14 лютага па ўсім сьвеце адзначаецца “Дзень Сьвятога Валянціна”, які прынята называць “сьвятам закаханых”. Для мільёнаў людзей, асабліва маладых, гэта нагода выказаць сваю любоў і сымпатыю да блізкага, каханага чалавека. Сьвята сымпатычнае, бо любові, гэтак як і шчасьця, ніколі не за шмат, але па-мойму яно нейкае інфантыльнае і павярхоўнае.
Хаця пры жаданьні кожны можа сам пра гэта даведацца, дзеля энцыкляпэдычнай даведкі адзначу, што паходжаньне «сьвята закаханых» цьмянае, а аўтэнтызм самога яго патрона – сумнеўны. Пераважае меркаваньне, што быў гэта рымскі сьвятар ці біскуп з Тэрні, які ў канцы III стагодзьдзя загінуў пакутніцкай сьмерцю ў Рыме. Ён нібыта патаемна вянчаў легіянэраў, якім было забаронена жаніцца. Аднак гэта малаверагодна, бо да IX ст. не было асобнага сакраманту вянчаньня. Гэта быў сьціплы абрад блаславеньня пары разам зь яе споведзьдзю і сумесным Прычасьцем (Эўхарыстыяй). Тым ня меней у 496 годзе рымскі папа Геласій абвясьціў 14 лютага «Днём Сьвятога Валянціна», які адзначаўся да XX cт. Насамрэч у царкоўных «месяцасловах» існуе як мінімум сем розных “сьвятых Валянцінаў”, але іхныя агіяграфіі блытаныя і супярэчлівыя. З гэтай прычыны Папа Павал VI ў 1969 годзе выкрасьліў Валянціна з каталіцкага календара, і цяпер 14 лютага адзначаецца памяць сьвятых Кірыла і Мятода – патронаў Эўропы. Праваслаўная Царква 14 лютага ўшаноўвае памяць іншых сьвятых: пакутнікаў Трыфана і Мікалая, хаця цягам году (9 сакавіка, 24 красавіка і 6 ліпеня) адзначае памяць трох розных Валянцінаў, у тым ліку Валянціна Інтэрамнейскага, які нібыта загінуў ў 271 годзе.
Паганскія карані?
Некаторыя выводзяць “сьвята закаханых” са старажытнага паганскага сьвята эратызму – Lupercalia – і сьвята ў гонар Юноны, багіні пладавітасьці, каханьня і сужэнства. На думку іншых, сьвята паходзіць ад перадвясеньніх абрадаў, зьвязаных з абуджэньнем вясны і каханьня. У кожным разе, незалежна ад сваіх сапраўдных вытокаў, «сьвята закаханых» – гэта гістарычны факт. Яно адзначалася ў Францыі, Бэльгіі і Англіі ўжо ў XIV стагодзьдзі. Пра падарункі і віншаваньні ў гэты дзень згадвае ангельскі паэт Джэфры Чосэр. Пра “дзень сьвятога Валянціна” сьпявае Афэлія ў “Гамлеце” Шэкспіра. У XVIII стагодзьдзі сьвята стала папулярным у Амэрыцы і дайшло нават да Японіі. Затое «сьвята закаханых» афіцыйна забароненае ў шэрагу мусульманскіх краінаў, у прыватнасьці ў Іране і Савудаўскай Арабіі.
Для бізнэсу кожная нагода добрая
У «дзень закаханых» рамантычныя французы дораць сваім каханым ювэлірныя вырабы, амэрыканцы і італьянцы – кандытарскія вырабы, датчане – засушаныя кветкі. Для гандлю «дзень закаханых» ператварыўся ў неблагі бізнэс, бо падарункі бываюць вельмі дарагія і далёка не абмяжоўваюцца паштоўкамі з чырвонымі сэрцайкамі. Некаторыя лічаць, што любоўныя віншаваньні запачаткаваў сам Валянцін у ІІІ ст. Паводле легенды, будучы ў турме, перад сваёй пакутніцкай сьмерцю Валянцін нібыта паслаў сваёй каханай ліст, які падпісаў « ад твайго Валянціна», і гэтая фраза скарыстоўваецца на паштоўках-«валянцінках» па сёньняшні дзень. Яшчэ іншыя лічаць, што першакрыніцай сёньняшніх «паштовак-валянцінак» быў любоўны допіс зьняволенага ў лёнданскай турме арлеанскага князя да сваёй жонкі. Напэўна, гэты звычай папулярызавала ў 1850 годзе амэрыканка Эстэр Гоўлянд.
Царква насьцярожаная
Як царкоўны чалавек хачу адзначыць, што Царква дыстанцыюецца ад цяперашняй формы «сьвята закаханых», аднак не таму, што бачыць у самой любові нешта нячыстае і заганнае. Хутчэй наадварот. Хто хаця б раз у жыцьці не кахаў і ня быў каханым, той страціў нешта непаўторнае і вялікае. Біблія поўная тэкстаў пра любоў. Я сам часта перачытваю «Песьню над Песьнямі» Саламона з такім самым захапленьнем, як і санэты Шэкспіра ці Пэтраркі.
Чым Царква тлумачыць сваю пазыцыю і што прапануе ўзамен? Паводле прадстаўніка РПЦ а.Дудко (цытую) "дзень Сьвятога Валянціна – гэта не царкоўнае сьвята, і яно не адзначаецца па-царкоўнаму. Затое зьявіліся новыя традыцыі, якія заблытваюць сэнс сьвята. Гэта ня дзень у гонар аднаго са сьвятых, але хутчэй прапаганда адносінаў, якія Царква лічыць незаконнымі. Паводле царкоўных правілаў, любоўныя адносіны паміж мужчынам і жанчынай павінны быць у канчатковым выніку накіраваныя на шлюб, на нараджэньне дзяцей. Яны павінны быць асьвячоныя Царквою. На жаль, дзень сьвятога Валянціна ня толькі апраўдвае, але паэтызуе, бласлаўляе і сакралізуе бестурботныя, эратычныя зносіны і непрыстойныя паводзіны. Царква не зьбіраецца забараняць і ўпарта выкараняць усе звычаі і традыцыі, якіх сама не ўхваляе. Вядома, што сапраўднае царкоўнае сьвята ня дасьць камэрсантам той выгады ад продажу талісманчыкаў, сэрцайкаў, кветак, падарункаў і нават тых мільёнаў паштовак, якія ў дзень сьвятога Валянціна людзі пасылаюць адзін аднаму. Няхай проста ўсе ведаюць пазыцыю Царквы, што грэх застаецца грахом незалежна ад таго, як яго назваць і пад якой маркай яго сьвяткаваць”.
У любові не адно імя
Беларуская мова ведае бадай толькі два асноўныя паняцьці «любоў» і «каханьне», але грэцкая мова ў гэтым сэнсе багацейшая. Яна выразна адрозьнівае як мінімум тры формы любові: эрас – любоў рамантычную, духоўна-цялесную, агапэ – любоў бескарысьлівую, заснаваную на альтруізьме, і філія - любоў свабодную ад сэксу, сяброўскую, ляяльную і верную. Зразумела, ёсьць яшчэ проста сэкс, нарцысізм (эгаізм, любоў да самога сябе) і так званая «плятанічная любоў». Менавіта любові ў яе розных формах прысьвяціў сваю энцыкліку «Бог ёсьць Любоў» Папа Бэнэдыкт XVI. Папа заклікае адрозьніваць чалавечую, эратычную любоў ад боскай. Фізычная любоў, “эрас” патрабуе ачышчэньня, дасьпяваньня і дапаўненьня ахвярнай любоўю – “агапэ”. “Сучаснае ўслаўленьне цела падманлівае, – піша Папа. – Эрас, зьведзены толькі да сэксу, становіцца таварам, звычайнай рэччу, якую можна набыць і прадаць, і што найгоршае, сам чалавек становіцца таварам”. Бэнэдыкт XVI двойчы спасылаецца на біблійную кнігу Саламона “Песьня над Песьнямі”, у якой любоў паміж мужчынам і жанчынай зьяўляецца адлюстраваньнем любові паміж Богам і чалавекам.
Уцаркаўленьне «Валянціна»
Пад уплывам папскай энцыклікі і заклікаў тэоляга Царква спрабуе ўцаркавіць, альбо як часта гаворыцца “ахрысьціць” “дзень закаханых”. У 2000 годзе ў Эрфурце ў гэты дзень адбылося экумэнічнае бласлаўленьне заручаных пар. Эпіскапат Аўстрыі заклікаў праводзіць спэцыяльныя багаслужбы, запрашаць усіх закаханых і гаварыць пра сужэнства, любоў і вернасьць.
Штогод ля ўмоўнай магілы Сьвятога Валянціна ў Тэрні зьбіраюцца пары закаханых і ўрачыста адзначаюць заручыны. Таксама сужэнскія пары сьвяткуюць свае юбілеі і аднаўляюць сужэнскую прысягу. З 1969 году ў Тэрні ўручаецца ўзнагарода імя сьвятога Валянціна пад назвай “Год любові” тым, чыя любоў паспрыяла міру, салідарнасьці і адзінству. Яе атрымалі: актор Пітэр Усьцінаў, маці Тэрэза, Міхаіл Гарбачоў, Ібрагім Ругова і былы асабісты сакратар Яна Паўла Другога Станіслаў Дзівіш. Сам Папа напісаў ў дзень сьвятога Валянціна ў 1997 годзе віншаваньне ў якім гаварылася : “Любоў перамагае, пераступае межы і скасоўвае бар’еры паміж людзьмі. Любоў стварае новае грамадзтва”.
Пётр і Фяўронія супраць Валянціна
Праваслаўная Царква таксама спрабуе надаць «дню закаханых» больш глыбокі, рэлігійны сэнс. Царква хоча, каб гэтае сьвята не падштурхоўвала да трывіяльных, грэшных, павярхоўных і бестурботных адносінаў, каб прапагандавала сапраўдную, чыстую і адказную любоў. Такое сьвята, паводле Царквы, павінна быць накіраванае на ўмацаваньне інстытуту сям'і, а не на разбурэньне яе вольнымі, пазашлюбнымі адносінамі, не павінна абмяжоўвацца мішурой банальных віншаваньняў і чырвоных сэрцайкаў, якія нічога ня значаць і насамрэч ні аб чым ня сьведчаць.
У прыватнасьці РПЦ прапагандуе іншае, альтэрнатыўнае сьвята – 8 ліпеня, ў гонар сьвятых князёў Пятра і Фяўроніі. Яны жылі ў канцы ХІІ-пачатку ХІІІ стагодзьдзяў. Гэта рамантычная гісторыя гарачага каханьня і сужэнскай вернасьці князя і простай вясковай дзяўчыны, якая стала княгіняй. Калі мурамскія баяры запатрабавалі ад Пятра кінуць жонку, альбо адмовіцца ад княства, той адмовіўся ад ўлады. Сіла любові Пятра і Фяўроніі перамагла каварства і нянавісьць. Яны пражылі ўсё жыцьцё ў любові і памерлі ў адзін дзень. Царква спадзяецца, што магчыма гэты дзень і стане традыцыйным сьвятам ня проста закаханых, але закаханых у сямейным пляне. Царква лічыць, што гэта дазволіла б паглыбіць сэнс "сьвята закаханых" і накіраваць яго цяперашнія формы ў тое рэчышча, якое яна лічыць правільным.
На думку праваслаўнага тэоляга, прафэсара Маскоўскай Духоўнай Акадэміі а. дыякана Андрэя Кураева, наўрад ці ўдасца замяніць «сьвятога Валянціна» «Пятром і Фяўроніяй». Лепш спрабаваць напоўніць ужо замацаванае сьвята рэлігійным зьместам, напрыклад – у гэты дзень служыць малебны сьвятому Валянціну аб памнажэньні любові з удзелам усіх закаханых, маладых і старых, і тых, хто хоча пабрацца шлюбам і тых, хто паўстагодзьдзя пражыў ў сужэнстве.
«Я не пытаю ці кахаеш, я адчуваю, я ведаю»
Мабыць гэта заканамернасьць, але з гадамі я асабіста вышэй ацэньваю «агапэ» чым «эрас». Маладосьць і агонь першага каханьня праходзяць, але любоў у сваіх самых розных адценьнях – вечная. Я ня ўпэўнены, ці тыя пачуцьці, дзякуючы якім я пражыў 30 гадоў з адной жанчынай – гэта сапраўдная любоў, але ведаю, што жонка даруе мужу ўсё: дрэннае абыходжаньне, недахоп ўвагі, нізкі стандарт жыцьця, нават сужэнскую здраду. Не даруе толькі аднаго. Калі аднойчы скажаце ёй: «Я ўжо цябе не кахаю».
Па-мойму, і ў дзень закаханых і заўсёды мае сэнс нагадваць пра тую вышэйшую і чысьцейшую форму любові, пра якую піша Апостал Павал: «Любоў церпіць доўга, умілажальваецца, любоў не зайздросьціць, любоў не праслаўляе сябе, не ганарыцца, не бушуе, не шукае свайго, не раздражняецца, не намышляе ліха, ня радуецца зь няпраўды, а разам цешыцца зь ісьціны. Усё пакрывае, усяму верыць, на ўсё спадзяецца, усё пераносіць. Любоў ніколі не мінецца, хоць і прароцтвы спыняцца і мовы змоўкнуць, і веды скасуюцца.” (1 Кар. 13,1-13)