Рыторыка «вакол і ўнутры нас ворагі і агенты» некалькі гадоў не пакідае вуснаў беларускай улады і кіраўніцтва спэцслужбаў. Старшыня КДБ Іван Тэртэль заявіў у лютым 2024-га, што за шпіёнскую дзейнасьць у 2022-2023 гадах у Беларусі затрымалі 16 замежных грамадзян. У асноўным гэта нашы суседзі: украінцы, літоўцы, палякі..
Затрымлівалі іншаземцаў праз абвінавачваньне ў шпіянажы на карысьць іншай дзяржавы і да пачатку поўнамаштабнага расейскага ўварваньня ва Ўкраіну. З 2013-га па 2018 год такіх выпадкаў было 36.
Аднаго з затрыманых «шпіёнаў», украінскага журналіста Паўла Шаройку, у 2019 годзе памянялі на «шпіёна» зь Беларусі, якога злавілі ва Ўкраіне — Юрыя Палітыку. Абмен адбыўся напярэдадні сустрэчы Аляксандра Лукашэнкі і Ўладзіміра Зяленскага ў Жытоміры ў 2019 годзе.
Павал Шаройка падчас абмену на беларуска-ўкраінскай мяжы
Літоўскія «шпіёны»
Літоўскія ўлады за апошнія год-два не называлі дакладнай лічбы сваіх грамадзян, затрыманых у Беларусі па абвінавачваньні ў шпіянажы. Гаварылася толькі пра «некалькі чалавек». Адным з апошніх стаў выпадак Алены Раманаўскене, якую пачнуць судзіць у закрытым рэжыме ў Менску 3 чэрвеня. Ёй пагражае да 7 гадоў калёніі. Раманаўскене затрымалі летась за «агентурную дзейнасьць». Літоўскія СМІ сьцьвярджаюць, што МЗС у курсе сытуацыі і затрыманай аказваюць дапамогу. Пра гэта выданьню BNS заявіла прадстаўніца міністра замежных спраў Паўліна Лявіцкіце.
Выданьне 15.min піша, што грамадзянка Літвы, затрыманая ў Беларусі, раней працавала ў санаторыі «Беларусь» (разьмешчаны ў Друскеніках).
59-гадовая Алена Раманаўскене нарадзілася ў Беларусі, скончыла Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт. Пасьля жыла і працавала ў Літве. У 2023 годзе яна яна была кандыдаткай на выбарах у гарадзкую раду Друскенікаў ад камітэта «За Друскенікі», але выбраная не была. Працавала загадчыцай аддзела маркетынгу ў санаторыі «Беларусь», а таксама ўзначальвала невялікую прыватную кампанію.
Улетку 2022 году ў Беларусі затрымалі Андрэя Кобеля. Ён працаваў галоўным доктарам таго самага санаторыя «Беларусь», пасьля — на той жа пасадзе ў санаторыі ў Сочы (Расея). Пазьней кіраваў аддзелам Рэспубліканскага навукова-практычнага цэнтру пульманалёгіі ў Менску.
Працэс над ім пачаўся 16 жніўня 2023 году ў Менскім гарадзкім судзе. Мэдыка вінавацілі ў «здрадзе дзяржаве». Кобеля нібыта завэрбавалі літоўскія спэцслужбы пад пагрозай шантажу і патрабавалі зьбіраць і перадаваць зьвесткі пра тых, хто адпачывае ў санаторыях, а таксама інфармацыю пра рэзыдэнцыю Аляксандра Лукашэнкі ў Сочы на тэрыторыі санаторыя. Прапагандысты вінавацілі Кобеля ў тым, што ён нібыта ўладкоўваў на працу людзей на патрабаваньне Дэпартамэнту дзяржаўнай бясьпекі Літвы. Літоўскія спэцслужбы працэсу не камэнтуюць. Прысуд мэдыку невядомы.
Андрэй Кобель. Скрыншот зь сюжэту беларускай дзяржаўнай тэлевізіі
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Лекар, музыка, прадпрымальнік. Каго ў Беларусі вінавацілі ў шпіянажы альбо здрадзе дзяржавеПольскія
Актыўна вышукваюць беларускія ўлады і польскіх «шпіёнаў». Адзін зь іх, 58-гадовы грамадзянін Польшчы Ежы Жывалеўскі, атрымаў на судзе 4 гады калёніі.
Ён паходзіць зь вёскі на польскім Падляшшы. Ажаніўся зь беларускай Аленай і пераехаў жыць у Горадню. У пары ёсьць сын. Са словаў сяброў, Жывалеўскія трымалі краму і гандлявалі на рынку. Ежы затрымалі 25 сакавіка 2022 году. Яго абвінавацілі ў «агентурнай дзейнасьці». Працэс праходзіў у закрытым рэжыме ў Горадзенскім абласным судзе. Судзьдзя — Анатоль Заяц. 22 сакавіка 2023 году Жывалеўскага асудзілі на 4 гады калёніі. Праваабаронцы прызналі паляка палітвязьнем.
У Белаазёрску беларускія ўлады злавілі іншага «польскага шпіёна», Томаша Бярозу. Ён жыў там жа, займаўся рытуальнымі паслугамі, рабіў помнікі. Яго справу пачалі разглядаць 14 чэрвеня 2023 году ў Берасьцейскім абласным судзе, Бярозу вінавацяць у «агентурнай дзейнасьці» і «шпіянажы». Вынік суду невядомы.
Кіраўнік КДБ Беларусі Іван Тэртэль
І ўкраінскія
Беларускія ўлады пасьля 24 лютага 2022 году ўдзяляюць асаблівую ўвагу грамадзянам Украіны. Пры перасячэньні мяжы ім робяць асаблівы надгляд. На тэрыторыі Беларусі ўкраінскіх «шпіёнаў» ловяць пэрыядычна. У 2023 годзе былы амбасадар Украіны ў Беларусі Ігар Кізім казаў, што за кратамі на той момант знаходзіліся 7 украінцаў, падазраваных у шпіянажы.
Тым часам кіраўнік КДБ Іван Тэртэль у тым жа 2023 годзе сьцьвярджаў, што за агентурную дзейнасьць на тэрыторыі Беларусі затрымалі дзясяткі грамадзян Украіны.
Свабода падрабязна пісала пра адну з такіх справаў, гісторыю жыхаркі Чарнігава Натальлі Захаранкі. Яна як мінімум 10 гадоў езьдзіла ў Беларусь і назад, перавозіла тавары, была сьведкай на судзе ў справе гомельскіх мытнікаў, асуджаных на вялікія тэрміны за хабарніцтва. Пасьля пачатку паўнавартаснага расейскага ўварваньня ва Ўкраіну Натальля працягвала рэгулярныя паездкі ў Беларусь, перавозіла грошы, перадачы, рэчы, людзей. Езьдзіла штомесяц з 2022-га па 2023 год. Улетку 2023 году яна была затрыманая ў Мазыры. За «агентурную дзейнасьць» у 2024 годзе Натальлі прысудзілі 9 гадоў пазбаўленьня волі.
Падобная гісторыя здарылася з украінцам Андрэем Шмаем, які жыў і працаваў у Віцебску. Яго затрымалі і таксама абвінавацілі ў шпіянажы. Да затрыманьня ўкраінец працаваў рабочым па абслугоўваньні будынку Віцебскага аблвыканкаму. Па вэрсіі беларускіх праваахоўнікаў, ён перадаваў ва Ўкраіну сакрэтную інфармацыю.
У студзені 2023 году ў Кобрыні затрымалі 23-гадовага Арцёма Макавея, таксама грамадзяніна Ўкраіны. Ягоная маці Іна прыяжджала ў Беларусь, каб знайсьці сына.
«Бо ён проста прапаў, і ўсё. Але ні ў КДБ, ні ў СІЗА мне ніхто нічога не сказаў, не адказаў. Проста сядзіць, бо ўкраінец?» — казала раней Іна Свабодзе.
Макавея абвінавацілі паводле артыкулу 358 КК («Агентурная дзейнасьць»). Маці ўкраінца ня верыць у такія абвінавачаньні.
«Якія факты, якія доказы? Усе проста маўчаць. Якая агентурная дзейнасьць? Ён працаваў дыджэем, не цікавіўся палітыкай увогуле! І ўсе маўчаць. Мне няма ў каго спытацца пра сына. Яны нічога ня могуць даказаць, бо ён нічога не рабіў такога», — гаварыла Іна Макавей.
У траўні 2024 году Арцёма Макавея асудзілі на 6 гадоў калёніі.