Правал ці адносны посьпех? Пра што сьведчаць вынікі Саміту міру ў Швайцарыі

Сьцісла:

• Паводле плянаў Украіны і Захаду, на саміце зьбіраліся стварыць нефармальную праўкраінскую кааліцыю на грунце «формулы міру» Зяленскага, каб ціснуць на Расею, патрабуючы ад яе спыненьня агрэсіі.
• Аднак усё выявілася больш складаным. Для большасьці краін Глябальнага Поўдня вайна Расеі супраць Украіны далёкая ад іх нацыянальных інтарэсаў.
• Напярэдадні саміту Пуцін выставіў ультыматум, паводле якога мір магчымы толькі пры ўмове поўнай капітуляцыі Ўкраіны і Захаду.
• У выніковым дакумэнце саміту ёсьць шэраг праўкраінскіх і антырасейскіх тэзісаў.

Ініцыятарам правядзеньня Саміту міру былі Ўкраіна і Захад. Паколькі Расею (і Беларусь) як бок канфлікту туды не запрасілі, то відавочна, што форум не прадугледжваў дасягненьня нейкіх мірных пагадненьняў. Задача ставілася іншая. На саміце плянавалі стварыць нейкую вельмі нефармальную праўкраінскую і антырасейскую кааліцыю. Па аналёгіі з антыгітлераўскай кааліцыяй падчас Другой сусьветнай вайны. Палітычным грунтам выніковага дакумэнту саміту павінна была стаць «формула міру» прэзыдэнта Ўкраіны Ўладзіміра Зяленскага. Яна прадугледжвае вывад расейскіх войскаў з усёй тэрыторыі Ўкраіны і вяртаньне да межаў 1991 году.

Была надзея, што да рэалізацыі гэтай ідэі далучыцца большасьць краін Глябальнага Поўдня. Надзеі грунтаваліся на выніках галасаваньня ў Гэнэральнай Асамблеі Арганізацыі Аб’яднаных Нацый. Напрыклад, падчас экстранай сэсіі Генасамблеі ААН 2 сакавіка 2022 году, неўзабаве пасьля пачатку расейскай агрэсіі, за асуджэньне ўварваньня Расеі ва Ўкраіну прагаласавала 141 краіна, устрымаліся 35 і 5 прагаласавалі супраць (Беларусь, КНДР, Расея, Сырыя і Эрытрэя). Здавалася б, можна сабраць кіраўнікоў гэтай 141 краіны і падтрымаць «формулу міру» Ўладзіміра Зеленскага, якая ў цэлым супадае з рэзалюцыяй Генасамблеі ААН. І ўжо ад імя абсалютнай большасьці краін сьвету ціснуць на Расею, патрабуючы спыненьня агрэсіі.

Аднак усё выявілася больш складаным. Расея рабіла вялікія высілкі, каб мінімізаваць эфэкт саміту ў Швайцарыі. Ёй дапамагаў Кітай. Але галоўная праблема палягае ў тым, што для большасьці краін Глябальнага Поўдня вайна Расеі супраць Украіны далёкая ад іх нацыянальных інтарэсаў, як яны іх разумеюць. Адна справа прагаласаваць у ААН, і зусім іншая — упісацца ў канфлікт на адным з бакоў. Таму краіны Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амэрыкі ў большасьці не падтрымалі санкцыі Захаду супраць Расеі і Беларусі. І калі паглядзець, хто прыехаў у Швайцарыю, то гэта каля 50 краін «кааліцыі Рамштайн» плюс каля 40 дзяржаў Глябальнага Поўдня.

Таму напярэдадні саміту Ўкраіне давялося рэдукаваць «формулу міру» Зяленскага з 10 да 3 пунктаў. Тым ня менш выніковае камюніке падпісалі толькі 80 краін з 92, якія ўдзельнічалі. Прычым не падпісалі краіны БРІКС (Бразылія, Індыя, Паўднёвая Афрыка), а яшчэ дзьве краіны гэтай новай арганізацыі (Расея, Кітай) ня ўдзельнічалі ў саміце.

Напярэдадні саміту Ўладзімір Пуцін выступіў з заявай, у якой выклаў свае ўмовы міру. Ягоная пазыцыя стала больш жорсткай. Раней Крэмль неафіцыйна прапаноўваў спыніць вайну, захаваўшы за сабой ужо акупаваныя тэрыторыі, і пачаць перамовы. Прыкладна такую формулу неаднаразова агучваў Аляксандар Лукашэнка, прэзэнтуючы расейскую пазыцыю. Больш за тое, ён нават прапаноўваў вярнуцца да Стамбульскіх дамоўленасьцяў, паволе якіх пытаньне аб захопленых Расеяй украінскіх тэрыторях зьяўлялася тэмай перамоваў.

Цяпер Пуцін заявіў пра новыя ўмовы Масквы для пачатку мірных перамоваў: вывад украінскіх войскаў з Данецкай, Луганскай, Запароскай і Херсонскай абласьцей, нэўтральны статус Украіны, яе «дэмілітарызацыя» і «дэнацыфікацыя». Фактычна прэзыдэнт Расеі выставіў ультыматум, паводле якога мір магчымы толькі пры ўмове поўнай капітуляцыі Ўкраіны і Захаду. І ніякіх кампрамісаў. Калі пазыцыю спыненьня вайны на цяперашняй лініі фронту і пачатак перамоваў маглі б падтрымаць некаторыя заходнія палітыкі, то патрабаваньне поўнай і безумоўнай капітуляцыі ад другога боку наўрад ці знойдзе падтрымку нават у патэнцыйных саюзьнікаў РФ.

Што ў выніку? У выніковым дакумэнце саміту ёсьць шэраг праўкраінскіх і антырасейскіх тэзісаў:

• нагадваньне пра рэзалюцыі Генэральнай Асамблеі ААН, якія асудзілі расейскую агрэсію.
• пацьвярджэньне прыхільнасьці да прынцыпаў абароны сувэрэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасьці любых дзяржаў, у тым ліку Ўкраіны, у міжнародна прызнаных межах.
• Запароская атамная электрастанцыя павінна знаходзіцца пад поўным сувэрэнным кантролем Украіны (цяпер яна захоплена Расеяй).
• недапушчальнасьць пагрозаў аб прымяненьні ядзернай зброі ў кантэксьце вайны супраць Украіны. (Пагрозы яе прымяненьня неаднаразова гучалі з вуснаў афіцыйных асобаў Расеі і Беларусі).
• усе дэпартаваныя і незаконна перамешчаныя ўкраінскія дзеці, а таксама ўсе іншыя ўкраінскія цывільныя асобы, якія былі незаконна затрыманыя, павінны быць вернуты ва Ўкраіну. (Гэты пункт, асабліва пра дзяцей, непасрэдна датычны да Беларусі).

Сёньня гэта максымум, якога можна было дамагчыся ад саміту. Задача запуску мірнага працэсу з дапамогай гэтага форуму не рэалізаваная. Цяпер пачынаецца палітычная і дыпляматычная барацьба за інтэрпрэтацыю яго вынікаў. Расея і Беларусь будуць гаварыць аб правале мерапрыемства. Украіна і Захад ацэньваюць яго як адносны посьпех.

Беларуская тэма прагучала на саміце толькі з вуснаў прэзыдэнта Польшчы Анджэя Дуды, які назваў Лукашэнку «лялькай Пуціна ў Беларусі». Для афіцыйнага Менску саміт мала што памяняў. Хіба што чарговы раз зафіксаваў, што адкрытая падтрымка расейскай агрэсіі значна абмяжоўвае міжнародныя магчымасьці краіны.