«Імкнуцца запоўніць кадравы дэфіцыт». Чаму Лукашэнка зноў узяўся за «дармаедаў»

16 лістапада Аляксандар Лукашэнка зноў згадаў пра «дармаедаў». То бок тых людзей, якія з тых ці іншых прычын афіцыйна не працуюць.

«Бамжоў, дармаедаў у краіне ня будзе. Усе павінны варушыцца, працаваць, зарабляць на сябе і сваю сям’ю. Мы дапаможам. Мы дапаможам, дамо працоўнае месца, толькі ідзіце працаваць», — сказаў ён.

Некаторыя чыноўнікі на месцах тут жа адрэагавалі на заяву. У Менску анансавалі два кірмашы для незанятых у эканоміцы, дзе прапануюць больш за 200 вакансій: грузчыкі, прыбіральшчыкі, муляры, трактарысты, страхавыя агенты, кухары, зваршчыкі. Такія ж кірмашы праходзілі і ў мінулым месяцы.

Пры гэтым у рэспубліканскім банку вакансій на 20 лістапада 168 517 вакантных месцаў і на іх толькі 13 209 рэзюмэ, то бок ахвотных.

Кожны дзень тут зьяўляецца больш за тысячу вакансій і толькі 19 рэзюмэ.

Пратэсты супраць Дэкрэту № 3 у Менску, 2017 год

Каго цяпер лічаць «дармаедам»

У Беларусі існуе база тых людзей, каго дзяржава лічыць «дармаедамі». Гэта найперш тыя, хто, на думку дзяржавы, ня ўдзельнічае ў фінансаваньні эканомікі, не працуе і ня плаціць падаткаў. З гэтага году база абнаўляецца кожны месяц (раней абнаўлялася раз на тры месяцы. — РС). «Дармаедамі» прызнаюць тых, хто афіцыйна не працуе і ня плаціць падаткі. Такія людзі, калі яны ўласьнікі жыльля, цалкам аплачваюць ацяпленьне, газ і гарачую ваду.

Пры гэтым у беларускім заканадаўстве па-ранейшаму няма дакладнага вызначэньня, каго прызнаваць «дармаедам». Ёсьць толькі пералік асобаў, каго «дармаедамі» не прызнаюць.

Гэта тыя, хто працуе па працоўных дамовах у Беларусі ці ў краінах ЭАЭС; ІП, якія плацяць падаткі; людзі, якія працуюць па дамовах падраду і атрымліваюць прыбытак.

Таксама гэта фізычныя асобы, якія плацяць падаткі з прафэсійнай дзейнасьці; адвакаты, натарыюсы і вайскоўцы; асобы, якія займаюцца аграэкатурызмам; рамесьнікі, творчыя работнікі, сьвятары; асобы, якія займаюцца вытворчасьцю прадукцыі расьлінаводзтва і жывёлагадоўлі (пры гэтым яны мусяць стаць на ўлік у мясцовых органах улады).

Таксама «дармаедамі» ня лічацца асобы, якія стаяць на ўліку як беспрацоўныя, студэнты, сябры радаў дырэктараў арганізацый, калі маюць даход, бацькі ці апекуны дзіцяці з інваліднасьцю да 18 гадоў, а таксама маці, якія выхоўваюць дзіця да 7 гадоў (пры ўмове іх пражываньня ў Беларусі).

Дармаедамі ня лічацца ўдзельнікі нацыянальнай зборнай; спартоўцы — навучэнцы спэцыялізаваных устаноў; асобы, якія працуюць за мяжой (пры ўмове, што яны стаяць на ўліку ў фондзе сацыяльнай абароны і плацяць туды ўнёскі). Таксама асобы, якія здаюць у арэнду нерухомасьць і плацяць падаткі; асобы пад мэдычным наглядам у перадродавы пэрыяд; людзі з інваліднасьцю.

Сёлета з пачатку году ўлады Беларусі ўскладнілі ўмовы для тых беларусаў, хто афіцыйна працуе за мяжой. Каб ня быць «дармаедамі», такія людзі цяпер мусяць плаціць унёскі ў беларускі Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва. Таксама выйшла ўдакладненьне па беларусках, якія выхоўваюць дзяцей да 7 гадоў або трох і болей непаўналетніх. Ім трэба фактычна пражываць у Беларусі. Выключэньне — выезд за мяжу на аздараўленьне ці лячэньне. Таксама дазволены выезд ня больш як на 30 дзён раз на квартал.

«Нельга проста расьпіхаць людзей па існуючых вакансіях»

Паводле эканамісткі Алісы Рыжычэнкі, нельга з чалавека, які не працуе, браць штраф ці прымушаць яго больш плаціць за камуналку, гэта проста нелягічна. Экспэртка зважае, што сьпярша пры дапамозе заканадаўства ўлада змагалася з тымі, хто працуе за мяжой і ня плаціць падаткі, а цяпер хоча даць рады кадраваму голаду.

«Калі гэта толькі ўводзілася, хацелі папоўніць бюджэт за кошт людзей, якія працуюць за мяжой і ніяк не дэкляруюць свае даходы. Потым чыноўнікі зразумелі, што калі існуе праблема, на ёй можна зарабіць: праводзіць праверкі, ствараць камісіі, рассылаць лісты. А зараз гэтае пытаньне зноў уздымаецца, бо востра стаіць праблема кадравага дэфіцыту», — зважае Аліса Рыжычэнка.

Сапраўды, першапачаткова дзяржава ў 2017 годзе пачала браць з «дармаедаў» падатак. Аднак гэтае рашэньне пасьля адмянілі. На думку Алісы Рыжычэнкі, праблему трэба вырашаць глыбока: ад падыходу да адукацыі, да інфраструктуры, дапамогі людзям асвоіць новую прафэсію.

«Немагчыма чалавека, які ня мае даходу, прымусіць ісьці навучацца новай прафэсіі. Трэба мяняць сыстэму дапамогі ў працаўладкаваньні, павышаць дапамогу па беспрацоўі. Трэба дапамагаць людзям шукаць новы шлях да працаўладкаваньня. А не лічыць проста, што ў нас ёсьць, умоўна, 100 тысяч беспрацоўных і 160 тысяч вакансій, і мы іх зараз па гэтых вакансіях расьпіхаем. Нягледзячы на заробкі, жаданьні людзей і іх кваліфікацыю», — мяркуе эканамістка.

Аліса Рыжычэнка дадае, што для супрацоўнікаў павінны быць матывацыйныя мэханізмы.

«Людзі мусяць разумець, навошта ім працаваць. Проста за тры капейкі некуды хадзіць — у гэтым няма матывацыі. Нельга вырашыць праблему зь беспрацоўнымі, назваўшы іх „дармаедамі“ і закідаўшы штрафамі ці высокай камуналкай», — кажа экспэртка.

Як улада змагалася з «дармаедамі»

2015 год. Лукашэнка выдае дэкрэт «Аб прадухіленьні сацыяльнага ўтрыманства», які мае змагацца зь «незанятымі ў эканоміцы» грамадзянамі. Паводле яго, яны як асобы, якія ня ўдзельнічаюць у фінансаваньні дзяржавы, мусяць за гэта плаціць падатак. Пасьля дэкрэт дапрацавалі і ўдакладнілі катэгорыі грамадзян, якія пад яго падпадаюць.

2017 год. Дэкрэт запрацаваў. Тыя, хто ня быў заняты ў эканоміцы, на думку дзяржавы, мусілі сплаціць падатак. За год — каля 360 рублёў (каля 180 эўра па тагачасным курсе). Крайні тэрмін сплаты — 20 лютага 2017 году.

З 470 тысяч тых, хто мусіў сплаціць такі падатак, зрабілі гэта толькі крыху больш за 11%. Па ўсёй Беларусі пракацілася хваля масавых пратэстаў, якая ахапіла як буйныя гарады, так і рэгіёны. У сакавіку Лукашэнка прыпыніў дзеяньне дэкрэту.

2018 год. Лукашэнка падпісаў дэкрэт «Аб садзейнічаньні занятасьці насельніцтва». Згодна зь ім, пачынаючы з 2019 году, грамадзяне, якія ня ўдзельнічаюць у фінансаваньні эканомікі, мусілі цалкам аплачваць камунальныя паслугі.

2019 год. Улады ўдакладнілі, якія менавіта паслугі «дармаеды» будуць аплачваць цалкам. З 2019 году такой стала плата за гарачую ваду.

2021 год. Для «не занятых у эканоміцы» ўвялі поўную плату за газ і ацяпленьне.

2022 год. Пачаліся актыўныя праверкі грамадзян, якія працуюць за мяжой, на прадмет працоўных дамоваў.

2024 год. Пашырылі сьпіс тых, каго могуць палічыць «не занятым у эканоміцы». Цяпер, каб ня трапіць у базу, недастаткова проста мець ІП, трэба сплаціць падатак. Беларускі, якія выхоўваюць дзіця да 7 гадоў ці маюць трох і больш непаўналетніх дзяцей, не павінны выяжджаць за мяжу больш як на 30 дзён за квартал, калі гэта не лячэньне.

Пры гэтым узровень фактычнага беспрацоўя ў Беларусі складаў 3,5% на 2023 год. У 2017 годзе, калі ўводзілі падатак на беспрацоўе, ён быў большы за 5%.