Выбары ў Беларусі адбываюцца ва ўмовах палітычнага крызісу, шырокамаштабных рэпрэсій і, паводле міжнародных арганізацый, носяць несвабодны і недэмакратычны характар. У Беларусі не засталося афіцыйна зарэгістраваных апазыцыйных партый і незалежных грамадзкіх арганізацый.
Цэнтральная выбарчая камісія (ЦВК) Беларусі ўхваліла рашэньне аб рэгістрацыі яшчэ 3 ініцытыўных груп грамадзян для збору подпісаў выбарнікаў на падтрымку вылучэньня кандыдатаў.
На пасяджэньні 4 лістапада, якое трансьлявалі на афіцыйным сайце ЦВК, зарэгістравалі ініцыятыўныя групы:
- Ганны Канапацкай (дэпутаткі Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу VI скліканьня (2016–2019 гг.), экс-кандыдаткі на прэзыдэнта Беларусі на выбарах 2020 году). Пры праверцы яе дакумэнтаў знайшлі шэраг памылак, зьвязаных зь неадпаведнымі пашпартнымі і пэрсанальнымі зьвесткамі сябраў ініцыятыўнай групы. Іх ЦВК прапанавала выключыць са складу групы. Такіх грамадзян больш за 100. Рашэньне аб рэгістрацыі падтрымалі аднагалосна.
- Сяргея Бобрыкава, былога начальніка Вайсковай акадэміі (з 2009 па 2016 год), генэрал-маёра, які цяпер узначальвае Рэспубліканскую раду грамадзкага аб’яднаньня «Беларускі саюз афіцэраў». У 2016 годзе быў абраны дэпутатам Палаты прадстаўнікоў, дзе займаў пасаду намесьніка старшыні сталай камісіі нацыянальнай бясьпекі. Групу зарэгістравалі аднагалосна , але 16 чалавек выключылі зь яе складу празь неадпаведнасьць пашпартных зьвестак.
- Сяргея Сыранкова, лідэра праўладнай Камуністычнай партыі Беларусі. Групу зарэгістравалі аднагалосна, але 22 чалавек выключылі зь яе складу празь неадпаведнасьць пашпартных зьвестак.
У рэгістрацыі ініцыятыўных груп таксама аднагалосна адмовілі двум прэтэндэнтам:
- Дзіяне Кавалёвай, жыхарцы Магілёва. Раней яна была прадпрымальніцай і здавала жытло на содні, але ў 2021 годзе яе ІП закрылі з прычыны неажыцьцяўленьня дзейнасьці. Групу не зарэгістравалі, таму што датычна 30 з 114 прапанаваных сябраў ініцыятыўнай групы былі пазначаныя неадпаведныя пашпартныя зьвесткі. А для рэгістрацыі ініцыятыўнай групы неабходна, каб у яе складзе было ня менш за 100 чалавек. Рашэньне ЦВК можна абскардзіць у Вярхоўным судзе Беларусі.
- Віктару Куляшу, доктару біялягічных навук, прафэсару катэдры экалёгіі чалавека на факультэце сацыякультурных камунікацый БДУ. Вучыўся на біялягічным факультэце БДУ, абараніў доктарскую дысэртацыю па тэме «Біялягічныя асновы цеплаводнай аквакультуры прамысловых ракападобных». У рэгістрацыі групы яму адмовілі, таму што ён не падаў сьпіс сябраў ініцыятыўнай групы.
Раней ЦВК зарэгістравала ініцыятыўныя групы Аляксандра Лукашэнкі, Алега Гайдукевіча, Аляксандра Хіжняка і Вольгі Чамаданавай. Яшчэ двум прэтэндэнтам, кіраўніку зьліквідаванага ўладамі Беларусі руху «За свабоду», экспэрту ў рэгіянальным разьвіцьці Народнага антыкрызіснага ўпраўленьня Юрыю Губарэвічу і Аляксандру Драздову, у рэгістрацыі адмовілі.
У Беларусі для правядзеньня выбараў 26 студзеня 2025 году ўжо фармуюць 153 тэрытарыяльныя камісіі: 6 абласных і Менскую гарадзкую, 118 раённых, 4 гарадзкія — у гарадах абласнога падпарадкаваньня, 24 раённыя ў гарадах.
Прадстаўнікоў апазыцыі ў камісіях, якія ўжо сфармавалі, няма, усе апазыцыйныя партыі і многія грамадзкія аб’яднаньні і незалежныя прафсаюзы ў Беларусі зьліквідаваныя, а многія іх лідэры і актывісты знаходзяцца ў турмах і за мяжой у вымушанай эміграцыі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Кандыдаты ёсьць, а канкурэнцыі няма. Чым падобныя выбары ў Беларусі і ТуркмэністанеВыбары 2025 году ў Беларусі
- Выбары прэзыдэнта Беларусі прызначылі на 26 студзеня 2025 году — нашмат раней, чым можна было чакаць. Такое рашэньне ўхвалілі на пасяджэньні Палаты прадстаўнікоў 23 кастрычніка. Паводле заканадаўства, сёмыя прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі павінны адбыцца не пазьней за 20 ліпеня 2025 году.
- Аляксандар Лукашэнка ўжо заявіў пра намер працягнуць сваю ўладу над краінай яшчэ прынамсі на пяць год. Гэта будуць ужо сёмыя выбары для аўтарытарнага кіраўніка дзяржавы. Колькі часу Лукашэнка застаецца ва ўладзе: онлайн-лічыльнік.
- Напярэдадні абвяшчэньня даты галасаваньня амбасадар Расеі ў Беларусі Барыс Грызлоў сказаў, што расейскі бок дапаможа Менску ў выпадку «спробаў дэстабілізацыі» ў часе выбараў, калі Беларусь зьвернецца па такую дапамогу.
- Офіс Сьвятланы Ціханоўскай, Аб’яднаны пераходны кабінэт і Каардынацыйная рада выпусьцілі сумесную заяву, у якой падкрэсьлілі, што цяперашняя электаральная кампанія праводзіцца ў сытуацыі глыбокага палітычнага крызісу ў Беларусі, а Аляксандар Лукашэнка незаконна ўтрымлівае ўладу шляхам рэпрэсіяў супраць беларускага грамадзтва, і заклікалі беларусаў «выказаць свой пратэст шляхам галасаваньня супраць усіх, хто крадзе нашае права голасу».
- Раней дэмакратычныя сілы Беларусі ўжо неаднаразова заяўлялі, што будуць дабівацца непрызнаньня гэтых выбараў міжнароднай супольнасьцю.
- Папярэднія выбары 9 жніўня 2020 году прайшлі ва ўмовах масавых фальсыфікацыяў і адзначыліся самымі масавымі пратэстамі за ўсю гісторыю незалежнай Беларусі. Вынікі выбараў не былі прызнаныя міжнароднай супольнасьцю, краіны Захаду неаднойчы ўводзілі санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі, якога ня лічаць легітымным прэзыдэнтам Беларусі.
- Палітычны крызіс, які ўзьнік пасьля выбараў 2020 году ў Беларусі, і шырокамаштабныя рэпрэсіі ў краіне працягваюцца да гэтага часу.
- У турмах Беларусі застаецца каля 1,3 тысячы чалавек, якіх праваабаронцы прызналі палітвязьнямі (колькасьць асуджаных з палітычных матываў значна большая). З 2020 году праваабарончаму цэнтру «Вясна» вядомыя прозьвішчы сама меней 7400 фігурантаў крымінальных палітычных спраў у Беларусі, заведзеных з палітычных матываў. Зь іх 6013 чалавек ужо асудзілі (як мінімум 2336 чалавек — на пазбаўленьне волі, 681 — на «хімію»). Больш за 50 тысяч чалавек затрымлівалі з палітычных матываў.
- У сувязі з пагрозай палітычнага перасьледу Беларусь пасьля 2020 году, паводле розных ацэнак, пакінулі сотні тысяч беларусаў: сацыёляг Генадзь Коршунаў у траўні 2024-га ацэньваў маштаб палітычнай эміграцыі ў 500-600 тысяч чалавек, намесьнік кіраўніка МУС Карпянкоў у кастрычніку 2023 году казаў, што з 2020 году зь Беларусі зьехалі 350 тысяч чалавек.
- У Беларусі ліквідавалі амаль амаль усе палітычныя партыі, засталіся толькі 4 праўладныя партыі. Агулам грамадзкі сэктар краіны, пачынаючы з пасьлявыбарчага пэрыяду 2020 году, страціў ужо сама меней 1838 некамэрцыйных арганізацыяў (сярод іх грамадзкія аб’яднаньні, прафсаюзы, палітычныя партыі, фонды, недзяржаўныя ўстановы, асацыяцыі, рэлігійныя арганізацыі і інш.).
- Пасьля выбараў 2020 году ў Беларусі прызналі «экстрэмісцкімі фармаваньнямі/арганізацыямі» і заблякавалі практычна ўсе незалежныя СМІ, журналісты гэтых мэдыя сутыкнуліся з затрыманьнямі, арыштамі, ператрусамі, адміністрацыйным і крымінальным перасьледам, многія вымушана пакінулі краіну і працягнулі працаваць з-за мяжы. За кратамі ў Беларусі цяпер застаюцца 36 прадстаўнікоў мэдыя.