«Гэта першы ў гісторыі Беларусі тэхнічны дэфолт. Рэжым цягне на дно ўсіх нас», — эканаміст Алесь Аляхновіч

На гэтыя пытаньні Юрыя Дракахруста на канале Свабода Premium адказвае прадстаўнік штабу Сьвятланы Ціханоўскай у эканамічных рэформах Алесь Аляхновіч.

Сьцісла

• Дэфолт адбыўся, гэта прызналі два з трох рэйтынгавых агенцтваў.
• Цяпер на міжнародных фінансавых рынках ніхто зь Беларусі ня зможа браць пазыкі — ні дзяржава, ні прыватнікі.
• Нават калі прэзыдэнтам стане Ціханоўская, цана беларускіх аблігацыяў будзе вышэйшая, чым калі б дэфолту не было.
• Патэнцыял падзеньня экспарту ў Беларусі складае 40%.
• У траўні беларуская эканоміка скарацілася на 8%.

— 15 ліпеня міжнароднае рэйтынгавае агенцтва Moody’s паведаміла пра дэфолт Беларусі ў вонкавым доўгу — 13 ліпеня скончыўся льготны пэрыяд, цягам якога краіна мусіла выплаціць 22,9 мільёна даляраў па эўрааблігацыях Belarus-27.

Міжнароднае рэйтынгавае агенцтва Fitch панізіла доўгатэрміновы рэйтынг Беларусі ў замежнай валюце з С («дэфолт непазьбежны») да RD («абмежаваны дэфолт», або дэфолт у асобных абавязаньнях). S&P Global Ratings пакуль не камэнтавала сытуацыю на фінансавым рынку Беларусі.

Кепскія высновы ёсьць, але аднадушнага вэрдыкту прынамсі тройкі галоўных рэйтынгавых агенцтваў няма. Што гэта азначае для беларускай эканомікі?

Алесь Аляхновіч

— Гэта, безумоўна, тэхнічны дэфолт. Гэта прызнана двума з трох найбуйнейшых рэйтынгавых агенцтваў. Калі большасьць агенцтваў заяўляюць, што гэта дэфолт, то для інвэстараў гэта дэфолт.

Для каціровак беларускіх эўрааблігацыяў па сутнасьці няшмат што зьмянілася. Яшчэ да прыняцьця рашэньня Moodyʼs і Fitch беларускія эўрабонды на міжнародных фінансавых рынках каціраваліся па цане ад 5 да 15% ад намінальнай вартасьці.

І для рэжыму зьменаў няшмат. І да дэфолту ніхто Беларусі не зьбіраўся пазычаць. Беларускія чыноўнікі абвяшчалі, што краіна выйдзе на кітайскі фінансавы рынак і на рынак аблігацыяў Маскоўскай фондавай біржы. Але ані Масква, ані Пэкін, ані Баку — ніхто зь іх беларускаму рэжыму не пазычаў.

Але цяпер ня зможа пазычаць ня толькі дзяржава, але і бізнэс — і дзяржаўны, і прыватны. Для іх шлях на міжнародныя фінансавыя рынкі цяпер закрыты. Для некаторых зь іх ён быў закрыты і раней з прычыны санкцыяў. Але некаторыя кампаніі, напрыклад, «Эўраопт», хацелі выпусьціць аблігацыі, каб яны каціраваліся на Лёнданскай фондавай біржы.

Цяпер гэта немагчыма. Калі абвешчаны дэфолт, то не пазычаюць у гэтай краіне нікому.

Цяперашні дэфолт будзе мець наступствы і для новай, будучай Беларусі. Рэжым цягне на дно і сябе, і ўсіх нас.

Гэта першы ў гісторыі Беларусі тэхнічны дэфолт. Тэхнічны — гэта значыць, што сродкі выплачваць даўгі яна мае, але з розных іншых прычын ня можа ці ня хоча іх выплачваць.

Гэта значыць, што ў будучыні адсоткавая стаўка па дзяржаўным доўгу Беларусі і па даўгах прыватных прадпрыемстваў будзе вышэйшай, чым калі б гэтага дэфолту не было.

Нават калі Лукашэнка абвесьціць свабодныя выбары, калі на іх сумленна пераможа ён, ці Сьвятлана Ціханоўская, ці Віктар Бабарыка — усё роўна цана беларускіх аблігацыяў будзе вышэйшай, чым калі б цяперашняга дэфолту не было.

Гэта не азначае, што Беларусь цяпер ніколі не атрымае пазыкаў. Ёсьць прыклады краінаў — Аргентына, Грэцыя, якія зазналі дэфолт, якім цяпер даюць пазыкі, але па вышэйшай цане.

— Чаму беларускія ўлады пайшлі на дэфолт, заўпарціўшыся на адносна невялікай суме абавязаньняў, якія трэба было выплаціць — каля 22 мільёнаў даляраў? У маштабе краіны гэта мізэр. Беларусь мела магчымасьць выплаціць іх у дамоўленай валюце.

— Калі ў краіне «не да законаў», эканамічныя рашэньні прымаюцца пад уплывам эмоцыяў. Лукашэнка пакрыўдзіўся на «несяброўскія» краіны і вырашыў ім адпомсьціць. Але былі і эканамічныя чыньнікі.

Можна палічыць, колькі ў нас засталося золатавалютных рэзэрваў, каб падтрымліваць курс рубля і абслугоўваць дзяржаўны доўг. Агулам іх 7,5 мільярда даляраў у даляравым эквіваленце. Зь іх $3,1 мільярда — гэта рэзэрвы ў золаце. Іх ня так лёгка памяняць, асабліва пасьля таго, як Цэнтральны банк Эўропы ўвёў забарону на любыя апэрацыі з Нацыянальным банкам Беларусі (НББ).

$1,4 мільярда — гэта так званыя SDR, або спэцыяльныя правы запазычваньня, адмысловая валюта МВФ. Але ня факт, што НББ мог бы абмяняць іх на патрэбную валюту — даляры ці эўра. Гэта трэба рабіць праз МВФ. Былі выпадкі, калі Фонд адмаўляў краінам у канвэртацыі SDR.

Ёсьць аўтаматычная працэдура канвэртацыі. Але пры жаданьні МВФ можа паставіць пытаньне на галасаваньне. І калі большасьць краінаў-чальцоў вырашаць, што ўлады Беларусі нелегітымныя, у канвэртацыі можа быць адмоўлена. Так што беларускія ўлады могуць баяцца выкарыстаць гэты мэханізм. Калі на запыт у МВФ будзе адмова, гэта спародзіць яшчэ большую паніку сярод беларусаў і беларускіх фірмаў.

І яшчэ $3 мільярды — гэта ўласна валютныя рэзэрвы. Гэта нават не абавязкова валюта, гэта могуць быць высокаліквідныя актывы, скажам, аблігацыі казначэйства ЗША, якія можна прадаць імгненна.

Але частка з гэтых $3 мільярдаў была намінаваная ў эўра. Мы ня ведаем, якая. Але НББ часта капіюе паводзіны ЦБ Расеі. Там да вайны 20% валютных рэзэрваў былі ў эўра. Калі і ў Беларусі тое самае, то атрымліваецца, што з гэтых $3 мільярдаў $600 мільёнаў — у эўра.

Пасьля пачатку вайны Цэнтрабанк Эўропы ўвёў забарону на любыя апэрацыі з НББ. Гэта значыць, што Нацбанк ня можа апэраваць гэтымі сродкамі, намінаванымі ў эўра.

Тое самае зроблена і адносна РФ. У іх замарозілі палову золатавалютных рэзэрваў. Адносна Беларусі гэта ж зрабіў толькі Эўразьвяз.

Такім чынам, ліквідных рэзэрваў з 7,5 мільярда застаецца 2,4 мільярда. Гэта вельмі няшмат. Гэта столькі, колькі Беларусь мусіць аддаваць асноўнай часткі крэдытаў, акрамя адсоткаў.

22 мільёны, якія прапанавалі выплаціць рублямі, — гэта няшмат. Але ў лютым наступнага году трэба будзе выплаціць 800 мільёнаў. І гэта траціна ліквідных рэзэрваў. А ёсьць жа крытычны экспарт, трэба лекі набываць, за газ плаціць.

Так што справа ня толькі ў жаданьні паказаць Захаду «кузьчыну маці».

— Алесь, вось два паведамленьні. 18 ліпеня міністар замежных спраў Беларусі Ўладзімер Макей заявіў, што за пяць месяцаў 2022 году экспарт беларускіх тавараў скараціўся на 4,4% (гэта амаль $650 млн).

А 25 траўня віцэ-прэм’ер Беларусі Мікалай Снапкоў сказаў, што сёлета дзяржава рызыкуе недаатрымаць 14 мільярдаў даляраў экспартнай выручкі праз санкцыі і вайну ва Ўкраіне. Паводле яго, экспарт можа зьменшыцца на 30%.

Паводле Макея, экспарт за паўгода скараціўся на $650 мільёнаў. Паводле Снапкова, за год можа скараціцца на $14 мільярдаў. Як так? Што здарыцца ў другой палове году, чаго ня здарылася ў першыя паўгода, 4 месяцы зь якіх прыпалі на вайну?

— Тут няма супярэчнасьці. Са студзеня па травень экспарт тавараў сапраўды скараціўся на 4,4% — прыкладна на 650 мільёнаў. Гэта яшчэ няшмат.

У студзені экспарт вырас на 30%, у лютым — на 10%. У сакавіку-траўні ён скараціўся на 18% у параўнаньні з адпаведным пэрыядам 2021 году.

Патэнцыял падзеньня беларускага экспарту складае прыкладна 40%, калі ўлады ня змогуць пераарыентаваць экспартныя патокі.

Адкуль гэтыя 40%? Летась 14% беларускага сусьветнага экспарту тавараў прыпалі на Ўкраіну. Сёлета больш за 40 краінаў прынялі эканамічныя санкцыі адносна Беларусі. Яны забаранілі прыкладна дзьве траціны імпарту зь Беларусі.

У гэтыя 40 краінаў Беларусь пастаўляла прыкладна 27% свайго таварнага экспарту. 2/3 ад гэтага — 18%. Разам са стратай украінскага рынку — гэта 32%.

Плюс рэцэсія на 8–10% у Расеі. Гэта магчымае падзеньне беларускага экспарту і ў Расею.

Кітай, Індыя і Бразылія хочуць набываць беларускія калійныя ўгнаеньні. Але як іх даставіць? Іншыя краіны ў Афрыцы ці Азіі хацелі б набываць беларускія тавары. Але няма як аплаціць.

Таму патэнцыял падзеньня экспарту — 40%.

Улады яшчэ ў 2020 годзе заяўлялі, што калі будуць санкцыі, мы пераарыентуем экспарт на Расею. І што ж атрымалася?

У сакавіку сёлета таварны экспарт Беларусі ва ўсе краіны сьвету, акрамя Расеі, зьменшыўся на 620 мільёнаў, у Расею — зьменшыўся на 60 мільёнаў.

У красавіку сёлета таварны экспарт Беларусі ва ўсе краіны сьвету, акрамя Расеі, зьменшыўся на 930 мільёнаў, у Расею — вырас на 210 мільёнаў. Нейкая пераарыентацыя адбылася.

У траўні сёлета таварны экспарт Беларусі ва ўсе краіны сьвету, акрамя Расеі, зьменшыўся на 660 мільёнаў, у Расею — вырас на 380 мільёнаў.

Экспарт у Расею павялічваецца, магчыма, за кошт сыходу з расейскага рынку заходніх кампаніяў.

Але сумарна за вясну экспарт ва ўсе краіны, акрамя Расеі, упаў на 2,2 мільярда, а ў Расею — вырас на паўмільярда.

— За студзень — чэрвень аб’ём валавога ўнутранага прадукту (ВУП) у бягучых цэнах склаў 87,4 млрд рублёў. У супастаўных цэнах да аналягічнага леташняга пэрыяду ён зьнізіўся на 4,2%, паведамляе Нацыянальны статыстычны камітэт (Белстат). Наколькі гэта істотна? Ці адпавядае прагнозам? Як гэтае падзеньне выглядае ў параўнаньні з Расеяй?

— 4,2% падзеньня ВУП — гэта не рэкорд, гэта яшчэ ня дно. У студзені рост ВУП Беларусі быў 2,2%. А ў траўні падзеньне эканомікі склала 8%. Гэта гіганцкае падзеньне.

Паводле прагнозу МВФ, Беларусь на найбліжэйшыя два гады будзе мець трэці найгоршы эканамічны вынік са 190 краінаў сьвету — пасьля Ўкраіны і Расеі.