«Ёсьць права на гвалт». Што кіруе жанчынамі ўдзельніцамі рэпрэсій

Псыхоляг і псыхатэрапэўтка Вольга Андрэева, блогерка і журналістка Наста Захарэвіч і журналістка «Белсату» Алена Дубовік абмяркоўваюць ня большасьць, а меншасьць — жанчын, якія ўдзельнічаюць у гвалце і рэпрэсіях — супрацоўнц АМАПу, наглядчыц, супрацоўніц РУУС, судзьдзяў і пракурорак.

Глядзіце дыскусію цалкам на відэа.

Тут фрагмэнты дыскусіі.

Сьцісла:

• Захарэвіч: Калі паглядзець на статыстыку па крымінальных артыкулах, зьвязаных з гвалтам, у мірны час, то каля 70% выпадкаў — гэта гвалт, які праяўлялі мужчыны. У гэтым сэнсе гвалт мае гендэр.
• Андрэева: Жанчыны, якія будуць працаваць у МУС, нават калі іх будзе 70%, стануць гэткім жа параджэньнем гэтай структуры, дзе няма каштоўнасьці чалавечага жыцьця. Калі б яны былі гуманістычнымі, пайшлі ў мэдычны каледж ці ўнівэрсытэт.
• Дубовік: За тры содні на Акрэсьціна ў жніўні я не заўважыла ніякай розьніцы паміж мужчынскай і жаночай агрэсіяй. Мяне зьбівала там жанчына, але побач тое самае рабілі мужчыны зь іншымі дзяўчатамі і хлопцамі.

Ці мае гвалт гендэр

— Супрацоўніцы АМАПу разганялі жаночыя маршы, супрацоўніцы ў РУУСах складаюць пратаколы, па якіх абвінаваўцы жанчыны запрошваюць максымальнае пакараньне, а судзьдзі-жанчыны выносяць жорсткія прысуды, а потым за кратамі наглядчыцы мацюкаюцца на зьняволеных жанчын, а турэмныя лекаркі не аказваюць ім належную мэдычную дапамогу. Усё тое самае робяць і мужчыны, якіх у гэтай сыстэме пераважная большасьць. Ці рэпрэсіўную машыну можна разглядаць без уліку гендэрных асаблівасьцяў?

Вольга Андрэева

Вольга Андрэева: І так, і не. Гэта дастаткова складанае, але дасьледаванае пытаньне. Ня ведаю, ці былі ў Беларусі дасьледаваньні пра асаблівасьці асобаў жанчын, якія працуюць у сілавых структурах, усё што тычыцца прафэсійнай дэфармацыі. У Расеі такія дасьледаваньні ёсьць, і ў адкрытым доступе таксама.

Наста Захарэвіч

Наста Захарэвіч: Калі паглядзець на статыстыку па крымінальных артыкулах у мірны час, менавіта артыкулаў, зьвязаных з гвалтам, то мы бачым, што каля 70% выпадкаў — гэта гвалт, які праяўлялі мужчыны. У гэтым сэнсе гвалт мае гендэр. Іншая рэч, якімі фактарамі абумоўлена — выхаваньня, адукацыі, сацыяльнымі стэрэатыпамі. Жанчын у беларускай сілавой сыстэме меншасьць, але менавіта да рэдкіх жорсткіх жанчын, якія робяць незаконныя дзеяньні, выносяць жорсткія прысуды і гэтак далей, індывідуальнай увагі часта аказваецца нашмат болей, чым да такіх жа мужчын.

Як падрабязна разабралі асобу пракуроркі, якія запатрабавала два гады для журналістак «Белсату», так падрабязна індывідуальна не разьбіралі яшчэ нікога. Я не лічу, што ня трэба было яе разьбіраць, а лічу, што разьбіраць трэба і асобы іншых, каб не атрымлівалася перакосаў, што жанчынаў мала, але калі размова ідзе пра нешта кепскае, дык менавіта да іх найбольшая ўвага.

— Падаецца, увага да яе была прыцягнутая і праз тое, што было падабенства ва ўзросьце з абвінавачанымі, і таму, што і падсудныя, і абвінаваўца, і судзьдзя былі жанчынамі.

Алена Дубовік

Алена Дубовік: Жаночая агрэсія прыцягвае да сябе ўвагу менавіта таму, што жаночая агрэсія ня вельмі прынятая яшчэ зь дзяцінства. З малога ўзросту хлопчыкам заўсёды больш дазвалялася чым дзяўчынкам. І таму ў выпадках жорсткасьці з боку жанчын сацыяльныя стэрэатыпы, навязаныя нам сацыяльныя нормы кіруюць. Таму мы больш зьвяртаем увагі і нас больш цікавіць гэтыя выпадкі. Тады кажуць пра фэномэн жаночай агрэсіі. Я не псыхоляг, не магу прафэсійна казаць пра гендэрныя асаблівасьці гвалту, але за тры содні на Акрэсьціна ў жніўні я не заўважыла ніякай розьніцы паміж агрэсіяй мужчынскай і жаночай. Мяне зьбівала там жанчына, але побач тое ж самае рабілі мужчыны зь іншымі дзяўчатамі і хлопцамі.

Асабісты досьвед гвалту з боку жанчын

— Кожная з вас сутыкалася з жанчынамі на службе рэпрэсіўнай сыстэмы падчас уласнага арышту, затрыманьня, адседкі. Якім быў ваш асабісты досьвед? Ці былі пэўныя чаканьні? Ці спраўдзіліся яны?

Алена Дубовік: Зь мяне зьдзекаваліся ўвесь час наглядчыца — прымушала прысядаць, біла каленямі ў жывот. Мне падаецца, тут нейкі псыхалягічны момант, калі жанчыны б’е другую жанчыну ў ніз жывату. Яна спрабавала паветра перакрываць, зь ежай зьдзекавацца, але быў такі самы малады хлопец наглядчык, які рабіў тое ж самае. Піхнуў жанчыну сталага ўзросту, якая проста павалілася на бэтонную падлогу.

— Ці былі чаканьні, што жанчына будзе, можа быць, не такой жорсткай?

— У мяне былі чаканьні, што ніхто нікога ня будзе зьбіваць. Калі я трапіла на Акрэсьціна ў жніўні, некаторы час не разумела, што адбываецца. Потым я ўсьвядоміла, што нас тут забʼюць, што я тут застануся, калі заўважыла моцна зьбітых хлопцаў, якія стаялі ў чаргу ля сьцяны, было шмат крыві, яны былі ўсе голыя, было чуваць крыкі, стогны, гукі дубінак. Я зразумела, што нас тут забʼюць і ніякіх разважаньняў, хто гэта зробіць, мужчына ці жанчына, у мяне не было.

Наста Захарэвіч: Мне з большага шанцавала на жанчын у той сыстэме. Моцнай жорсткасьці ніхто зь іх да мяне не праяўляў. Адзін момант вельмі запомніўся з супрацоўніцай Магілёўскага ІЧУ. Нас завялі глядзець прапагандысцкае відэа, як пратэстоўцы нібыта білі сілавікоў. Мы адкрыта з гэтага сьмяяліся. Супрацоўніца сказала, што гэта ня сьмешна. Мы адказалі, што сьмешна. На што яна сказала: «Вы занадта сьмелыя сталі, хочаце, каб было як у Жодзіна, дык мы зробім як у Жодзіна».

Гэта вельмі расчалавечыла іх у маіх вачах, бо да гэтага была невялічкая ілюзія, што ў Магілёве наглядчыкі больш адэкватныя, хаця б таму, што я была ў першай партыі завезеных у Магілёў, і да іх яшчэ не давялі розныя загады, і была ілюзія, што тут ня будуць зьдзекавацца. Я не сутыкалася з асобнай жаночай агрэсіяй ці злосьцю, гвалтам у гэтай сыстэме, таму што 90% тых, зь кім я перасякалася на Акрэсьціна, у Жодзіна, на этапах, у Магілёве, гэта былі мужчыны. Жанчыны былі пераважна мэдычныя супрацоўніцы, работніцы, якія разносілі ежу на Акрэсьціна, і тыя, хто нас даглядалі ў Жодзіна і Магілёве.

Вольга Андрэева: Мы правялі пасьля затрыманьня каля 10 гадзінаў у РУУС. Пяць чалавек з усіх затрыманых адпусьцілі дадому да суду, паколькі мы ўсе пяцёра былі пэнсійнага ўзросту. Усіх астатніх адвезьлі на Акрэсьціна. Мне не было страшна. Быў нейкі адрэналін. Мне было цікава назіраць у большай ступені за жанчынамі, якія з намі працавалі. Жанчыны рабілі вобшук, глядзелі асабістыя рэчы. Калі мяне першую прывялі на дагляд да двух жанчын, мяне ўразіла, калі мне сказалі: «Не хвалюйцеся, мы вас біць ня будзем».

Менск, 9 траўня 2020 году. Ілюстрацыйнае фота.

Я вырашыла не адказваць. Гэта значыць, што яны разумеюць, якая ў іх рэпутацыя і якія ад іх чаканьні. Яны ўсе адчуваюць насьцярожанасьць, што яны аказаліся па той бок барыкадаў, нават супрацоўніцы РУУС. Былі яшчэ жанчыны, якія складалі пратаколы, забіралі тэлефоны. Іх паводзіны, як казала Наста, не адрозьніваліся ад паводзінаў мужчын. Ёсьць некаторая гендэрная супярэчнасьць у іх ідэнтычнасьці. З аднаго боку яны сябе атаясамліваюць зь сілавымі структурамі, па сутнасьці з мужчынскай уладай над чалавечым жыцьцём, над чалавечай годнасьцю.

Мы пад іх уладай, і яны, відавчна, ад гэтага атрымліваюць асалоду. З другога боку ў гэтых жанчын былі даўгія пазногці, ламінаваныя валасы, там было шмат сіл і сродкаў укладзена ў вонкавы выгляд. З аднаго боку яны хочуць выглядаць як традыцыйныя прыгожыя жанчыны, але ўнутрана там ідзе ідэнтыфікацыя з мужчынскай уладай і сілай. І ёсьць права на гвалт. Яны даюць сабе гэтае права. Таму размаўлялі мы зь імі вельмі акуратна, асабліва не жартавалі. Яны не выглядалі бясьпечнымі. Як і мужчыны.

Ці зробіць больш гуманным сілавы блёк Беларусі павелічэньне колькасьці жанчын у ім?

29 жніўня. Супрацоўніцы АМАП разганяюць удзельніц жаночага маршу ў Менску.

— Наяўнасьць жанчын у сілавых структурах прыхільнікі гендэрнай роўнасьці традыцыйна ўспрымаюць пазытыўна, выступаюць за тое, каб было болей жанчын у сілавых структурах і не на нізавых, а на кіраўнічых пасадах. Як вы лічыце, ці павелічэньне колькасьці жанчын у сілавых, рэпрэсіўных структурах у цяперашні час зробіць іх больш гуманнымі?

Вольга Андрэева: 100% не. Не адыграе ніякай ролі. Прывяду прыклад, калі журналіст Tut.by апытваў хлопцаў, якія паступалі ў розныя ВНУ. І хлопец, які паступаў у Акадэмію МУС, на пытаньне, чаму выбаў гэта, адказаў, што яму падабаецца караць. Ёсьць фільтар на першым этапе. Туды ідуць не выпадковыя людзі. Ёсьць розьніца паступіць на юрфак у БДУ, ці паступаць у Акадэмію МУС. Туды ідуць людзі з пэўнай структурай асобы. Падчас навучаньня яны спазнаюць сурʼёзную дэфармацыю, ідзе апрацоўка. І штодзённая дэфармацыя падчас працы, службы ў шэрагах міліцыі накладае свой адбітак. Таму гэтыя жанчыны нічым не адрозьніваюцца ад мужчын.

Прыход жанчын цяпер у гэтыя структуры не прынясе гуманізму. Гуманізм павінен быць каштоўнасьцю ўсяго грамадзтва. Чалавечая годнасьць неаспрэчная. Гэта першая фраза нямецкай Канстытуцыі. Калі гэта каштоўнасьць грамадзтва, тады можна гаварыць пра гуманізацыю сілавых структураў. У нас чалавечае жыцьцё не зьяўляецца каштоўнасьцю ні на якім узроўні. Мы, можа, упершыню падчас нашых пратэстаў сутыкнуліся з яўна выказанай ідэяй дэмакратыі і каштоўнасьці чалавечай годнасьці. А так традыцыйна не, ні за савецкім часам, ні потым. Жанчыны, якія будуць працаваць у МУС, нават калі іх будзе 70%, стануць такім да параджэньнем гэтай структуры. Калі б яны былі гуманістычнымі, напэўна б, пайшлі ў мэдычны каледж ці ўнівэрсытэт.

Парад, Дзень Перамогі, Менск, 9 траўня 2020 году. Ілюстрацыйнае фота.

Наста Захарэвіч: Само па сабе павялічэньне колькасьць жанчын у сілавых структурах ня зробіць гэтую структуру больш ці менш гуманнай. Але калі жанчынаў у гэтай структуры будзе больш, гэта само па сабе будзе паказьнікам, што грамадзтва зьмянілася і што ў грамадзтве пануюць іншыя каштоўнасьці. Пасьлядоўнасьць будзе крыху іншая. Спачатку больш гуманізуецца грамадзтва, а потым у сыстэме МУС будзе больш жанчын, бо будзе мяняцца матывацыя.

Калі ісьці ў гэтую структуру будзе больш прэстыжна, калі гэта будзе менш асацыявацца з гвалтам і кватэрамі, пабудаванымі «на крыві», тады, верагодна, і жанчын будзе больш. І калі будуць іншыя правілы паступленьня ў гэтыя акадэміі. Часта ў такія ўстановы дзяўчатам паступіць нашмат цяжэй. Ёсьць канкрэтныя абмежаваньні паводле колькасьці, значна вышэйшыя прахадныя балы бываюць для жанчын. Цяпер сыстэма створаная такім чынам, каб там жанчын не было. Гэта паступовы працэс, гуманізацыя будзе адбывацца, але ня проста таму, што будзе большая колькасьць дзяўчат у Акадэміі МУС.

Аліна Дубовік: Я ўвогуле не разумею, як можа там стаць у цяперашніх умовах больш жанчын, і як гэта можа паўплываць нейкім добрым чынам. Якая жанчына зараз пойдзе ў МУС? Зараз гэтая прафэсія настолькі прыніжаная... Ня ведаю, хто цяпер будзе паступаць у гэтыя акадэміі. Пасьля таго, што адбылося пасьля жніўня, у мяне няма спадзеваў, што ў гэтай сыстэме засталіся людзі.

Ня думаю, што зараз у гэтую сыстэму пойдуць людзі з высокімі прынцыпамі і каштоўнасьцямі. Зараз ідуць туды тыя, хто гатовы гвалтаваць, зьдзекавацца, хто кайфуе ад пачуцьця, калі над нейкім чалавекам адчуваеш сваю значнасьць. Наглядчыца, якая мяне зьбівала, адчувала, што яна да мяне ставіцца як да нейкай жывёлы. Яна хоча мяне прынізіць і за кошт гэтага сама робіцца вышэй.

Якая матывацыя жанчын, якія належаць да рэпрэсіўнай сыстэмы?

— Усе зьвяртаюць увагу на тое, што маладыя жанчыны на пракурорскіх і судзейскіх пасадах спрычыняюцца да жорсткіх прысудаў сваіх раўналетак, у тым ліку Каці Андрэевай і Дашы Чульцовай. Што вы думаеце пра матывацыю жанчын розных узростаў, якія належаць да рэпрэсіўнай сыстэмы?

Вольга Андрэева: Ніякіх маральных дылемаў там няма, гэтыя жанчыны цалкам у згодзе з сабой. Тут шмат псыхалягічных аспэктаў, адзін зь іх — гіперкампэнсацыя. Яны дарваліся да ўлады і разумеюць, што судзяць дзяўчат, якіх падтрымлівае вялікая частка грамадзтва, што яны судзяць не злачынцаў. Яны ж разумеюць, што гэта ня тыя жанчыны, якія дзіця задушылі. Тут асалода сваёй уладай і прыналежнасьць да ўладных сілаў. Яны цяпер як гопнікі, калі закон парушаецца ўсімі хто можа, у каго ўлада ў руках. Калі ёсьць дылема, заўсёды ў чалавека ёсьць выбар, ён можа сысьці, а тут яны асалоду атрымліваюць. Там няма ніякіх маральных канфліктаў і пра маральнасьць гаворка не ідзе ўвогуле. Гэта жорсткае самасьцьвярджэньне, інтэнсіўны, памежны нарцысізм. Зьвяртацца да іх сумленьня ня варта.

Наста Захарэвіч: Я пагаджаюся са здагадкамі, што судзьдзі, пракуроры старэйшага ўзросту адмовіліся весьці гэтыя працэсы, бо яны больш дасьведчаныя і разумеюць, што ня ўсё вечна. Гэта меркаваньне, ня ведаю як насамрэч. Чаму гэтыя маладыя жанчыны ўпэўненыя ў тым, што ім не давядзецца адказваць за тое, што яны зараз робяць, я ня ведаю, для мяне гэта пытаньне нумар адзін. Я ўпэўненая, што яны цалкам у згодзе самі з сабой. Можа быць, была калісьці адна маральная дылема на самым пачатку — ці ісьці ў палітычныя працэсы, але зараз, відавочна, ніякіх маральных дылемаў у іх няма.

Яны кайфуюць, ім добра, яны здымаюць свае сацыяльныя плюшкі, сацыяльныя мэдалькі атрымліваюць у тым сэнсе, у якім яны гэта разумеюць. З майго пункту гледжаньня, яны ў сацыяльным пройгрышы. Не ўяўляю, якія ў іх будуць магчымасьці пабудаваць карʼеру, калі зьменіцца ўлада. Яны лічаць інакш і атрымліваюць усе па максымуме сёньня.

Алена Дубовік: Месяц таму я даведалася, што ў добрых знаёмых маёй маці сын — судзьдзя, які зараз выносіць палітычныя прысуды. Маці запытала ў яго маці, навошта ён робіць гэта, як пачуваецца, і тая жанчыны, вокам не міргнуўшы, адказала: «У яго ўсё добра, ён робіць карʼеру». Частка людзей, якія гэтым займаюцца, сапраўды проста робяць карʼеру. Зараз гэта лёгка, трэба толькі выконваць гэтыя загады. Зразумела, не Касьянчык вырашыла даць нашым дзяўчатам па 2 гады, гэта загад зьверху. Ёй нехта «лялькаводзіць».

Ёсьць і іншыя. У мяне ў сямʼі ёсьць адналетка, якая працуе ў АБЭП. 9 жніўня яна працавала, падпісвала ўсе гэтыя пратаколы. Уся наша сямʼя гэта ведае, і ёй вельмі складана. Яна не сыходзіць, бо ў яе кватэра ў крэдыт, ня вельмі здаровае дзіця. Яе маці вельмі перажывае, што дачка ўляпалася. Яна сама гэта разумее. Я ведаю, што яна не кайфуе, не адчувае сябе ў бясьпецы, яна як у клетцы і ня можа нічога зрабіць, як яна лічыць.

Я бачу выхад, я б сышла. Яна сумняваецца, бо ня ведае іншай дарогі. Думаю, што Аліна Касьянчык і робіць карʼеру, і сумняваецца, бо тое, што я пачытала ў адказе аднаклясьнікам, сьведчыць, што яна не адчувае ўпэўненасьці...