У Нёмане і ягоным прытоку Котры ў ваколіцах Горадні рыбакі натыкаюцца на тысячы мёртвых рыбаў. Мясцовыя прыгадваюць, што падобнае апошні раз здаралася больш за 30 гадоў таму. Афіцыйная вэрсія — сьпёка. Але гарадзенцы ў яе ня вераць.
Свабода праехала 20 кілямэтраў уздоўж рэк і на свае вочы пабачыла маштаб бяды.
«Крыўдна да сьлёз»
Першае, што чуваць на падыходзе да вады, — моташны смурод гнілой рыбы. І толькі потым відаць тушкі, якімі ўсеяны бераг.
Празь некалькі дзён пасьля пачатку мору берагі ўсеяныя дохлымі рыбінамі. Каля вёскі Жылічы на Нёмане, за 20 кілямэтраў ад Горадні
Рака Нёман каля вёскі Жылічы
Каля берагу на Нёмане ў вёсцы Жылічы
«Уздоўж па затоках тысячы проста», — расказвае дасьведчаны рыбак Юры.
Ён вырас у гэтых мясьцінах каля Скідзеля. Рыбачыў зь дзяцінства. Пасьля зьвестак пра мор узяў лодку і разам зь дзецьмі пракаціўся па рачулцы Котры.
Рыбак Юры на рацэ Котры каля вёскі Сіўкава
«Крыўдна да сьлёз», — кажа ён.
Юры ўбачыў ня толькі процьму рыбы, але і дохлых ракаў — зь дзясятак на невялікім лапіку берага, мноства рачных слімакоў. Рыбакі перадаюць адзін аднаму, што бачылі нават дохлага бабра і лебедзя. Першыя прыкметы мору заўважылі яшчэ 11-12 чэрвеня.
Вада, над якой звычайна ў сьпёку гуляла і плёскалася рыба, цяпер нагадвае рыбныя могілкі. Паверхня роўная. Паўсюль відаць белыя плямы — дохлая рыба папераварочвалася брушкамі дагары. Да берагу прыбівае і дробных плотак, і вялізных шчупакоў. Невядомая навала не пашкадавала і чырванакніжных келбаў.
«Гады два-тры таму памерлі толькі карп зь ляшчом. Тады не было зразумела, ад чаго. Так ніхто і не разабраўся толкам. Цяпер уся рыба гіне», — шкадуе Юры.
Мёртвую рыбу бачылі і вышэй, і ніжэй за Горадзенскую ГЭС
Лавіць рыбу каля ГЭС забаронена
У некаторых затоках Котры не відаць дохлай рыбы, там вудзяць рыбакі. Каля вёскі Сілічы
Лешч, плотка, акунь, шчупак, судак, келб, карась, лінь, краснапёрка — гэтыя віды бачылі здохлымі. Тушкі розных памераў і вагі ляжаць у траве каля берага. Вакол сьмярдзіць гнілой рыбай. Над вадой палююць натоўпы чаек. Бывалыя рыбакі расказваюць, што такога ніколі не было.
Калі першапачаткова пра мор гаварылі толькі ў горадзе і паблізу, то цяпер выяўляецца, што ён ужо і вышэй, і ніжэй за Горадзенскую ГЭС. Юры расказвае, што ягоны знаёмы бачыў такую самую сытуацыю на Нёмане каля вёскі Лунна, а гэта 40 кілямэтраў ад Горадні.
«Гэта аддушына. Раз на тыдзень чакаеш у нядзелю пасьля працы зьезьдзіць у свой адзіны выходны павудзіць. А куды цяпер ехаць? Нікуды», — кажа рыбак Юры.
Па Нёмане і Котры езьдзяць катэры рыбнагляду, зьбіраюць вялікія тушкі, каб тыя не засьмечвалі ваду. Егер Сяргей Іванавіч кажа, што падключылася і лясьніцтва.
Машына рыбааховы каля Нёмана ў раёне вёскі Сіўкава, 16 чэрвеня
Катэр рыбааховы зьбірае здохлую рыбу на Нёмане ў цэнтры Горадні
«Кожны робіць, што можа», — тлумачыць ён.
У чым прычына, ён пакуль, кажа, ня ведае. Сам рыбак, ён такога мору на Нёмане ня памятае.
«Што зробіш, што мы самі сябе губім?»
Купка рыбакоў вудзіць у месцы, дзе рачулка Гараднічанка ўпадае ў Нёман у цэнтры гораду. Уся малая чорная рыба перайшла ў прыток Нёману, бо там вада чысьцейшая.
Рыбак Аляксандар
Рыбак Аляксандар тлумачыць, што раней ніколі такога не было, каб за рыбай было дна не відаць — плыткага, пясчанага. Звычайна цёплай парой рыба ідзе на глыбіню ў Нёман, а цяпер адтуль чамусьці паўцякала. Аляксандар мяркуе, што вудзіць у Гараднічанцы бясьпечна, прыдасца на юшку.
Рыбу цяпер можна лавіць у цэнтры Горадні ў рачулцы Гараднічанцы
«Уся рыба сышла ў плыткія рэчкі, бо ў Нёмане ёй жыцьця няма», — кажа рыбак.
Ён вудзіць зь дзяцінства ў розных месцах Нёмана. Кажа, што «апошні раз бачыў такі мор рыбы ў 1985 або 1986 годзе», калі завод «Мастоўдрэў» скінуў мазут у Нёман.
«Самае цікавае, калі рыба трапіць у Літву, што літоўцы скажуць... Што зробіш, што мы самі сябе губім, прыроду губім?» — разважае суразмоўца.
Афіцыйная прычына — сьпёка
Пакуль афіцыйная вэрсія таго, што адбылося, — высокія тэмпэратуры, празь якія зьменшыўся ўзровень кіслароду ў вадзе, што, у сваю чаргу, прывяло да гібелі рыб.
«Паводле папярэдніх аналізаў, канцэнтрацыя забруджвальных рэчываў у рацэ не перавышае гранічна дапушчальныя значэньні», — паведамілі карэспандэнту БелТА ў Камітэце прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя.
Рыбак у цэнтры Горадні
Рыбакі ў гэта ня вераць. Думаюць, што прычынай мору маглі стаць ці то хімікаты з палёў, якія на мінулым тыдні шчодра змыў у рэкі дождж, ці то шкодныя зьлівы нейкага прадпрыемства. Пытаньне толькі, якога — бо рыба паздыхала на дзясятках кілямэтраў.
«За дзень немагчыма, каб так прагрэлася, тым больш у праточнай вадзе, тут столькі крыніцаў. Нават залезьці пакупацца — халаднюткая вада. Які тут можа быць тэрмаклін? Хутчэй за ўсё, апрацоўка палёў супала з дажджамі, і ўсё гэта змылася ў раку. Кепска, што ніхто вінаватых, як заўжды, ня знойдзе», — разважае рыбак Юры.
Рыбак Юры
Рыбакі тлумачаць, што ў ранейшыя гады сьпёка стаяла тыднямі, але рыба так ня дохла. Тым больш, сёлета вада не магла настолькі прагрэцца за некалькі дзён, што стала гарачыня.
Гарадзенец Ежы таксама ня верыць у вэрсію са сьпёкай. Ён мае лецішча пад Горадняй, там у азярцы разводзіць рыбу. У яго сёлета рыба не паздыхала, хоць сажалка неглыбокая.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Літва ўручыла ноту Беларусі з прычыны магчымага забруджваньня Нёмана
Біёляг: верагодная прычына мору рыбы — атручэньне вады хімікатамі
Біёляг Дзьмітры Вінчэўскі мяркуе, што вэрсія зь недахопам кіслароду досыць слабая.
«Нёман — вялікая рака. Каб здарыўся такі маштабны замор рыбы, трэба неверагодны зьбег абставінаў. Такое можа быць раз на тысячу, на мільён гадоў. Каб была 30 градусаў тэмпэратура пры дне, у такой глыбокай, параўнальна хуткай рацэ, — гэта проста немагчыма. Загінула рыба розных відаў, розных памераў, таму гэта (павышэньне тэмпэратуры і недахоп кіслароду. — РС) павінна было здарыцца на рознай глыбіні і ў розных месцах», — кажа Дзьмітры Вінчэўскі.
На ягоную думку, больш верагодная прычына — атручэньне вады хімікатамі. Для гэтага досыць было б зьліву зь нейкага аднаго прадпрыемства. Пасьля атручэньня вады рыба магла ўцякаць зь небясьпечнага месца як уверх па рацэ, так і ўніз. Гэта магло б патлумачыць, чаму мор так пашырыўся. Біёляг мяркуе, што хімікаты, якімі апрацоўваюць палі, не маглі даць такой вялікай канцэнтрацыі шкодных рэчываў.
Калі спэцыялісты бралі пробы вады і не знайшлі ў ёй шкодных рэчываў, то варта было б праверыць тушкі дохлых рыбін або ракаў, якіх апошнімі днямі плавалі тоны.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Ад стасункаў з коньмі нэгатыў прападае». Як маладая пара пераехала ў вёску і адкрыла ранча«У розных рэчываў, ад якіх яны маглі загінуць, розны час раскладу. Чым хутчэй узялі б аналізы, тым хутчэй маглі б там нешта знайсьці. Калі рыбы шмат і яны зрабілі гэта своечасова, то гэта павінна быць ужо знойдзена. Тады ўжо шукаць крыніцу, адкуль гэта можа быць», — разважае Вінчэўскі.
Літва ўручыла Беларусі ноту, у якой афіцыйна просіць даць інфармацыю, ці фіксавалася ў Беларусі забруджваньне ракі. Першыя аналізы пробаў вады, узятых літоўскімі экспэртамі, паказалі крыху паніжаны, але не крытычна нізкі ўзровень кіслароду.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: У акумулятарнага заводу ў Берасьці зьмяніліся ўладальнікі. Новыя гуляюць у хакей з Лукашэнкам ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Супраць кіраўніка Вілейскага таварыства паляўнічых пачалі крымінальную справу за трох зьбітых дзікоў