Сьцісла:
- Паняцьце «грамадзянская супольнасьць» — неад’емны элемэнт заходняй палітычнай культуры.
- Як у савецкія часы: грамадзкія арганізацыі бачацца як дадатак да дзяржаўных органаў, як інструмэнт у іхных руках дзеля кантролю над грамадзтвам.
- Рэальна незалежныя ад дзяржавы супольнасьці ў такой сыстэме дзейнічаць не могуць.
- У выбарах дэлегатаў Усебеларускага народнага сходу могуць удзельнічаць толькі прадстаўнікі абдзяржаўленых арганізацыяў.
З 2020 году ў Беларусі пасьлядоўна вынішчаецца грамадзянская супольнасьць. За гэты час былі зьліквідаваныя 1102 грамадзкія арганізацыі. Яшчэ 699 у працэсе прымусовай ліквідацыі. 403 арганізацыі прынялі рашэньне аб самастойнай ліквідацыі пад ціскам уладаў.
І толькі цяпер пад гэты працэс падводзіцца заканадаўчая база. Апублікавалі праект закону «Аб асновах грамадзянскай супольнасьці». Зь яго вынікае, што ў праўным рэгуляваньні дзейнасьці грамадзкіх арганізацыяў Беларусь адкінутая больш чым на 30 гадоў назад — у савецкія часы.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Лукашэнка пра новы закон аб палітычных партыях: «Трэба ачысьціцца ад выпадковых спадарожнікаў»Дарэчы, у СССР такога тэрміну, як «грамадзянская супольнасьць», не існавала. Затое шырока выкарыстоўвалася паняцьце «грамадзтва», якое фактычна атаясамлялася з паняцьцем «дзяржава». У таталітарнай сыстэме дзяржава паглынае грамадзтва, яны існуюць у неразрыўным сымбіёзе, усе грамадзкія арганізацыі ёсьць толькі прыдаткам дзяржаўных інстытутаў. І калі падчас гарбачоўскай перабудовы зьявіліся сапраўды незалежныя ад дзяржавы структуры, афіцыйныя СМІ называлі іх «нефармаламі» і вялі зь імі барацьбу. Бо не разумелі, як гэта можа нешта існаваць па-за дзяржаўным кантролем. І вось гісторыя паўтараецца, але ўжо ў выглядзе фарсу.
Увогуле паняцьце «грамадзянская супольнасьць» — неад’емны элемэнт заходняй палітычнай культуры, эўрапейскіх каштоўнасьцяў, неабходная складовая частка дэмакратычных інстытутаў. Безь вялізнага канглямэрату недзяржаўных арганізацыяў дэмакратыя ня можа функцыянаваць.
Але цяпер у Беларусі эўрапейская дэмакратыя абвешчаная варожай ідэяй, якая супярэчыць «традыцыйным каштоўнасьцям». У згаданым законапраекце тэрмін «грамадзянская супольнасьць» захаваўся, але яму надаецца зусім іншы сэнс.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Апублікавалі праект закону «Аб асновах грамадзянскай супольнасьці». Пры гэтым больш за тысячу арганізацый зьліквідаваліУ заходнім палітычным дыскурсе грамадзянская супольнасьць — інстытут самаарганізацыі грамадзянаў, мэханізм кантролю за ўладай, зваротнай сувязі паміж уладай і грамадзтвам, нават элемэнт пярэчаньня дзяржаве. Грамадзкія інстытуты, паводле азначэньня, не засноўваюцца зьверху, а ўзьнікаюць спантанна, добраахвотна, у выніку свабоднага ўзаемадзеяньня грамадзянаў, якія перасьледуюць розныя індывідуальныя мэты. Яны працуюць адпаведна прынцыпу зьнізу ўверх, даводзячы свае пажаданьні ўладам.
У законапраекце задачамі грамадзянскай супольнасьці названыя забесьпячэньне народнага адзінства, «незалежнасьці, тэрытарыяльнай цэласнасьці Рэспублікі Беларуси і дзяржаўнага сувэрэнітэту». І самае галоўнае — «рэалізацыя дзяржаўнай палітыкі». А таксама «патрыятычнае выхаваньне» і іншыя задачы. То бок на грамадзкія арганізацыі ўскладаюцца функцыі дзяржаўных інстытутаў.
Гэта значыць, што, як у савецкія часы, грамадзкія арганізацыі бачацца як дадатак да дзяржаўных органаў, інструмэнт у іхных руках дзеля кантролю над грамадзтвам. Яны працуюць адпаведна прынцыпу зьверху ўніз, бо закліканыя даводзіць да народу дзяржаўныя ўстаноўкі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Маніторынг Lawtrend: За два гады грамадзкі сэктар Беларусі пазбавіўся ня менш як 1102 некамэрцыйных арганізацыйУ рамках такой сыстэмы могуць існаваць толькі абдзяржаўленыя арганізацыі, якія дзеля маскаваньня будуць называць структурамі грамадзянскай супольнасьці. Рэальна незалежныя ад дзяржавы супольнасьці ў такой сыстэме дзейнічаць ня могуць. То бок фактычна існаваньне грамадзянскай супольнасьці цяпер будзе забароненае на заканадаўчым узроўні. Тое, што апошнія два гады было зроблена дэ-факта, цяпер фіксуецца дэ-юрэ.
А тое, што ў выбарах дэлегатаў Усебеларускага народнага сходу могуць удзельнічаць толькі прадстаўнікі гэтых абдзяржаўленых арганізацый, лягічна выцякае з самога канцэпту, які ляжыць у аснове законапраекту «Аб асновах грамадзянскай супольнасьці». Чужыя тут ня ходзяць.
Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
Ліквідацыя недзяржаўных арганізацый у Беларусі
У красавіку 2021 міністар замежных спраў Беларусі Ўладзімер Макей заявіў, што ў адказ на заходнія санкцыі ў Беларусі можа быць зьнішчана грамадзянская супольнасьць.
«Любое далейшае ўзмацненьне жорсткасьці санкцый прывядзе да таго, што грамадзянская супольнасьць, пра якую яны клапоцяцца, перастане існаваць. І гэта будзе, я лічу, абсалютна абгрунтавана ў дадзенай сытуацыі», — сказаў Макей.
22 ліпеня Аляксандар Лукашэнка заявіў пра зачыстку недзяржаўных арганізацый.
«Так і ўрад, і МЗС пабеглі за „дэмакратыяй“ і пастваралі ў нас (хай Макей ізноў ня прыме на свой рахунак, гэта і да яго яшчэ было, яму гэта ў спадчыну дасталася, трэба цяпер разграбаць), і мы атрымалі пад 2 тысячы на невялікую краіну НДА, НКА, бандытаў і замежных агентаў. Ну і што, дэмакратыю атрымалі?»
«Ідзе зачыстка. Вы думаеце, гэта проста? Там ужо тысячы людзей працуюць, нашых людзей, і ў асноўным з павернутымі, прамытымі за чужыя грошы мазгамі», — сказаў Лукашэнка.
30 ліпеня Лукашэнка заявіў, што «пад выглядам дабрачыннасьці некамэрцыйныя арганізацыі адпрацоўваюць чужую палітычную замову». Ён сказаў, што розных недзяржаўных фондаў, прыватных установаў, праваабарончых арганізацый у Беларусі было паўтары тысячы.
«У выніку праведзеных мерапрыемстваў выдзелена 185 дэструкцыйных структураў, якія нясуць патэнцыйную пагрозу нацыянальнай бясьпецы, у тым ліку прадстаўніцтва замежнай некамэрцыйнай арганізацыі, 71 рэспубліканскае і мясцовае грамадзкае аб’яднаньне, 113 установаў», — сказаў Лукашэнка на нарадзе з чыноўнікамі.
Зь сярэдзіны ліпеня адбываецца масавая ліквідацыя недзяржаўных арганізацыяў па ўсёй краіне. Пад пагрозай існаваньне дзясяткаў асьветніцкіх, праваабарончых, дабрачынных, спажывецкіх, дасьледчых і іншых арганізацыяў. Прадстаўнікоў установаў затрымліваюць, праводзяць у іх дома і ў офісах ператрусы, арыштоўваюць рахункі.
Па стане на канец 2021 году ўлады ліквідавалі як найменей 275 НДА, яшчэ шэраг — у працэсе ліквідацыі ці пад яе пагрозай.
Праз год пасьля пачатку масавага ціску, у ліпені 2022 году, стала вядома, што ўлады ліквідавалі або давялі да самаліквідацыі 857 недзяржаўных арганізацый. А маніторынг Lawtrend на канец 2022 году паказаў, што за два гады грамадзкі сэктар Беларусі пазбавіўся ня менш як 1102 некамэрцыйных арганізацый.
Адной з галоўных падзей стала ліквідацыя незалежных прафсаюзаў у краіне. Лідэрам арганізацый прысудзілі вялікія турэмныя тэрміны.
Сярод зьліквідаваных арганізацый
- • Human Constanta
- • Беларуская асацыяцыя журналістаў
- • Беларускі Хэльсынскі камітэт
- • Гродна Лайф Медыя
- • Згуртаваньне беларусаў сьвету «Бацькаўшчына»
- • Зьвяно
- • Имена
- • Мова нанова
- • Офіс па правах людзей з інваліднасьцю
- • ПЭН-цэнтар
- • Прававая ініцыятыва
- • Саюз беларускіх пісьменьнікаў
- • Тэрыторыя правоў
- • Цэнтар прававой трансфармацыі
- • Экадом
- Таварыства беларускай мовы
- Дзіцячыя госьпісы ў Горадні і Віцебску
- Беларускі прафсаюз работнікаў радыёэлектроннай прамысловасьці (РЭП)
- Свабодны прафсаюз Беларускі (СПБ)
- Беларускі незалежны прафсаюз (БНП)
- Беларускі кангрэс дэмакратычных прафсаюзаў (БКДП)
2004 год. У апублікаваным 7 траўня аглядзе праваабарончай арганізацыі Lawtrend гаворыцца, што за пэрыяд пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году і да канца красавіка 2024-га ўлады Беларусі зьліквідавалі ня менш за 1622 некамэрцыйныя арганізацыі. У працэсе прымусовай ліквідацыі знаходзілася ня менш за 1003 НКА, рашэньне аб самастойнай ліквідацыі прынялі сама меней 619.