Чаму менавіта сёньня трэба ведаць і памятаць пра Курапаты

Спаўняецца два гады цяперашняй Курапацкай варце: 1 чэрвеня 2018 году ля рэстарану «Поедем поедим» паўстала бестэрміновая вахта ў абарону гістарычнай памяці пра масавыя рэпрэсіі. Але гэта ня проста памяць, ня проста яе абарона.

У куламесе цяперашняй актуальнай павесткі, з каранавірусам і выбарамі, з нечуванымі пратэстнымі настроямі, з тысячнымі чэргамі да пікетаў кандыдатаў у кандыдаты, са стыхійнымі мітынгамі пратэсту мэдыкаў — здаецца, ці ёсьць месца шчэ і трывозе за Курапаты, і гонару за Варту?

А яно — ёсьць.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: 5 прычынаў, чаму людзі не далучаюцца да абароны Курапатаў, і 5 прычынаў, чаму варта гэта зрабіць

Рэпрэсіі трыццатых на Беларусі складаліся з трох вялікіх чыньнікаў. Па-першае — агульнае дзяржаўнае кола масавых арыштаў, лягерных тэрмінаў і расстрэлаў «трацкістаў», «шпіёнаў», «буржуеў» і іншых чужародных новай уладзе элемэнтаў. Па-другое — таксама ўсесаюзная кампанія — татальны ўціск і зьнішчэньне пратэстнага сялянства ў межах калектывізацыі. І па-трэцяе — гэта ўжо тычылася менавіта саюзных рэспублік, падпарадкаваных Маскве — зьнішчэньне нацыянальна арыентаванай інтэлігенцыі, якая напрыканцы дваццатых разабралася нарэшце ў нацпалітыцы СССР і пачала голасна супраціўляцца.

Чамусьці шмат хто думае, што масавыя рэпрэсіі трыццатых — гэта было такое сусьветнае вар’яцтва, часовая страта чалавецтвам агульнага розуму, альбо памылка кіраўніцтва, альбо асабістая віна шызафрэнікаў Сталіна альбо Яжова. Але гэта была сьвядомая, добра сплянаваная, шматкроць падтрыманая рознымі каля-рэпрэсіўнымі мэханізмамі ўнутраная палітыка дзяржавы. Калі б не задушылі тады сапраўды нарастаючы супраціў — ён бы так ці інакш выбухнуў.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Як стваралі «савецкага беларуса». 5 тэзісаў беларускага культуроляга Вольгі Раманавай

Я часта думаю: цяпер немагчыма разабрацца, што ў тых пратаколах допытаў нашых міжваенных пісьменьнікаў праўда, а што — прыпісана сьледчымі. Цягам апошніх дзясяцгоддзяў мы прызвычаіліся думаць, што ўсе яны былі цалкам савецкімі людзьмі, і проста трапілі ў нелягічны жудасны гістарычны замес. Не будзе праўды і ў мэмуарах сучасьнікаў — подлыя мэмуарысты будуць хлусіць, топячы былых сяброў, сумленныя — будуць маўчаць, ратуючы.

Затое будзе праўда ў данясеньнях сэксотаў. Тут не сфабрыкуеш. Зьмест апэратыўных распрацовак, дакладных запісак, сакрэтных пратаколаў пасяджэньняў ЦК, якія выпадкам апынаюцца ў адкрытым доступе і публікуюцца архівістамі і дасьледчыкамі, выразна сьведчаць: супраціў быў, ён рос.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Купала не стал нашим». Як БССР сьвяткавала апошні юбілей песьняра

Правакатар Аляксандр Ульянаў даносіў, што на кватэры Купалы вяліся гутаркі пра тое, што «рэжым бальшавікоў выдыхаецца». Ёсьць згадкі аб тым, як Нічыпар Чарнушэвіч прапаноўваў стварыць нацыянальную партыю ў супрацьвагу маскоўскай камуністычнай. У тых урыўках рамана Зарэцкага «Крывічы», рамана, забароненага цэнзурай і, хутчэй за ўсё, спаленага ў вогнішчы НКУС, у тых урыўках, што дайшлі да нас сёньня, паэт Ліпін (правобразам ягоным быў Алесь Дудар) зьбірае сяброў на кансьпіратыўнай кватэры, каб абмеркаваць праграму супраціву.

Таталітарная дзяржава мае толькі адзін сродак задушэньня супраціву: масавыя рэпрэсіі. Калі супраціў мацнее, справа даходзіць да фізычнага зьнішчэньня. У дыктатур няма іншых мэтадаў, якія лягічна вынікаюць з самой прыроды такога тыпу ўлады.

І тая маленькая нітачка, на якой усё яшчэ трымаецца ў пэўных межах — гэта памяць пра Курапаты, гэта безумоўнае, бясспрэчнае асуджэньне сусьветным грамадзтвам масавых рэпрэсій як мэтаду. Нездарма так ганіцца яна сёньня, гэтая памяць, на дзяржаўным узроўні, нездарма Курапаты ўвесь час маскіруюць то пад сквэрык з пэтуніямі, то пад месца агульнага выгулу сабак, то пад парк ля кабака.

Тыя, хто лёг тады, сто год таму, у Курапацкія, Кабыляцкія, Лошыцкія ямы, хто расстраляны ў Трох Слупах пад Гомелем, хто ляжыць у могільніках, забудаваных сёньня спальнымі раёнамі альбо гаражнымі каапэратывамі — яны бароняць нас сёньня. Пакуль мы ўсе памятаем і ведаем, што такога дапусьціць нельга — мы жывем.

13 ліпеня 2018 году. Пратэст ля рэстарацыі "Поедем Поедим"

Аднойчы, калі я толькі пачала езьдзіць на Варту — я бываю там зрэдку, але бываю — са мной меў гутарку адзін з нашых раённых ідэолягаў. Па-бацькоўску ківаючы галавой, ён пяшчотна спытаўся ў мяне: «Ну навошта вы стаіце ў Курапатах? Чаму вы не стаіце, напрыклад, на Кургане Славы?»

Я не стаю на Кургане Славы таму, што, акрамя мяне, пра апошнюю бесчалавечную вайну памятаюць яшчэ і немцы. Пакуль яны памятаюць, пакуль яны ўсёй нацыяй збываюць сваю віну перад сьветам — такой вайны ня будзе.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Гэта ня акцыя, а грамадзкі чын», — пікетоўцы вырашаюць, ці варта спыняць варту ля Курапатаў

А пра Курапаты памятае толькі адзін бок — той, хто слабы перад уладай ля гэтых ямаў. Той жа бок, хто хацеў бы іх капаць для іншых — не памятае.

Гэта будзе сьветлы і шчасьлівы дзень — калі скончыцца бестэрміновая Курапацкая Варта. Калі актывісты змогуць адтуль сысьці — бо памяць, віна і боль стануць агульнымі. А значыць, такіх ямаў болей ня будзе, пакуль не скончыцца памяць.

Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.