Яна з посьпехам была прэзэнтаваная ў родных мясьцінах аўтаркі — на Беласточчыне, а праўдзівей — на Падляшшы. Яно і зразумела, бо гэтую кнігу можна назваць штодзённай гісторыяй жыцьця землякоў спадарыні Галіны праз цэлае дваццатае стагодзьдзе. Гісторыяй краю ў прыватных лёсах канкрэтных людзей.
Раман у апавяданьнях
У пасьляслоўі аўтарка піша, што новая кніга ўзьнікла паводле расповедаў пра былое яе блізкіх: дзядоў, бацькоў, цётак, кузынаў, знаёмых. Жыцьцё і зьвязаныя зь ім праблемы ў падляскім сьвеце цягам некалькіх пакаленьняў радыкальна не мяняліся. Асабліва ў жаночых лёсах. Дзяўчаты змушаныя былі жыць спачатку воляю бацькоў, а потым мужоў, сьвёкраў, а на старасьці — дзяцей. Дый мужчынскія жыцьцяпісы мала разнастаіліся: цяжкая праца на гаспадарцы, бацькоўскай ці ўласнай, рабіла іх ад малалецтва засяроджанымі на праблемах стварэньня нейкага мінімальнага сямейнага дабрабыту. Зацікаўленьні зазвычай не выходзілі за межы ўласнага падворка і роднае вёскі.
Ілюстрацыя да кнігі «Słova na viêtrovi»
У аднастайных жыцьцёвых сюжэтах, якія ў галоўным паўтараліся ў кожным пакаленьні, аўтарка знайшла цікавінкі, якія дазволілі ёй па-мастацку стварыць пятнаццаць непаўторных гісторый. Кожная зь іх ляканічна напісаная і ярка высьвечвае нейкі адзін бок жыцьця яе герояў. Разам жа яны ўтвараюць вялікую панараму падляскае гісторыі дваццатага стагодзьдзя. І кнігу можна з поўным правам назваць раманам, раманам у апавяданьнях. Пры тым што ў кожным новым мы пазнаем падрослых дзяцей герояў папярэдніх гісторый. І так расповеды пра герояў новых пакаленьняў фактычна ператвараюцца ў гісторыю адной сям’і. Раман адной сямʼі.
Сьмерць і каханьне
«— Зьміцер, не ўмірай! — галасіла Сонька, седзячы пры ложку мужа і трымаючы яго за рукі. — Як я застануся тут адна з хлопцамі? Не дамо рады, гаспадарка завялікая».
Так пачынаецца гэтая кніга, задаючы ёй лейтматыў і тон. Дынамічная мова і дакладна вывераныя дэталі ствараюць уражаньне рэальнае прысутнасьці чытача ў апісаных сцэнах сьмерці, пахаваньня і далейшага жыцьця галоўнае гераіні. Яно ж раптам аказваецца зусім інакшым, чым, здавалася, будзе. Да маладое ўдавіцы прыбіваецца ў прымы новы муж. Сам гультаяваты, ён жорстка ганяе да працы пасынкаў. Тыя ж яго ня слухаюць. Асабліва неўзьлюбіў айчыма старэйшы. І аднойчы маці знаходзіць яго скінутым з вышак на ток у адрыне. Сын пасьпявае распавесьці ёй, хто яго саштурхнуў уніз галавою, і памірае. А маці даруе забойцу і нараджае зь ім тры дачкі.
Ілюстрацыя да кнігі «Słova na viêtrovi»
Сьмерць і каханьне ў самых розных варыяцыях прысутныя і ў іншых аповедах. Варажба, чараўніцтва, заклёны мяшаюць зь зямлёю шчасьце маладых бацькоў, зьнішчаюць будучыню дарослых дзяцей, ператвараюць у пекла астатнія дні старых. Пушчанска-балотны край поўны зласьліўцаў, і іхнія цёмныя справы аўтарка малюе эмацыйна і напружана, укручваючы чытача ў вір падзеяў. І ўжо немагчыма адарвацца ад змроена замарочнае слоўнае павуты, спрабуючы адгадаць, як тая зямля з могілак, якую прынесла суперніца да шлюбу нарачоных, магла паўзьдзейнічаць на лёсы іх будучых дзяцей.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Падляская мова, хоць цяжка занядужала, у магілу не зьбіраецца. Гутарка з аўтаркай новай падляскай кнігі Галінай МаксімюкЭротыка і немцы
Гераіні аповедаў Галіны Максімюк найчасьцей абдзеленыя пяшчотай сваіх мужоў. Цяжкая праца робіць іх мэханічнымі выканаўцамі ролі прадаўжальнікаў свайго роду. Пра ўзьнёслае каханьне паміж сужэнцамі гаворкі амаль ня йдзе. Дый як магло быць іначай у сытуацыях, калі яны браліся шлюбам не з каханымі, а з тымі, каго сынам і дочкам выбіралі бацькі, не дапускаючы пярэчаньняў.
«Я хуценька распранулася і адно ў тоненькай кашульцы легла каля яго. Барыс абняў мяне, пацалаваў у шчоку, потым задзёр маю кашульку, лёг на мяне, я разлажыла ногі: шась-прась і па ўсім. І нічога я не адчула, акрамя лёгкага болю, калі ён мяне ўзяў. Толькі штось цёплае пацякло па сьцёгнах. Барыс адкінуўся набок і неўзабаве стаў храпці. А я не магла заснуць. — І тое ўжо ўсё? — думала я сабе. — Цэлая любоў?..?»
Ілюстрацыя да кнігі «Słova na viêtrovi»
Бывала, праўда, што жыцьцё ўзнагароджвала недалюбленых жонак, як у апавяданьні «Гуляла-гуляла». Ягоны сюжэт пабудаваны на ўспамінах старое кабеты пра свае прыгоды, калі так можна сказаць, у часе другой усясьветнай вайны. Яе, маладую ды прыгожую, вучыць мастацтву каханьня нямецкі салдат з пастаўленага ў вёсцы гарнізона. З кожным новым заняткам яна проста дзіву даецца, як цудоўна сябе пачувае ў працэсе тае «навукі». І не яна адна. Іншым маладым жанкам таксама немцы загадалі прыбіраць па чарзе ў хаце, дзе кватаруюць, і гатаваць ім ежу. На тым, як бачым, абавязкі маладзіц не канчаюцца, але гэты дадатак да асноўнага жанчыны ўспрымаюць, наўзьдзіў сабе, з прыемнасьцю. Чаго з роднымі мужамі ніколі ня мелі і ня мецьмуць.
Партрэты
Кожнага са сваіх герояў пісьменьніца праводзіць праз сытуацыі, якія выяўляюць ягоны псыхалягічны партрэт. Але яна заўжды ня скупіцца і на вонкавае апісаньне. Калі то дзяўчына, то найчасьцей блакітнавокая, з русяваю касой, станам танюткая і рухам зграбная. Хлопцы ж паўстаюць на старонках кнігі высокімі, вясёлымі, пеюнамі ды танцорамі. Аўтарку замілоўвае архетыповы вобраз сваіх землякоў. І яна гэтага не хавае.
Ілюстрацыя да кнігі «Słova na viêtrovi»
Вэрбальная характарыстыка дапаўняецца візуальнаю. Да кожнага аповеду зьмешчаныя старыя фатаздымкі, якія яшчэ больш змушаюць верыць у літаратурную і жыцьцёвую праўду «Словаў на ветры». Чорна-белыя выявы жыхароў сучаснае паўночна-ўсходняе Польшчы паказваюць іх годныя паставы, адкрытыя і гордыя твары, унутраную вытрываласьць і непарушную повязь з роднай зямлёй. Вонкавыя абрысы гэтых людзей, будзь то хлапчукі-падшпаркі з упарта зьведзенымі вуснамі ці то расквітнелыя ўсьмешлівыя твары дзяўчатак, задзірыстыя погляды маладых вайскоўцаў ці іранічныя прыжмуры іх цывільных раўналеткаў, спакойныя твары сталых кабетаў ці мудрыя зморшчыны ў куточках вачэй падхорцістых дзядоў, — усе яны прыцягваюць да сябе ўнутранай разьняволенасьцю і самадастатковасьцю.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Як ва ўмовах жорсткай палянізацыі застацца сабой. Споведзь беларускі ПадляшшаЭпіграфы
Кніга шчодра ўсыпаная эпіграфамі. Яны — асобная тэма ў гэтым рамане. У ёй фрагмэнты твораў Уільяма Шэксьпіра, Івана Буніна, Бэрнарда Шоў, Робэрта Фроста, Дэвіда Кэмпбэла, Кіта Лорэнца, Гэлен Роўланд і Дылана Томаса, падляскіх народных песьняў. Выбар і пераклад зрабіў Ян Максімюк, тым самым зьвязаўшы кнігу сусьветным літаратурным кантэкстам. Сьмелы крок.
Ілюстрацыя да кнігі «Słova na viêtrovi»
Мова
«Слова на ветры», як і дзьве папярэднія кнігі Галіны Максімюк, напісаныя «по-свойму». Падляскаю мовай. Сумнявацца ці сьцьвярджаць яе самастойнасьць у сусьветным шматмоўі — то справа лінгвістаў. Мне ж тут хацелася толькі адцеміць, што чытаць кнігу, напісаную «па-свойму», было як пакаштаваць яшчэ адзін гатунак любімага зь дзяцінства малочнага марозіва. Усе смакі знаёмаю асалодаю расплываюцца ў роце, а нос улоўлівае новы дадатковы водар. Лацініца ніяк не замінала звыкламу да кірыліцы чытачу разумець тэкст, памяць паслужліва падсоўвала асобным словам рэгіянальныя адпаведнікі мовы майго дзяцінства на Меншчыне. Блізкая яна аказалася да Падляшша. Блізкая і зразумелая. Наша.
Зося Сухавей
«Варта» — суб’ектыўны агляд падзеяў у літаратуры ды, шырэй, у мастацтве і культуры. Думкі перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
Галіна Максімюк на аўтарскай сустрэчы. Бельск, 28 красавіка 2022
Урывак апавяданьня «Hulała-hulała» з кніжкі Галіны Максімюк «Słova na viêtrovi»:
…Borys zamnôho ne vypivav, ale vidno było, što vže stomivsie našym vesiêlom. Ne lubiv vôn zavelmi hulati, oj niê. Ne toje što ja. Ja mohła b i ciêłu nôč spivati i tanciovati, i para kiliškuv vypiti. Ja chuteńko rozdiahnułasie i ono v toniutkuj soročci lahła koło joho. Borys obniav mene, pociłovav u ščoku, potum zader moju soročku, lôh ne mene, ja rozłožyła nohi: šaś-praś i po vsiôm. I ničoho ja ne počuła kromi lohkoho bolu, koli vôn pozbaviv mene divoctva. Tôlko štoś tepłoho potekło mniê po stehnach. Borys odkotivsie nabôk i nebavom stav chropsti. A ja ne mohła zasnuti. — I to vže vsio? — dumała ja sobiê. — Ciêła lubov?…
…Pravdu kažučy, mene štoś mučyło, u komory, de nam posłali spati, dušno było i povno zapachuv od kovbas, hołubciôv i korovajuv. Ja čuła, jak usio pomału stichaje, jak mati kunčaje pratati, jak zahaniaje baťka spati, kob choť zo dviê hodiny snu złapati pered raniom…
…Ja potichu vstała, môj čołoviêk naveť ne povorušyvsie, i vyjšła na dvôr. Nôč była velmi tepła, było ticho, zôrno i miêsečno, poduvav lohkutki vitierok i pryjemno chołodiv mojiê žežki ščoki. Ja pomału pujšła na pasovoje za kłuniu, de v nas była sažałka. Dovoli velika, z odnoji storony my pojili z jijiê korovy i koni, a z druhoji tato zrobili mały pomôst, kob možna było posidiêti i pomočyti nohi, oddychnuti. Ja prysiêła na doskach i pomału opustiła nohi v vodu…
…Raptom ticho zaskrypiêli doski i chtoś zzadu obniav mene v pojasi, a potum peresunuv dołoni na mojiê hrudi i pociłovav u šyju…
…- Što, Borys ne spravivsie, koho-leń šče šukaješ? — prošeptav chtoś prosto v moje ucho. — Makar, to ty? — Tiiii… Och, jakaja ty choroša, — šeptav vôn, stiahajučy z mene soročku. Borys ne znaje, što doma maje, — zasmijavsie ticho. — A ty potrebuješ inšoho muža, ty ž ohoń, — šeptav vôn daliêj, a ja pud joho rukami rozmjakła jak hlina. Moje tiêło vyhinałosie i viłosie, až narešti vôn vujšov u mene i mniê zdałosie, što zemla pud nami zadryžała. My kačalisie po tôm pomostovi, až bovtonuli v vodu, ale siête nam ne pomišało, i my prodovžali v sažałci. A potum u traviê, i znov na pomosti. Uže bułaviêło, koli ja potichu vernułasie do chaty, pominiała mokru jak šluha i zašmulanu soročku i lahła koło svoho mužyka. Teper ja mohła vže zasnuti. Jak kôška — syta, spokôjna, zadovolana. Až škoda, što ne vmiêła murłykati, bo murłykała b i ne perestavała…
…Odnoho razu, koli ja same zbirałasie vnočê vyjti do Makara, mene nagabała Borysova mati. Musit, štoś uperuč zavvažyła. A zimoju Makar oženivsie z Zojkoju Mikołajkovych i perestav do mene prychoditi. Choť ne raz ohladavsie za mnoju čy to v cerkvi, čy to na seliê, ale što ž, doma mołodaja žônka postiêl hrêła. Och, jak ja jôj tohdy zajzdrostiła, što takoho dobroho kochanka maje. Ne toje, što môj Borys, zaliêze na mene, a čerez minutku po vsiom, ležyt i chrope, i šče taki zadovolany z sebe. Po takôm to mene ono nosiło, ja odčuvała sebe takoju nedołaščanoju, takoju nespokôjnoju. Ne mohła zasnuti, rano vstavała złôsna jak osa, nevyspana, a na Borysa ne chotiêłoś mniê i divitisie. Bo ja vinovatiła joho, pstrykača. Jak krolik, pstryk, pstryk i po vsiôm. A ja chotiêła, kob mene trochu połaščyv, pociłovav, obniav i prytisnuv de treba, kob choť raz skazav, što ja choroša, što vôn dumaje pro mene vdeń, što ne može doždatisie nočy…