Яны заклікаюць выкараніць карупцыю і кумаўство, пачаць будаўніцтва фабрык і заводаў, скараціць беспрацоўе. Людзі таксама скандуюць «Стары, сыходзь!»: гэты лёзунг часта гучыць на мітынгах у адносінах да Нурсултана Назарбаева. Некалькі чалавек выйшлі на вуліцу з банэрам «Без Назарбаевых!»
Спрабуючы пагасіць пратэсты, улады Казахстана ўжо абʼявілі аб зьніжэньні цэн на газ больш чым удвая, урад краіны падаў у адстаўку. Адначасова прэзыдэнт Казахстана Касым-Жомарт Такаеў заклікаў удзельнікаў пратэстаў «не прытрымлівацца заклікаў дэструктыўных асобаў», якія нібыта зацікаўлены «ў падрыве стабільнасьці і адзінства нашага грамадзтва».
Кіраўнік фонду Liberty Галым Агелеулаў у інтэрвію тэлеканалу «Настоящее время» падкрэсьлівае, што за рэзкім павышэньнем цэнаў на газ стаяць інтарэсы кіроўных эліт Казахстану, перш за ўсё сямʼі першага прэзыдэнта краіны Нурсултана Назарбаева. Аднак стомленыя двухгадовым «ковідным» эканамічным крызісам спажыўцы ня могуць і не жадаюць плаціць за газ больш (у Казахстане ён выкарыстоўваецца ня толькі для апалу, але і ў аўтамабілях).
«Народ у Казахстане стаміўся ад аўтарытарнага праўленьня, якое ня лічыцца з грамадзянскай супольнасьцю, не дае менавіта грамадзянам краіны рэалізаваць сваё права на кіраваньне краінай. Яно проста душыць грамадзянскія ініцыятывы, — тлумачыць Галым Агелеулаў. — Таму што цяперашняй уладзе не патрэбна грамадзянская нацыя. Ім патрэбны залежныя падданыя, якія проста працуюць у іх нафтавых кампаніях і абслугоўваюць эліту».
«Насамрэч цяперашнія ўлады выдатна могуць зьнізіць цэны на газ, таму што ўсё ў іх руках. Кантроль за нафтай і газам у Казахстане належыць сямʼі Нурсултана Назарбаева: гэта муж ягонай сярэдняй дачкі Цімур Кулібаеў, гэта меркаваны муж старэйшай дачкі Назарбаева Дарыгі Кайрат Шарып», — падкрэсьлівае палітоляг.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: У Казахстане прынялі адстаўку ўраду пасьля пратэстаў у большасьці буйных гарадоўАгелеулаў мяркуе, што рост цэнаў на газ для спажыўцоў у Казахстане, пэўна, адбыўся праз тое, што кампаніі, якія кантралююць Шарыпбаеў і Кулібаеў, прадаюць газ за наяўныя грошы на Арэнбурскі газаперапрацоўчы завод у Расеі. Ён падкрэсьлівае, што з продажу гэтага газу ня плацяцца падаткі ў Казахстане.
«Сума складае ў раёне $750-850 мільёнаў, пра гэта гаварыў унук прэзыдэнта Назарбаева. Адпаведна, усе гэтыя адкаты ідуць за кошт зьніжэньня паступленьняў у бюджэт Казахстану, якія ён павінен быў атрымліваць за кошт продажу казахстанскага газу», — адзначае экспэрт.
«Актыўных лідэраў адразу ж затрымалі»
Палітоляг асобна падкрэсьлівае, што сёлетні пратэст у Казахстане ня мае яўнага лідэра, і кажа, што ў многіх гарадах пратэстоўцы выступаюць калектыўна. Іх настроі ніхто не падаграе «звонку», як гэта спрабуе прадставіць Такаеў і іншыя прадстаўнікі ўлады.
«Актыўных лідэраў адразу ж затрымалі, як гэта адбылося ў Атыраў з Максам Бакаевым, які карыстаецца падтрымкай. Але ў Жанаазэне няма яўнага лідэра, там людзі выступаюць калектыўна і не вылучаюць каго-небудзь у лідэры, таму што ведаюць, што будуць рэпрэсіі. Вядома, за трыццаць гадоў пласт публічных лідэраў грамадзянскай супольнасьці ў Казахстане актыўна зьнішчаўся ўладамі: я маю на ўвазе людзей, якія публічна выступаюць за палітычныя рэформы, за дэмакратызацыю», — кажа Галым Агелеулаў.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: У Алматы падчас пратэстаў пацярпелі сама меней 190 чалавек, большасьць зь іх паліцыянтыПратэсты ў Казахстане
Мапа пратэстаў у Казахстане
- Пратэсты ў Казахстане пачаліся 2 студзеня ў горадзе нафтавікоў Жанаэзене пасьля таго, як улады ўдвая павысілі цану на звадкаваны газ. Першапачаткова пратэстоўцы патрабавалі толькі зьнізіць цану.
- 4 студзеня пратэсты сталі масавымі і перайшлі ў сутычкі з паліцыяй. Пратэстоўцы запатрабавалі адстаўкі ўраду і сыходу з палітыкі былога прэзыдэнта Казахстану Нурсултана Назарбаева. Яны скандавалі «Шал, кет!» («Стары, сыходзь!»).
- Падчас сутычак сілавікі ўжывалі сьвятлашумавыя гранаты, сьлезацечны газ. Адбываліся перастрэлкі. Пратэстоўцы ўзброіліся арматурай, палкамі, камянямі. Яны білі паліцыю, падпальвалі аўтамабілі. Частка сілавікоў, як у горадзе Актаў, перайшла на бок пратэстоўцаў.
- Пратэсты закранулі амаль усю краіну: горад нафтавікоў Жанаэзен і цэнтар Мангыстаўскай вобласьці Актаў (адкуль пачаліся пратэсты), былую сталіцу краіны і найбуйнейшы горад краіны Алматы, цяперашнюю сталіцу Нур-Султан (былую Астану), буйныя гарады Шымкент, Караганду і Актэбе, а таксама многія іншыя гарады і мястэчкі.
- Ранкам 5 студзеня прэзыдэнт краіны Касым-Жамарт Такаеў адправіў урад у адстаўку.
- Надзвычайнае становішча ўвялі ва ўсёй краіне. У Нур-Султане, Алматы, Мангыстаўскай вобласьці ўвялі камэнданцкі час.
- Эпіцэнтрам пратэстаў стаў горад Алматы.
- 5 студзеня пратэстоўцы ўварваліся ў акімат Алматы, захапілі былую прэзыдэнцкую рэзыдэнцыю, разграмілі будынак з офісам кіруючай партыі «Нур-Отан». У будынку акімату і пракуратуры Алматы, а таксама былой рэзыдэнцыі пачаўся пажар. Пратэстоўцы захапілі і разграмілі будынак тэлеканала «Мир24» і яшчэ некалькіх тэлеканалаў. Завалодалі будынкам Камітэту нацыянальнай бясьпекі ў Алматы.
- Увечары 5 студзеня пратэстоўцы захапілі аэрапорт у Алматы.
- У Алматы шмат разгромленых будынкаў, крамаў, спаленых аўтамабіляў.
- 5 студзеня ва ўсёй краіне адключылі правадны інтэрнэт і галасавую сувязь, дагэтуль блякавалі мабільны інтэрнэт. Спынілі вяшчаньне буйныя тэлеканалы Казахстану.
- Пачаліся страйкі. Спынілі вытворчасьць мэталюргічныя заводы ў горадзе Балхаш, нафтагазавае прадпрыемства «Мангыстаўмунайгаз» у Мангыстаўскай вобласьці.
- 5 студзеня прэзыдэнт краіны Такаеў заявіў, што ўзначаліць Раду бясьпекі Казахстану замест Назарбаева, і паабяцаў дзейнічаць «максымальна жорстка». Назарбаеў пайшоў у адстаўку. У горадзе Талдыкарган пратэстоўцы павалілі помнік Назарбаеву.
- Пратэстоўцы запатрабавалі таксама сыходу з пасады Такаева.
- У ноч на 6 студзеня Такаеў запрасіў дапамогі ў АДКБ.
- 6 студзеня першыя вайскоўцы ў межах місіі АДКБ прыбылі ў Казахстан.
- На 6 студзеня казаскія мэдыя паведамілі пра дзясяткі забітых сярод цывільнага насельніцтва, 18 ахвяраў сярод сілавікоў, параненыя 748 праваахоўнікаў. Вярхоўны камісар ААН заявіў пра прыкладна тысячу параненых чалавек толькі ў Алматы.
- 6 студзеня МУС Казахстана паведаміла пра 2298 затрыманых. Тым часам на афіцыйным узроўні Астану перасталі называць Нур-Султанам, як назвалі горад у гонар дыктатара Назарбаева.
- 7 студзеня Міністэрства ўнутраных спраў Казахстану паведаміла, што падчас так званай «зачысткі» ў самым буйным горадзе краіны, Алматы, загінулі 26 «узброеных злачынцаў», яшчэ 18 атрымалі раненьні, а ўсе адміністрацыйныя будынкі ў гарадах Казахстану «вызваленыя і ўзятыя пад узмоцненую ахову».
- Таксама ў выніку «сутыкненьня з хуліганскім натоўпам» параненыя 216 вайскоўцаў Нацыянальнай гвардыі ў Алматы і Шымкенце, паведаміла прэс-служба вайсковага фармаваньня.
- Раніцай 7 студзеня прэзыдэнт Казахстану Касым-Жамарт Такаеў на пасяджэньні контратэрарыстычнага штабу заявіў, што «ў значнай ступені наведзены канстытуцыйны лад ва ўсіх рэгіёнах краіны».
- Пазьней 7 студзеня Такаеў выступіў са зваротам да грамадзянаў краіны, у якім заявіў, што даў загад праваахоўным органам і войску адкрываць агонь на паражэньне без папярэджаньня.
- 9 студзеня Такаеў выдаліў свой твіт пра тое, што на Казахстан нібыта напалі 20 тысяч тэрарыстаў, але на наступны дзень сказаў, што «ў агрэсіі супраць Казахстану ўдзельнічалі баявікі з цэнтральнаазіяцкіх краінаў, Афганістану і Блізкага Ўсходу».
- У той жа дзень стала вядома пра дзьве сьмерці: кіраўніка абласной паліцыі і палкоўніка камітэту нацбясьпекі.
- Паводле расьсьледаваньня The Telegraph, малодшая дачка Назарбаева вывела з Казахстану 300 мільёнаў даляраў і патраціла частку грошай на нерухомасьць за мяжой.
- Раніцай 11 студзеня Такаеў заявіў, што кантынгент АДКБ пачнуць выводзіць з Казахстану праз 2 дні. Ён запэўніў Мажыліс у тым, што ўлады ўсё вярнулі пад кантроль.