Нобэлеўскую прэмію міру прысудзілі Алесю Бяляцкаму, расейскаму «Мэмарыялу» і ўкраінскаму «Цэнтру грамадзянскіх свабодаў»

Ляўрэатаў прэміі міру назвалі ў Осла 7 кастрычніка. Прызавы фонд за гэтую намінацыю, як і за іншыя, складзе дзесяць мільёнаў швэдзкіх крон (каля $900 тысяч).

Адносна Алеся Бяляцкага, Нобэлеўскі камітэт адзначыў:

«Алесь Бяляцкі быў адным з ініцыятараў дэмакратычнага руху, які ўзьнік у Беларусі ў сярэдзіне 1980-х гадоў. Ён прысьвяціў сваё жыцьцё прасоўваньню дэмакратыі і мірнага разьвіцьця ў сваёй краіне. Сярод іншага, ён заснаваў арганізацыю „Вясна“ ў 1996 годзе ў адказ на спрэчныя канстытуцыйныя папраўкі, якія далі прэзыдэнту дыктатарскія паўнамоцтвы і выклікалі масавыя дэманстрацыі. „Вясна“ аказала падтрымку зьняволеным дэманстрантам і іх сем’ям. У наступныя гады „Вясна“ ператварылася ў праваабарончую арганізацыю шырокага профілю, якая дакумэнтавала і пратэставала супраць ужываньня ўладамі катаваньняў у дачыненьні да палітвязьняў.

Улады неаднаразова спрабавалі прымусіць Алеся Бяляцкага замаўчаць. З 2011 па 2014 гады ён знаходзіўся ў зьняволеньні. Пасьля масавых дэманстрацый супраць рэжыму ў 2020 годзе яго зноў арыштавалі. Ён дагэтуль знаходзіцца пад вартай без суду. Нягледзячы на велізарныя асабістыя цяжкасьці, спадар Бяляцкі не саступіў ні на сантымэтар у сваёй барацьбе за правы чалавека і дэмакратыю ў Беларусі».

Заснавальнік і кіраўнік праваабарончага цэнтру «Вясна» Алесь Бяляцкі зь ліпеня 2021 году разам з паплечнікамі застаецца за кратамі. Агулам шасьцёра вясноўцаў у турме: Алесь Бяляцкі, Валянцін Стэфановіч, Уладзімер Лабковіч, Леанід Судаленка, Марфа Рабкова, Андрэй Чапюк.

Кіраўніца Нобэлеўскага камітэту ў Осла заявіла, што камітэт гэтай узнагародай зьвяртаецца да ўладаў Беларусі з заклікам вызваліць Алеся Бяляцкага:

«Мы заклікаем улады Беларусі вызваліць спадара Бяляцкага; мы спадзяемся, гэта здарыцца і ён здолее прыехаць у Осла і атрымаць прэмію. Але ў Беларусі тысячы палітычных вязьняў, і я баюся, што маё жаданьне ня вельмі рэалістычнае. Але я заклікаю вызваліць яго», — сказала прадстаўніца Нобэлеўскага камітэту ў Осла.

Было таксама падкрэсьлена, што гэта ўзнагарода для грамадзянскіх спольнасьцяў трох суседніх краін. Дзьве з гэтых краін, Беларусь і Расея, прадстаўленыя рэпрэсіўнымі рэжымамі, а Ўкраіна цяпер зь імі змагаецца.

Жонка Бяляцкага падзякавала Нобэлеўскаму камітэту за прызнаньне

Натальля Пінчук, жонка палітвязьня Алеся Бяляцкага, дала камэнтар Свабодзе з нагоды Нобэлеўскай прэміі міру для яе мужа.

«Я толькі што, будучы ў дарозе, даведалася пра Нобэлеўскую прэмію для Алеся. Мяне перапаўняюць эмоцыі, трэба сабрацца з думкамі. Але перш за ўсё я выказваю вялізную ўдзячнасьць Нобэлеўскаму камітэту і сусьветнай супольнасьці за прызнаньне працы Алеся, яго паплечнікаў і яго арганізацыі», — сказала Натальля Пінчук.

Паводле яе, лісты ад Алеся Бяляцкага зь СІЗА прыходзяць, але ў іх няма дэталяў пра ягонае жыцьцё ў зьняволеньні.

Алексіевіч: «Што зробіць зь ім улада, цяжка ўявіць»

«Лічу Бяляцкага міфалагічнай фігурай беларускай барацьбы. Заслужыў — гэтага мала сказаць. Гэта ўжо даўно яго прэмія», — сказала Тэлеграм-каналу «Позірк. Навіны пра Беларусь» ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па літаратуры Сьвятлана Алексіевіч.

«Тое, што зрабіла і робіць у гэтых умовах створаная ім „Вясна“, — гэта ў ягоным духу, у ягонай філязофіі. Я вельмі радая», — заявіла нобэлеўская ляўрэатка.

Сьвятлана Алексіевіч сумняваецца, што пасьля гэтага Бяляцкага выпусьцяць з турмы.

«Што зробіць зь ім улада, цяжка ўявіць, але такі чалавек ня можа быць у турме — гэта прыніжэньне і народу, і самой улады, калі яна гэта разумее», — падкрэсьліла Сьвятлана Алексіевіч.

Ціханоўская: «Алесь Бяляцкі — гонар беларусаў»

«Алесь Бяляцкі — гонар беларусаў. Цяпер пра гэта ведаюць ува ўсім сьвеце. Цяпер у Беларусі ёсьць яшчэ адзін Нобэлеўскі ляўрэат — які супрацьстаіць дыктатуры і вайне», — адзначыла Ціханоўская.

Якія арганізацыі атрымалі разам з Алесем Бяляцкім Нобэлеўскую прэмію міру

«Цэнтар грамадзкіх свабодаў» быў створаны ва Ўкраіне ў 2007 годзе для прасоўваньня каштоўнасьцяў правоў чалавека. У 2020 годзе цэнтар далучыўся да глябальнай кампаніі #BelarusWatch, у межах якой валянтэры з розных краіны займаліся зборам і дакумэнтацыяй парушэньня правоў чалавека ў Беларусі з пачатку масавых акцый пратэсту пасьля прэзыдэнцкіх выбараў.

«Цэнтар грамадзкіх свабодаў» у 2020-2021 гадах правёў шэраг супольных зь беларускімі актывістамі акцый каля амбасады Беларусі ва Ўкраіне, у тым ліку «Гусь за Беларусь» і «Абаронім беларускіх дзяцей ад рэпрэсій».

Прадстаўнікі арганізацыі далучыліся таксама да акцыі, якая праходзіла 26 жніўня 2020 году, калі нацыянальны цэнтар «Украінскі дом» у Кіеве падсьвяцілі бел-чырвона-белым на знак салідарнасьці і падтрымкі мірнага пратэсту ў Беларусі.

Цяпер актывісты арганізацыі ўдзельнічаюць у дакумэнтаваньні ваенных злачынстваў расейскай арміі ў часе яе акупацыі ўкраінскіх гарадоў і вёсак.

Праваабарончы цэнтр «Мемарыял» быў створаны ў 1989 годзе. Арганызацыя фіксуе выпадкі парушэньня правоў чалавека ў Расеі, праводзіць адукацыйныя праграмы і юрыдычныя кансультацыі для бежанцаў і палітвязьняў.

«Мэмарыял» быў прызнаны расейскімі ўладамі замежным агентам і ліквідаваны ў сьнежні 2021 года.

Летась Нобэлеўскую прэмію міру атрымаў расейскі журналіст і праваабаронца, галоўны рэдактар «Новой газеты» Дзьмітры Муратаў.

• Паводле запавету вучонага Альфрэда Нобэля, прэмію міру прысуджаюць людзям або арганізацыям «за ўклад у згуртаваньне народаў, барацьбу з рабствам, за скарачэньне колькасьці арміяў і разьвіцьцё сусьветных ініцыятываў». Праз пэўны час дадалі новыя крытэры: за дасягненьні ў барацьбе зь міжэтнічнымі канфліктамі ці кліматычнымі пагрозамі, а таксама за заслугі ў галіне дэмакратыі і правоў чалавека.
• У 2022 годзе на прэмію міру пададзена 343 заяўкі: 251 чалавек і 92 арганізацыі. Гэта другі па колькасьці прэтэндэнтаў на прэмію год за ўвесь час яе існаваньня.
• Абсалютны рэкорд быў у 2016 годзе, калі на Нобэлеўскую прэмію міру вылучылі 376 кандыдатаў.
• У 2021-м у сьпісе намінантаў было 329 кандыдатаў.
• Сьпіс з імёнамі застаецца таемным цягам 50 гадоў, але тыя, хто прапанаваў кандыдатуру, могуць раскрыць свой выбар.
• Імёны магчымых кандыдатаў можна даведацца і на сайтах некаторых сусьветных СМІ — напрыклад, амэрыканскага часопісу Time і міжнароднага агенцтва Reuters, а таксама на старонцы Інстытуту дасьледаваньня міру ў Осла (Peace Research Institute Oslo — PRIO). Яны складаюць свае шорт-лісты, заснаваныя на зносінах з крыніцамі, блізкімі да Нобэлеўскага камітэту, уласных ацэнках і зьвестках ад букмэйкераў.