Судовая сыстэма Беларусі як зброя супраць іншадумцаў. Што казалі ўдзельнікі міжнароднай дыскусіі, арганізаванай Фондам Клуні

Удзельнікі дыскусіі абмяркоўвалі тое, як суды ў Беларусі выкарыстоўваюць для зьнішчэньня іншадумства. Прапануем вашай увазе некаторыя тэзісы з дыскусіі.

Джулі Фішэр, прызначаная амбасадарка ЗША ў Беларусі, спэцыяльная пасланьніца ЗША для Беларусі.

• Аляксандар Лукашэнка ўжо не адзін год выкарыстоўвае судовую сыстэму, а таксама іншыя часткі юрыдычнай сыстэмы, для палітычнага перасьледу. Адказам у тым ліку і на такія дзеяньні сталі санкцыі з боку ЗША і іншых дзяржаваў Захаду — краінаў Эўразьвязу, Вялікай Брытаніі і Канады. У прыватнасьці, былі ўведзеныя санкцыі супраць шэрагу судзьдзяў і пракурораў.
• Санкцыі паказваюць рашучасьць супрацьстаяць дзеяньням рэжыму. Рэжым Лукашэнкі пакуль не дэманструе намераў зьменшыць рэпрэсіі супраць беларусаў. Цяпер у Беларусі больш за 800 прызнаных палітвязьняў. І кожны выпадак — гэта трагедыя.
• Наконт Беларусі ў Вашынгтоне існуе кансэнсус — непрыняцьце дыктатуры і парушэньняў правоў чалавека з боку рэжыму Лукашэнкі.

Бэт Ван Схаак, прафэсарка Стэнфардзкага ўнівэрсытэту, экспэртка праграмы TrialWatch, якая адсочвае судовыя працэсы па ўсім сьвеце.

• Улады Беларусі выкарыстоўваюць судовую сыстэму як зброю супраць іншадумства.
• У Беларусі ў апошнія гады адбываецца сыстэматычны перасьлед журналістаў — яркі прыклад тут прысуды Кацярыне Андрэевай і Дар’і Чульцовай — а таксама перасьлед грамадзянскай супольнасьці, апазыцыі і адвакатаў, якія абараняюць такіх людзей.
• Юрыдычная сыстэма варожа ставіцца да любых спробаў абараніць абвінавачаных. Абвінаваўцы дзейнічаюць у змове з судзьдзямі.
• Журналістаў судзяць за выкананьне сваіх абавязкаў — жывую трансьляцыю падаюць як антыдзяржаўную змову.
• Вынік суду над Андрэевай і Чульцовай быў перадвызначаны, нягледзячы на доказы іх невінаватасьці.

Марыя Садоўская-Комлач, журналістка, кіраўніца групы Эўропы і Цэнтральнай Азіі ў арганізацыі Free Press Unlimited

• Тое, што цяпер за кратамі больш за 800 палітвязьняў, у тым ліку 28 журналістаў, выклікана ў тым ліку і ранейшымі падыходамі Захаду. Раней Захад кожны раз быў гатовы таргавацца і ісьці на скасаваньне санкцыяў за вызваленьне палітвязьняў. Міжнародныя інстытуцыі давалі грошы рэжыму ў Беларусі, а краіны захаду наладжвалі бізнэс-сувязі.
• У цяперашняй працы беларускіх журналістаў найбольшая праблема — бясьпека камунікацый. Людзі хочуць дзяліцца інфармацыяй, але баяцца наступстваў.

Сяргей Зікрацкі, адвакат, які абараняў Максіма Знака і журналістаў, пазбаўлены ліцэнзіі ў Беларусі. Цяпер — прадстаўнік офісу Сьвятланы Ціханоўскай у юрыдычных пытаньнях.

• Справа Андрэевай і Чульцовай, у якой я быў абаронцам, — яркі прыклад перасьледу за выкананьне прафэсійных абавязкаў. Журналісты асьвятлялі мірны пратэст, але ў абвінавачаньні іх назвалі арганізатарамі незаконных дзеяньняў. Нібыта яны арганізоўвалі пратэст праз правядзеньне жывога эфіру. Пры тым, што ўдзельнікі пратэсту відавочна ня мелі доступу да інтэрнэту.
• Права на мірны пратэст гарантаванае дакумэнтамі ААН. Але судзьдзя праігнаравала відавочныя рэчы і прызнала іх вінаватымі ў арганізацыі масавых беспарадкаў і прысудзіла ім рэальныя турэмныя тэрміны.
• Я пасьпеў напісаць апэляцыйную скаргу, але быў пазбаўлены ліцэнзіі і магчымасьці іх надалей абараняць. Каля 30 адвакатаў былі пазбаўленыя ліцэнзій, і гэта вялікі ўдар па адвакатуры, бо агулам 100-120 адвакатаў былі гатовыя абараняць людзей у палітычных справах. Рэформа адвакатуры надалей зьменшыць колькасьць такіх юрыстаў.
• Міжнародная супольнасьць можа ціснуць на рэжым і фіксаваць парушэньні.

Людміла Казак, адвакатка, якая абараняла Марыю Калесьнікаву, была пазбаўленая ліцэнзіі.

• Мы называем лічбу каля 30, але ўжо больш за 30 адвакатаў пазбаўленыя ліцэнзій. Найбліжэйшымі днямі заплянаванае яшчэ адно паседжаньне камісіі, таму мы, хутчэй за ўсё, страцім яшчэ некалькіх адвакатаў.
• Пазбаўленьне Віктара Бабарыкі адвакацкай абароны адлюстроўвае страх улады. Улада хоча цалкам ізаляваць вязьняў ад вонкавага сьвету. Цяпер некаму з адвакатаў будзе цяжка ўзяцца за справу Бабарыкі, а калі нехта возьмецца, дык можа быць прадказальны вынік.
• Цяпер адвакату агулам цяжка ўзяцца за абарону абвінавачаных у палітычных справах.

Лела Мэтрэвэлі, прадстаўніца зарэгістраванай у Малдове праваабарончай арганізацыі Нuman Rights Embassy, якая займалася маніторынгам судовай сыстэмы Беларусі.

• Судовыя працэсы ў Беларусі робяцца ўсё больш закрытымі. Шырокае грамадзтва пазбаўлена магчымасьці атрымоўваць інфармацыю пра судовыя парушэньні. Людзі, якія трапляюць пад перасьлед, застаюцца сам-насам з сыстэмай.
• Нават у фармальна адкрытых судовых слуханьнях назіральнікаў часам не дапускалі ў судовую залю (як на судзе над журналісткамі Кацярынай Андрэевай і Дарʼяй Чульцовай). Назіральнікам было цяжка атрымліваць інфармацыю, у тым ліку пра час і месца слуханьняў. Часта інфармацыю вывешвалі за паўгадзіны, ці нават за 10, за 7 ці за 3 хвіліны да самога паседжаньня.

Аляксей Лойка, праваабарончы цэнтар «Вясна».

• Сёлета «Вясьне» споўнілася 25 гадоў, і зь іх 18 гадоў яна вымушаная працаваць без рэгістрацыі ў Беларусі. Увесь час яе перасьледавалі за праўду пра парушэньні правоў чалавека ўладамі.
• Кіраўнікі «Вясны» Алесь Бяляцкі, Валянцін Стэфановіч, Уладзімер Лабковіч, гэтаксама як і некаторыя рэгіянальныя прадстаўнікі «Вясны», цяпер за кратамі.
• На сёньня ў Беларусі 833 афіцыйна прызнаныя палітвязьні, тысячы людзей былі вымушаныя зьбегчы з краіны, тысячы прайшлі празь нялюдзкія ўмовы падчас затрыманьняў. Праваабаронцы намагаюцца дакумэнтаваць усе такія выпадкі.

Пра арганізатараў дыскусіі:

• Фонд Клуні «За справядлівасьць» (Clooney Foundation for Justice), заснаваны амэрыканскай юрысткай Амаль Клуні і яе мужам, галівудзкім акторам Джорджам Клуні, сваёй задачай называе «барацьбу за справядлівасьць і патрабаваньне адказнасьці за парушэньне правоў чалавека». Фонд рэалізуе праваабарончыя праекты па ўсім сьвеце.
• Амэрыканская асацыяцыя юрыстаў (American Bar Association) — аб’яднаньне юрыстаў ЗША, якое прымае ў свае члены таксама і юрыстаў іншых краін. Гэта адна з найбуйнейшых асацыяцый у сьвеце, цяпер яна абʼядноўвае больш за 400 тысяч чалавек з усяго сьвету, сярод якіх шмат і студэнтаў юрыдычных факультэтаў унівэрсытэтаў. Сярод асноўных мэтаў арганізацыі — распрацоўка этычных стандартаў для юрыстаў розных спэцыялізацый.