўвацца. Асабліва вярхоўнай уладзе.
— І што далей? Чаму я, галоўны аграном калгаса, не атрымліваю і чатырох соцень рублёў? Навошта я сканчала Горацкую акадэмію? І мне ня сорамна гэта казаць. І тое самае скажуць і настаўнікі, і дактары. Усе так скажуць. Маўчаць ужо болей немагчыма. Хай знае, што людзі падымаюцца супраць яго. А падымуцца простыя людзі. І гэта будзе ж... І калі мы падымемся!
— А народ не пабаіцца шэрага ОМОНа?
— Госпадзе! Каго мы ўжо толькі не баяліся. Калі падымемся, ніякага ОМОНа ня хопіць.