​​​​​​​«І Масква, і пагатоў Менск ня могуць заняць адназначна праарабскую пазыцыю», — Аркадзь Мошэс

Дырэктар дасьледчых праграмаў Усходняга суседзтва і Расеі ў Фінскім інстытуце міжнародных дачыненьняў Аркадзь Мошэс даў інтэрвію Радыё Свабода з нагоды вайны ў Ізраілі.

Сьцісла:

• Такую вялікую міжнародную сымпатыю да Ізраілю цяжка ўзгадаць за апошнія 20 гадоў.
• Менск і Масква ня могуць прыняць пазыцыю пэўнага аднаго боку канфлікту.
• Расея апошнія гадоў дваццаць заўсёды балянсавала на Блізкім Усходзе, і яе палітыка там была даволі ўдалай.
• Масква выйграе ад таго, што Захад мае новы галаўны боль.
• Пра Беларусь не забудуць, ціск на рэжым будзе працягвацца.

— Ці магчыма прагназаваць далейшае разьвіцьцё падзеяў у вайне паміж Ізраілем і групоўкай ХАМАС? Ці лічыце вы, што гэты канфлікт можа разрасьціся да большых маштабаў праз уступленьне ў вайну іншых бакоў? І як можа выглядаць нейкае лягічнае заканчэньне цяперашняй стадыі канфлікту, чым гэтая вайна можа скончыцца?

— Вельмі цяжка прагназаваць, бо пакуль мы не зусім разумеем некалькіх ключавых рэчаў, напрыклад, патэнцыйнага ўмяшаньня Ірану ці ЗША. Але ўжо зразумела, што цяперашняе абвастрэньне істотна адрозьніваецца ад тых, што здараліся апошнімі гадамі. І адрозьніваецца найперш тым, што сёньня нельга казаць пра нейкія правакацыі з боку Ізраілю.

Дырэктар дасьледчых праграмаў Усходняга суседзтва і Расеі ў Фінскім інстытуце міжнародных дачыненьняў Аркадзь Мошэс

Гэта быў нічым не справакаваны масавы тэрарыстычны акт ХАМАСу супраць мірных ізраільскіх грамадзянаў. І рэакцыя сусьветнай супольнасьці была вельмі паказальнай, такога раней не было. Мы ўжо бачым прапанову Эўракамісіі спыніць гуманітарную дапамогу Сэктару Газа. Мы нават назіраем неадназначную і зьмешаную рэакцыю кіраўнікоў розных арабскіх краінаў — яны кажуць пра «мір», але ня кідаюцца абараняць ХАМАС.

Сёньня ў сьвеце сярод кіраўнікоў краінаў амаль няма людзей, якія займаюць прахамасаўскую пазыцыю. І гэта вельмі важна, бо апошнімі гадамі, асабліва ў Эўропе, сярод іншага, у выніку росту левых настрояў, заўсёды было прынята лаяць Ізраіль. Зараз ніхто нават не спрабуе гэтага рабіць. Мне здаецца, такіх вялікіх сымпатыяў да Ізраілю я не ўзгадаю — магчыма, з таго моманту, калі заключаліся пагадненьні ў Осла.

— Але ці ня зьнікне гэтая салідарнасьць з Ізраілем пасьля ягонага рашучага ўдару ў адказ, у выніку чаго будуць гінуць у тым ліку і мірныя жыхары? Ці ня стане сусьветная супольнасьць зноў традыцыйна заклікаць Ізраіль да стрыманасьці і асуджаць празьмернае ўжываньне сілы?

— Такія галасы зьявяцца, але ня стануць большасьцю. Тут будзе іншае — ня надта публічнае лабіяваньне. У Эўропе мільёны арабскіх і мусульманскіх выбарнікаў, яны нярэдка дастаткова арганізаваныя. Лабіяваньне будзе нарастаць, але зьмены публічнай пазыцыі, я думаю, ня будзе.

Калі вайна зацягнецца — так, магчыма, стане больш крытычных выступаў на адрас Ізраілю. Але гэта не пытаньне найбліжэйшых дзён ці нават тыдняў, а далейшага часу.

Яшчэ адзін момант, які трэба ўлічваць: усе так ці іначай звыкліся, што ўва ўсіх такіх канфліктах ніхто ніколі да канца нічога не даводзіць. Заўсёды зьяўляюцца рэакцыі: «а давайце замарозім, мір лепшы за вайну». І зараз зразумела, што ніякай «канчатковай перамогі» Ізраілю над Газай быць ня можа — але сур’ёзная параза і аслабленьне вайскова-арганізацыйнай і фінансавай асновы ХАМАСу можа адбыцца.

— Тады дзеля чаго ХАМАС гэта пачаў? Няўжо ўсё гэта зроблена дзеля «інфармацыйнай перамогі» — кадраў забітых і захопленых у палон ізраільцаў? Ці мо быў намер (як сьцьвярджаюць некаторыя палітолягі) сарваць падпісаньне пагадненьня паміж Ізраілем і Саудаўскай Арабіяй?

— Калі і быў намер сарваць збліжэньне Ізраілю і Саудаўскай Арабіі, то папраўдзе атрымаецца наадварот. Бо цяпер Саудаўская Арабія будзе яшчэ больш зацікаўленая збліжацца з ЗША і Ізраілем, паколькі альтэрнатывай будзе ўзмацненьне Ірану. У яе інтарэсах дачакацца аслабленьня групоўкі ХАМАС, якую падтрымлівае Іран.

Магчыма, ХАМАС, ведаючы нейкія рэчы, якіх мы ня ведаем, і ўзгадніўшы гэта з Іранам, вырашыла такім чынам прыцягнуць да сябе ўвагу. Аднак актамі масавага тэрарызму і захопам закладнікаў прыцягнуць «увагу» можна, але яна будзе выключна са знакам «мінус».

— Менск і Масква даволі стрымана рэагуюць на гэтую вайну. Лукашэнка дагэтуль ня выказаўся, Пуцін традыцыйна абвінаваціў ува ўсім ЗША.

— Адназначна, што і Менск, і Масква ня могуць заняць пазыцыю пэўнага аднаго боку канфлікту. Таму яны і будуць казаць, што «мы за мір, за дээскаляцыю, давайце жыць дружна».

І Масква, і пагатоў Менск ня могуць заняць адназначна праарабскую пазыцыю. Бо для Масквы важна, каб Ізраіль захоўваў тую раўнаважную пазыцыю ў расейска-ўкраінскай вайне, якую ён меў дагэтуль. Ізраіль вельмі асьцярожна паводзіў сябе гэтыя паўтара года. Калі Ізраіль пяройдзе адназначна на пазыцыі Ўкраіны, гэта будзе вельмі сур’ёзным палітычным ударам для Масквы.

Расея апошнія гадоў дваццаць заўсёды балянсавала на Блізкім Усходзе, і яе палітыка там была даволі ўдалай. Бо Масква не выбірала ніводзін з бакоў і мела добрыя адносіны з усімі — Іранам, Ізраілем, Саудаўскай Арабіяй.

Таму Масква гаворыць тое, што гаворыць. А Менску даводзіцца ўлічваць пазыцыю Масквы, ды і сваю сытуацыю. Падтрымаць Ізраіль немагчыма празь відавочна нэгатыўную рэакцыю арабскіх краінаў. А цалкам падтрымаць арабаў непажадана, бо невядома, чым усё скончыцца, і гэта будзе працаваць у якасьці вельмі сур’ёзнага дадатковага раздражняльніка ў беларуска-заходніх адносінах.

— Але чым так важны Ізраіль для Масквы і Менску, чаму яны ня могуць заняць цалкам антыізраільскую пазыцыю? З Захадам адносіны і так максымальна сапсаваныя...

— Масква вельмі цэніць добрыя адносіны з Ізраілем. Бо поўны пераход Ізраілю ў лягер краінаў, якія адназначна падтрымліваюць Украіну, быў бы вельм хваравітым ударам і ў палітычным, і ў вайскова-тэхнічным сэнсе. Калі Ўкраіна пачне атрымліваць зброю ад Ізраілю, то, па-першае, давядзецца прызнаваць, што Ўкраіна ня ёсьць зборышчам нэанацыстаў. Па-другое, давядзецца нешта мяняць у вайсковым пляне, шукаць процідзеяньне супраць канкрэтных ізраільскіх узбраеньняў. Ізраіль у свой час моцна дапамог Азэрбайджану дронамі, што забясьпечыла таму перамогу ў вайне з Армэніяй 2020 году.

— Але ў Ізраілі ўсё мацней гучаць галасы, што трэба вызначыцца і стаць адназначна на бок Украіны. Гучаць думкі, што Расея зацікаўленая ў гэтай вайне супраць Ізраілю, што без Расеі ХАМАС ня мог навучыцца карыстацца тымі ж дронамі, якія запускалі на тэрыторыю Ізраілю.

— Я бачу тут пэўную лёгіку, гэтыя дапушчэньні натуральныя, бо Масква, безумоўна, выйграе ад таго, што ў Захаду зьявіўся новы галаўны боль. Калі ўзьнікне неабходнасьць паставак амэрыканскай зброі Ізраілю, то гэта так ці іначай будзе адбывацца коштам паставак зброі Ўкраіне. Магчыма, нехта ў Маскве лічыць, што ўскладненьне сытуацыі на «вялікай шахматнай дошцы» прынясе ім карысьць.

— А як Лукашэнка будзе рэагаваць на блізкаўсходні канфлікт? Пакуль ён маўчыць, але ж наўрад ці доўга вытрывае, яму гэта не ўласьціва. Можа, прапануе свае паслугі ў якасьці міратворца? Ці на карысьць яму тое, што ўвага ад Беларусі зноў адцягваецца на іншыя рэгіёны?

— Я ня думаю, што ён прапануе сябе ў якасьці пасярэдніка, бо ніхто гэтага ўсур’ёз не ўспрыме.

Пра Беларусь не забудуць. Тыя людзі, якія займаюцца Беларусьсю, так і будуць ёй займацца. І ціск на менскі рэжым будзе працягвацца і ўзмацняцца. Дзейнічае рэзалюцыя Эўрапарлямэнту, прынятая некалькі тыдняў таму, — пра яе ў мэдыйнай прасторы амаль забылі, а дарма, бо гэта вельмі сур’ёзны дакумэнт. Што тычыцца Блізкага Ўсходу, то Беларусь жыве ў сваім кантэксьце, істотным гульцом у тым рэгіёне яна не зьяўляецца.