Калі зь беларускім грамадзтвам вясной-летам мінулага году адбываўся палітычны ўздым, я асэнсавала, што мой звыклы паліталягічны інструмэнтарый выявіўся цалкам непрыдатным для аналізу падзеяў.
Беларуская палітычная сцэна цягам гадоў дваццаці была прадказальная, падзеі разьвіваліся па цыклях, і мы добра навучыліся тлумачыць сабе і іншым, чаму ў Беларусі не працуюць ні сэрбскі, ні ўкраінскі, ні грузінскі сцэнар, а ўвесь палітычны працэс ідзе па заганным коле: перадвыбарчая «лібэралізацыя», выбары, Плошча, разгон, палітвязьні, санкцыі, пацяпленьне і новая «лібэралізацыя».
Грамадзтва прыстасавалася да сымбіёзу з рэжымам — жывучы ці то ў паралельных рэчаіснасьцях, ці то нават атрымліваючы ад такога сымбіёзу пэўныя кампэнсацыі. Мы называлі гэтую схему сацыяльным кантрактам, «парадачкам», стабільнасьцю.
Натальля Васілевіч, палітоляг, багаслоў, мадэратар групы «Хрысьціянская візія»
Пачатак вясны для ўсіх стаў непрадказальным, падзеі пачалі разгортвацца абсалютна некантралявана. Спачатку ўвесь сьвет з жахам назіраў за локдаўнам у таталітарным Кітаі, а ўжо празь месяц закрываў аэрапорты і школы, інтэрнаты для студэнтаў і цэрквы, бібліятэкі і крамы. Пандэмія каранавірусу, як нейкая стыхійная сіла, уварвалася ў жыцьцё, памяняла пляны, прымусіла пераасэнсаваць уласныя прыярытэты. Зрываліся вясельлі і вандроўкі, канфэрэнцыі і абароны дысэртацый. Нават звышдзяржавы не маглі даць рады сотням тысячаў сьмерцяў, якія выклікаў звышмаленечкі, ня бачны воку вірус.
Архіяпіскап Горадзенскі і Ваўкавыскі Арцемій, які публічна асудзіў гвалт і падтрымаў пратэстоўцаў
У гэтым кантэксьце само жыцьцё і неабходнасьць неяк перапрацоўваць каскад новага досьведу зрабілі запатрабаваным багаслоўе. Яно стала здавацца больш адэкватнай рамкай для аналізу рэчаіснасьці і сэнсаў, бо гэта сфэра ня толькі аналітычнай рэфлексіі, але інтуіцыяў, «расчытваньня знакаў», сфэра мэтафараў і мітаў, нябачных воку суб’ектаў і ўрэшце — прастора цуду. З пачатку беларускага лета я перастала чытаць і слухаць палітолягаў. Найлепшыя адказы я чула на шматгадзінных стрымах Свабоды, дзе людзі адказвалі на пытаньне, навошта яны сюды прыйшлі, а таксама ў царкве, у чарговым чытаньні зь лекцыянарыя.
Ігуменьня жаночага манастыра ў Горадні Гаўрыіла частуе сілавікоў тортамі, 10 лістапада 2020
Ёсьць шэраг біблійных цудаў, якія біблісты навучыліся тлумачыць як вынік чалавечых цнотаў, чалавечых якасьцяў і чалавечага выбару — цудаў, якія таксама прыводзілі да якасных зьменаў самога чалавека, супольнасьці і навакольнай рэчаіснасьці.
Першы з такіх цудаў — гэта цуд салідарнасьці, цуд памнажэньня хлябоў. Ажно шэсьць разоў паўтараецца гэтая гісторыя ў Дабравесьці: каб накарміць народ, які сабраўся слухаць Яго, Хрыстос узяў некалькі хлябоў і рыбін, разьдзяліў, дабраславіў і раздаў людзям, і яшчэ засталося некалькі кошыкаў рэшты. Гэты цуд вучыць, што чым больш мы адкрываемся адзін аднаму, чым больш дзелімся адзін з адным, тым мацнейшая нашая супольнасьць і тым больш рэсурсаў у ёй зьяўляецца.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Неверагодны 2020-ы». Сьвятлана Алексіевіч: «Трэба назапашваць новую эліту і ня ўпасьці ў роспач»Тое, як беларусы мабілізаваліся для ініцыятывы дапамогі мэдыкам #bycovid19, ці потым, калі прывозілі адзін аднаму пітную ваду ў чэрвені, стала сьведчаньнем нараджэньня новай супольнасьці — супольнасьці, гатовай і да палітычнага дзеяньня.
Кіраўнік каталіцкага касьцёла мітрапаліт Тадэвуш Кандрусевіч і праваслаўны мітрапаліт Павал, 2020
Другі цуд — гэта цуд «маленькага чалавека», цуд Сьвятланы Ціханоўскай. Менавіта ў ёй рэжым пабачыў самую слабую і найменш небясьпечную для сябе фігуру — нікому невядомую, без прафэсійнага палітычнага досьведу, бяз добрай каманды, урэшце, жанчыну, кволую, без апірышчаў, бяз моцнай ідэалёгіі, з мужам у закладніках. Аднак, прыняўшы на сябе місію, у той момант, калі яна сказала гэтай місіі «так», гэтая жанчына ў выніку стала адной з самых моцных палітыкаў, і сапраўды «нямоглае гэтага сьвету» стала здольным на нечуваную раней мабілізацыю. Беларусы навучыліся станавіцца лідэрамі — проста адказваючы місіі «так».
Што адбылося зь беларускім грамадзтвам? Я б назвала гэта ініцыяцыяй. Народ вытрываў выпрабаваньні, праявіў сябе ў іх як мірны, салідарны, годны, самаахвярны — і перайшоў у новую якасьць. У біблійнай традыцыі пасьля пераходу і выпрабаваньняў героям даваліся новыя імёны. Як Аўрам стаў Аўраамам, гэтак і «Белоруссия» канчаткова стала Беларусьсю.
Студэнты МДЛУ стаяць у счэпцы перад уваходам у свой унівэрсытэт 26 кастрычніка 2020
Вельмі часта, гаворачы пра тое, што адбылося зь беларусамі, выкарыстоўваліся мэтафары незваротнасьці працэсу: калі немаўля нарадзілася, яго немагчыма вярнуць назад ва ўлоньне маці; калі вулькан вывергнуў ляву, яе таксама назад не зальеш; калі выціснуць пасту з тубіка, запхнуць яе назад будзе праблематычна. Гэта пераход да зусім новай формы жыцьця, якая найлепей апісваецца формулай «Беларус беларусу беларус».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Неверагодны 2020-ы». Сяргей Абламейка: «У 2020 годзе беларуская нацыя зноў заявіла сьвету пра сябе»
У маім дзетсадаўскім дзяцінстве слова «беларус» было ўпісанае ў зьневажальную дражнілку «трус, трус, беларус». Пасьля 2020 году паняцьце «беларус» стала сынонімам станоўчых рысаў, цнотаў, знаку якасьці, катэгарычным імпэратывам. Быць беларусам — гэта быць адважным, быць салідарным, быць крэатыўным, быць на баку праўды і справядлівасьці, быць тым, хто адгукаецца на патрэбы іншых, тым, хто гатовы ўзвышаць свой голас супраць несправядлівасьці. Такое новае — этычнае і глыбокае — напаўненьне для «беларускага нацыянальнага».
Але быць беларусам, апроч таго, зрабілася небясьпечна. Быць беларусам пачало азначаць знаходжаньне пад пастаяннай пагрозай перасьледу, рэпрэсіяў, катаваньняў. Быць беларусам пачало азначаць, што тваё жыцьцё і годнасьць для дзяржавы нічога ня значаць, цябе могуць выцягнуць з машыны і пакласьці тварам у зямлю, пагражаючы зброяй. Могуць уварвацца дадому і зруйнаваць там усё дашчэнту. Могуць дзіка біць і не аказваць мэдычнай дапамогі. Быць беларусам пачало азначаць зьняволеньне ці выгнаньне.
Жанчына, пацярпелая падчас разгону дэманстрацыі каля стэлы «Менск — горад герой», 23 верасьня 2020
Праходзячы празь перасьлед, катаваньні і прыніжэньні з боку сілавых структураў, беларусы ўсьвядомілі, наколькі важна, каб працавала сыстэма стрымліваньня свавольства дзяржавы. Прыходзячы празь відавочна несправядлівыя суды з ананімнымі сьведкамі, беларусы ўсьвядомілі, наколькі важны справядлівы і бесстароньні суд. Праўда, права і справядлівасьць — гэта не асабістая справа кожнага, гэта не абстрактныя канцэпты, а падмуркі, безь якіх жыцьцё ў грамадзтве становіцца невыносным. Бяз гэтага ня можа функцыянаваць ні мэдыцына, ні адукацыя, ні мэдыя, ні царква.
Што адбылося зь беларусамі за апошнія месяцы? Гэта прышчэпка ад гвалту і несправядлівасьці, прышчэпка ад аўтарытарызму і беззаконьня, прышчэпка ад прапаганды і хлусьні, трэніроўка этычнай імуннай сыстэмы грамадзтва.
Юры Дракахруст аб праекце «Неверагодны 2020-ы»
Падзеі 2020 году, як іх ні называй і чым ні лічы — рэвалюцыяй, паўстаньнем, забурэньнямі, мяцяжом, калектыўнай аблудай ці калектыўным прасьвятленьнем — былі вялікімі падзеямі беларускай гісторыі.
Магчыма, час для канчатковых ацэнак не прыйшоў. Але пэўны этап палітычнага працэсу скончыўся, скончыўся прыкладна на мяжы 2020 і 2021 гадоў, і натуральнай уяўляецца спроба асэнсаваць, зразумець гэты этап, адрэфлексаваць ня толькі і ня столькі палітычнае, колькі антрапалягічнае і нацыянальнае значэньне, вымярэньне «неверагоднага 2020-га».
Усе аўтары (жыхары Беларусі і замежжа, жанчыны і мужчыны, пісьменьнікі і палітычныя аналітыкі, гісторыкі і сацыёлягі), даючы розныя адказы, зыходзяць усё ж з пастуляту, што леташнія падзеі былі найперш вынікам і этапам унутранага разьвіцьця беларускага грамадзтва.
Як укладальнік я прапанаваў аўтарам 7 пытаньняў наконт «неверагоднага 2020-га», але пазначыў, што выбар формы артыкулу — за імі. Яны маглі проста адказаць на прапанаваныя пытаньні. Іншыя альбо ўскосна адказвалі на тыя 7 пытаньняў, альбо выкладалі сваё бачаньне як адказы на свае пытаньні наконт леташніх падзеяў.
На мой погляд, самымі важнымі пытаньнямі, такімі, якія выклікалі найбольш гарачыя завочныя спрэчкі паміж аўтарамі, былі два — пра раскол грамадзтва і пра цану пратэсту.
- 2020 год засьведчыў, што Беларусь — адзіная, адзіная супраць Лукашэнкі і яго касталомаў і прыслужнікаў, ці леташнія падзеі прадэманстравалі наяўнасьць дзьвюх Беларусяў зь вельмі адрознымі каштоўнасьцямі, інтарэсамі і памкненьнямі?
- Тое, што адбылося ў 2020 годзе — ці варта яно было сьмерцяў, пакутаў, зьняволеньняў, зламаных лёсаў?