Ці прывядуць цяперашнія пратэсты і іх здушэньне да праліцьця крыві? Хто зацікаўлены ў радыкалізацыі пратэстаў? Хто павінен рабіць крок назад ад мяжы, за якой — кроў?
Гэтыя тэмы ў «Праскім акцэнце» абмяркоўваюць палітычны аналітык Ян Аўсеюшкін і палітоляг, каардынатар праграмы «Замежная палітыка Беларусі» Рады міжнародных адносінаў «Менскі дыялёг» Дзяніс Мельянцоў.
Сьцісла
Аўсеюшкін
- Мы цяпер маем справу зь некіраваным пратэстам, асабліва ў рэгіёнах
- Калі ацэньваць арганізаванасьць і спантаннасьць цяперашніх пратэстаў у лічбах, то арганізаванасьці там ня больш за 10%
- Людзі відавочна не гатовыя да сілавога пратэсту, яны пакуль што прагнуць мірнага шляху
- Калі ўлада карыстаецца сілавым мэтадам, нават калі карыстаецца стрымана, гэта падвышае градус грамадзкага кіпеньня
Мельянцоў
- Улады сваю мяжу ведаюць і наўрад ці будуць яе пераходзіць, калі толькі пратэстоўцы не радыкалізуюцца настолькі, што ім трэба будзе супрацьстаяць са зброяй
- Штабы розных кандыдатаў — «затравачныя крышталі», як кажуць хімікі, для пратэсту
- Цяпер прэзыдэнцкая кампанія, і тут усё на кантролі на самым высокім узроўні, а там выдатна разумеюць усе кошты магчымага сілавога ці нават крывавага разгону
- Калі напал дойдзе да ўзброенага супрацьстаяньня, то ў такім выпадку трэба арганізоўваць нейкія фарматы пасярэдніцтва, каб не дапусьціць праліцьця крыві
Дракахруст: Да чаго прывядуць цяперашнія пратэсты? На мінулым тыдні ў розных гарадах Беларусі прайшлі акцыі пратэсту і салідарнасьці. Сотні людзей былі затрыманыя. Маштабы затрыманьняў набліжаюцца да тых, якія былі ў 2011 годзе падчас «маўклівых» акцыяў.
Арцём Шрайбман у сваім артыкуле на TUT.BY выказаў перасьцярогу, што справа можа дайсьці да праліцьця крыві. Пэўны час таму Аляксандар Лукашэнка таксама прыгадаў пра Андыжан, што магло разглядацца і як перасьцярога, і як пагроза.
Але так выглядае, што прынамсі пакуль пратэстоўцы не дэманструюць ніякай агрэсіі. Дык наколькі абгрунтаваныя падобныя перасьцярогі?
Ян Аўсеюшкін
Аўсеюшкін: На мой погляд, яны цалкам абгрунтаваныя, бо мы цяпер маем справу зь некіраваным пратэстам. Асабліва гэта тычыцца рэгіёнаў. Калі ў Менску выходзіць моладзь альбо сярэдняя кляса, то ў рэгіёнах выходзяць самыя розныя людзі, якія ня маюць такога страху перад органамі ўлады і супрацоўнікамі міліцыі. Мы бачылі, як у Маладэчне амапавец ці то выпадкова, ці то сьвядома выхапіў зброю. Або калі ўзгадаць затрыманьне Ціханоўскага ў Магілёве, калі пад будынак міліцыі прыйшло каля сотні людзей. Так, такога гвалту трэба баяцца, бо ён цалкам імаверны.
Мельянцоў: Пратэстоўцы пакуль ніякай агрэсіі не праяўляюць. Гэта нават не пратэсты, а хутчэй акцыі салідарнасьці. Пакуль пратэстоўцы не гатовыя ўжываць сілу, у адказ на якую сілавыя структуры патэнцыйна маглі б ужыць сілу ў адказ.
Беларускія службы аховы парадку, спэцслужбы, навучаныя досьведам папярэдніх кампаній і пратэстаў. І яны ведаюць, як пазьбягаць ужываньня празьмернай сілы, каб не ствараць кепскую карцінку для СМІ, у тым ліку і заходніх. Ёсьць досьвед 2010 году, калі ўлада пабачыла, што зрывы з масавымі пасадкамі кепска адбіваюцца на дыялёгу з Захадам. І наступныя адказы ўлады на пратэсты паказалі, што яна можа быць гнуткай.
Цяпер, паколькі гэта прэзыдэнцкая кампанія, паколькі палітызацыя вельмі павялічылася, то дзеяньні ўлады больш жорсткія, чым звычайна. Але думаю, што сваю мяжу яны ведаюць і наўрад ці будуць яе пераходзіць, калі толькі пратэстоўцы не радыкалізуюцца настолькі, што ім трэба будзе супрацьстаяць са зброяй.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «На якой падставе паказалі зброю?» Што вядома пра канфлікт у Маладэчне, дзе ў міліцыянта бачылі баявы пісталетДракахруст: Ян ужо пачаў гутарку пра стыхійнасьць ці арганізаванасьць цяперашніх пратэстаў. У якой ступені яны кіраваныя, як яны каардынуюцца?
Дзяніс Мельянцоў
Мельянцоў: Я сумняюся, што гэтыя акцыі кіраваныя з аднаго цэнтру. У гэтай сыстэмы шмат цэнтраў. Штабы розных кандыдатаў — «затравачныя крышталі», як кажуць хімікі, для пратэсту. Яны каардынуюць сваю частку актыву. Ёсьць групы інтарэсаў у сацыяльных сетках, дзе лідэры меркаваньняў таксама выказваюць свае погляды на тое, як паводзіць сябе ў пратэстах. Гэта канглямэрат падзеяў, кіраваных, але з розных цэнтраў. Гэтым могуць карыстацца і зьнешнія гульцы, і нават беларуская ўлада. У якой ступені гэта адбываецца — цяжка сказаць без канкрэтнага вывучэньня ў «полі».
Аўсеюшкін: Калі ацэньваць арганізаванасьць і спантаннасьць цяперашніх пратэстаў у лічбах, то арганізаванасьці там ня больш за 10%. Апазыцыйныя кандыдаты могуць заклікаць людзей выйсьці на вуліцу, але далей яны ўжо не кіруюць працэсам. Я бачыў, як кандыдатка Вольга Кавалькова бегала з мэгафонам і заклікала людзей разысьціся. А што рабілі людзі? Яны пераходзілі ў іншае месца той жа акцыі. Так што збольшага гэта стыхійныя акцыі. І ёсьць пэўны кансэнсус наконт правілаў — што людзі робяць і чаго ня робяць. Цяпер ёсьць кансэнсус наконт таго, што гэта мірны пратэст.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Працэсуальнае прыстрашэньне». Як і навошта затрымліваюць журналістаўДракахруст: Хто можа быць зацікаўлены ў абвастрэньні супрацьстаяньня? Сілавыя структуры «заточаныя» на супрацьдзеяньне агрэсіі. Біць людзей, якія ніякай агрэсіі не праяўляюць, не зусім выпадае. Зь іншага боку, і на другім баку могуць быць людзі, якія мяркуюць, што мірным шляхам нічога не дамагчыся.
Аўсеюшкін: У гэтым зацікаўленае кансэрватыўнае крыло ўлады, якое ня любіць тонкіх гульняў з грамадзкай думкай. І прасьцей давесьці сытуацыю да кіпеньня і зачысьціць усё тымі мэтадамі, якімі яны добра валодаюць.
Калі казаць пра ўмоўную апазыцыю, якую цяпер немагчыма атаясаміць зь нейкай структурай, то там можна чуць галасы, што досыць цярпець, нас тут б’юць, прыніжаюць, калі мы ўжо пачнём даваць адпор.
Але сёньня гэта даволі слабыя і маргінальныя галасы. Людзі відавочна не гатовыя да сілавога пратэсту. Людзі пакуль што прагнуць мірнага шляху. Цяпер мірны пратэст дае значна больш перавагаў, чым гвалт.
Мельянцоў: Мне падаецца, што ўлады дакладна не зацікаўленыя ў радыкалізацыі пратэстаў, яны зацікаўленыя ў тым, каб іх не было наагул. Але калі яны ёсьць, яны не зацікаўленыя ў іх радыкалізацыі.
Калі пратэст радыкалізуецца і ўлады будуць вымушаныя душыць яго сілавым шляхам, то адказнасьць за гэта будзе адразу на іх і ў вачах уласнага насельніцтва, і ў вачах міжнароднай супольнасьці. І стратаў ад гэтага для ўладаў можа быць больш, чым карысьці ад здушэньня гэтых пратэстаў.
Ёсьць, зразумела, гарачыя галовы ў спэцслужбах, якія хацелі б зачысьціць пад корань. Але прымаюць рашэньні, зразумела, не яны. Рашэньні на сярэднім узроўні могуць прымацца падчас менш значных падзеяў, як гэта было падчас Дня Волі некалькі гадоў таму, калі дзейнічалі даволі жорстка і МЗС потым мусіла апраўдвацца.
Але цяпер прэзыдэнцкая кампанія, і тут усё на кантролі на самым высокім узроўні, а там выдатна разумеюць усе кошты магчымага сілавога ці нават крывавага разгону.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Калі ня Плошча, то што? Адказваюць Вольга Севярынец, Ірына Халіп і Наста ШпакоўскаяЗь іншага боку, ёсьць гарачыя галовы і ў радыкальнай апазыцыі. Прыгадаем той жа 2010 год, калі ў кантраляваных кандыдатамі сацсетках гучалі заклікі і да захопу адміністрацыі прэзыдэнта, і да больш рашучых дзеяньняў падчас Плошчы.
Я хацеў бы яшчэ адзначыць зацікаўленасьць зьнешніх гульцоў. Для таго ж Крамля разгойдваньне сытуацыі — выдатны інструмэнт, каб прадэманстраваць слабасьць беларускай улады, справакаваць яе на сілавы варыянт, каб адсекчы заходнія кантакты беларускай улады. І гэта нельга скідаць з рахунку пры аналізе сытуацыі.
Дракахруст: Хто павінен рабіць крокі назад ад рысы, за якой — кроў? На думку прыгаданага Арцёма Шрайбмана, мы ад яе яшчэ далёка, але мы да яе набліжаемся. Сытуацыя несымэтрычная: з аднаго боку, ёсьць адзінства волі (пакуль ёсьць); зь іншага боку, цэнтраў прыняцьця рашэньняў некалькі, яны дыспэрсныя.
Ці ня можа так атрымацца, што сытуацыя абрынецца ў кроў, хоць гэтага ня будзе хацець ніводзін з бакоў?
Аўсеюшкін: Складна сказаць, хто павінен рабіць крокі назад ад гэтай мяжы. Сытуацыя разьвіваецца стыхійна. Мы ня можам прадказаць, у якім райцэнтры пасьля чарговага зьбіцьця ці затрыманьня нехта возьме палку і пойдзе на супрацоўнікаў міліцыі. Даваць нейкія парады ўладзе — яна дзейнічае паводле ўнутранай лёгікі. Калі яна карыстаецца сілавым мэтадам, нават калі карыстаецца стрымана, гэта падвышае градус грамадзкага кіпеньня.
Дракахруст: Да каго тут варта зьвяртацца з заклікам — спыніцеся? І хто яго паслухае?
Мельянцоў: Трэба зьвяртацца да ўсіх. Калі заклікаць да дээскаляцыі толькі адзін бок, гэта будзе азначаць, што гэты бок мусіць прызнаць рацыю свайго апанэнта. На гэта не гатовыя пайсьці ні ўлады, ні патэнцыйныя жорсткія пратэстоўцы. Калі напал дойдзе да збройнага супрацьстаяньня, то толькі гэта будзе рысай. Як тое было на Майдане ў Кіеве ў 2014 годзе. У такім выпадку трэба арганізоўваць нейкія фарматы пасярэдніцтва, каб не дапусьціць праліцьця крыві.
Але калі сапраўды будзе нейкі эксцэс у рэгіёне, калі пратэстоўцы нападуць на прадстаўнікоў праваахоўных структураў, то тады ўлада ня зможа не адказаць.
Ёсьць спэцыяльныя інструкцыі на гэты выпадак. Кожная ўлада мусіць абараняць і сябе і канстытуцыйны лад. І гэта яе права.
Калі вы памятаеце, на Майдане апазыцыя дамаўлялася зь Януковічам пры пасярэдніцтве Эўразьвязу. Эўрапейскія чыноўнікі пра гэта забылі, калі адбылася рэвалюцыя-пераварот. Але такая спроба была, і яна магла б мець плён, калі б была крыху інакш арганізаваная. Таму тут варта імкнуцца да нейкага паразуменьня, тым больш што пакуль ёсьць адчуваньне небясьпекі ў абодвух лягерах.