Фядута: Які раскол намэнклятуры? Чыноўнікі ненавідзяць дыпляматаў і зайздросьцяць банкірам

Публіцыст Аляксандар Фядута аналізуе шанцы Цапкалы і Бабарыкі, расказвае, што ня так зрабіла апазыцыя са сваімі праймэрыз, і кажа загадкавую фразу пра тое, што наступныя выбары «могуць быць нечакана хутка».

Сьцісла

• Адсутнасьць радыкальных кандыдатаў прымусіць больш памяркоўных радыкалізавацца.
• Калі б сапраўды быў раскол у намэнклятуры, у якасьці кандыдата выйшаў бы нехта іншы.
• Кожны з удзельнікаў праймэрыз, паглядзеўшы на тое, у чым ён апынуўся, казаў — «а чым я горшы?»
• Зь беларускім грамадзтвам цяпер злы жарт згуляў прыклад Уладзімера Зяленскага

— Нерэгістрацыя ініцыятыўнай групы блогера Ціханоўскага, рэзкі адсеў кандыдатаў пратэсту Міколы Статкевіча паказвае, што ўлада відавочна не жадае бачыць сярод патэнцыйных кандыдатаў людзей, якія могуць зладзіць вулічны пратэст, правесьці масавую акцыю.

— Насамрэч шум — гэта заўсёды кепска для ўлады. Радыкальны шум — яшчэ горш. Улада добра памятае 2010 год, калі выступы найбольш радыкальных крытыкаў Лукашэнкі задалі тон іншым кандыдатам. І радыкальна крытыкаваць тады пачаў нават Віктар Цярэшчанка, якога ўсе ўспрымалі як спарынг-партнэра. Таму такога разьвіцьця Лукашэнка больш ня хоча, ён гэтага нікому не дазволіць.

Аляксандар Фядута, палітоляг, літаратуразнаўца

Але ў выніку радыкальная частка грамадзтва вымушаная будзе шукаць для сябе іншых сьпікераў. І адсутнасьць радыкальных кандыдатаў прымусіць больш памяркоўных радыкалізавацца.

— Але няўжо ўлада ня бачыць магчымасьці такога павароту? Ці яна лічыць, што тыя памяркоўныя кандыдаты, якія падалі заявы на рэгістрацыю, ня здольныя радыкалізавацца ні пры якіх умовах?

— Мы пакуль ня ведаем, якія інструмэнты ёсьць у арсэнале ўлады. Але мы ведаем, што калі Ярмошынай трэба будзе знайсьці падставу, каб не зарэгістраваць любога з кандыдатаў — яна гэтую падставу знойдзе.

— Як бы вы пракамэнтавалі вылучэньне Валера Цапкалы, зь якім вы мелі магчымасьць працаваць разам у камандзе Аляксандра Лукашэнкі на выбарах 1994 году?

— Ён сам сказаў, што хоча нешта зьмяніць. Бо сапраўды гэта чалавек, які спрабаваў зрабіць аазіс для адной галіны эканомікі. Пасьля гэтага ён быў выпхнуты з гэтага аазісу і, зразумела, застаўся незадаволены. Ён хацеў бы паспрабаваць зьмяніць эканоміку наогул. Магчыма, каб пасьля заканчэньня сваёй палітычнай кар’еры заняцца бізнэсам.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Ужо 55. Дакумэнты ў ЦВК прынесьлі банкір Бабарыка, камуніст Іваноў, Дзьмітрыеў і ўдзельнікі «праймэрыз»

— Але хіба ён не разумее, што сур’ёзны выклік Лукашэнку можа прывесьці да пэўных непрыемных вынікаў — турма, разарэньне і гэтак далей?

— Гэта пытаньне да мяне ці да Цапкалы? Я не настолькі яго ведаю, каб меркаваць, на што ён цяпер здольны і што ён думае. За 25 гадоў людзі мяняюцца.

— У адрозьненьне ад Цапкалы, які маўчаў да моманту свайго вылучэньня, банкір Віктар Бабарыка апошнія месяцы і нават гады даволі пасьлядоўна выбудоўваў свой імідж. Падтрымліваў культурніцкія праекты, у апошнія месяцы пачаў даваць даволі вострыя палітычныя інтэрвію. Таму калі ён заявіў, што ідзе ў прэзыдэнцкую кампанію, для многіх гэта не было сэнсацыяй. Як бы вы ацанілі ягоныя шанцы?

— Шанцы ў яго былі б, калі б у Беларусі былі выбары. У нас выбараў няма. Гэта ўсе ведаюць, акрамя самога Віктара Дзьмітрыевіча. Зараз у яго будзе магчымасьць пераканацца ў гэтым.

— Дык ён жа заявіў, што разумее, што галоўнае ня тое, як галасуюць, а як падлічваюць. Так што Бабарыка ўсё наконт выбараў разумее. На што ён у такім выпадку разьлічвае?

— Можа, на нейкі цуд. Чалавек 20 гадоў працаваў на месцы, на якім быў фактычна незалежным ад беларускай улады. І там ён мог працаваць так, як хацеў. Чалавек, якога ня білі дубінкай, не саджалі ў турму — магчыма, ён верыць, што нават пры гэтай уладзе можна нешта зрабіць.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Бабарыка заявіў, што сабраў у ініцыятыўную групу звыш 7000 чалавек, Цапкала — 555

— Справа, можа, нават ня столькі ў саміх гэтых асобах, а ў агульным грамадзкім настроі. Колькі людзей гатовыя іх падтрымаць, якія сацыяльныя групы за імі стаяць? Ужо загаварылі, напрыклад, пра пэўны раскол унутры намэнклятуры ў сувязі зь іх вылучэньнем.

— Які раскол намэнклятуры? Чыноўнікі ненавідзяць дыпляматаў і зайздросьцяць банкірам. І тут розьніцы няма, ці гэты дыплямат Цапкала, Макей, Мартынаў ці Краўчанка.

Што да банкіраў, то банкірам зайздросьцяць. Гэта легальныя грошы, легальны бізнэс, ён менш залежыць ад дзяржавы, чым любы чыноўнік з выканкаму.

Калі б сапраўды быў раскол у намэнклятуры, у якасьці кандыдата выйшаў бы нехта іншы.

— Калі пачаліся праймэрыз, вы выступілі зь вельмі рэзкай, часам бязьлітаснай крытыкай гэтай працэдуры. Што апазыцыя тады зрабіла ня так?

— Каб да такой працэдуры людзі паставіліся сур’ёзна, трэба было, каб гэтыя людзі сустрэліся і сказалі адзін аднаму — ніхто з нас ня можа ў цяперашніх умовах стаць прэзыдэнтам. І калі мы хочам нечага дамагчыся, трэба шукаць асобаў, якія, апроч партыйнага, маюць грамадзкі, палітычны і рэсурсны статус. Мы павінны знайсьці такога чалавека (альбо некалькіх) і стварыць для іх штаб.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Удзельнікі праймэрыз апазыцыі заклікалі да байкоту выбараў, але зьбіраюць ініцыятыўныя групы. Навошта?

У выніку кожны з удзельнікаў праймэрыз, паглядзеўшы на тое, у чым ён апынуўся, казаў — «а чым я горшы?» І пачаліся сваркі. А калі б сярод іх апынуўся Бабарыка альбо яшчэ нехта з пэўным статусам і кіроўным досьведам — то нікога з удзельнікаў праймэрыз не было б побач зь ім. Апазыцыя магла б набраць сабе плюсы, калі б здолела зрабіць такі крок, нечаканы для ўлады і нават для ўласных прыхільнікаў.

Гэтыя няхай нават 7 тысяч, якія цяпер ёсьць, набраліся ў каманду Бабарыкі праз інтэрнэт — няўжо вы думаеце, што іхная праца будзе больш эфэктыўнай, чым праца 500 чалавек, якія дасьць БНФ, АГП і рух «За свабоду»? Гэта ж партыйныя актывісты маюць досьвед працы ў кампаніях, збору подпісаў. А за той час, які застаўся ў Бабарыкі, навучыць гэтых людзей, якіх яны набралі праз інтэрнэт, часу і магчымасьцяў няма.

— Зь іншага боку, гэтыя 7 тысяч у Бабарыкі сьведчаць пра той узровень незадаволенасьці ўладай і жаданьня дзейнічаць, які ёсьць у людзей. Але ці можа гэтая незадаволенасьць ператварыцца ў канкрэтныя рутынныя дзеяньні?

— Пасьля першых прэзыдэнцкіх выбараў у 1994-м кожны другі дэпутат Вярхоўнага Савету лічыў, што ён можа стаць прэзыдэнтам. Глядзелі на Лукашэнку і думалі — «чым я горшы?». Спатрэбілася два тэрміны, каб Лукашэнка давёў, што гэта ня так, што ён усё кантралюе.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Кандыдацтва як праклён. Навошта беларусы ідуць у прэзыдэнты

Зь беларускім грамадзтвам цяпер злы жарт згуляў прыклад Уладзімера Зяленскага. Калі ўсе палічылі, што можа прыйсьці хлопец з вуліцы, і калі ён кантралюе інтэрнэт — то ён можа перамагчы Лукашэнку. І цяпер усе тыя патэнцыйныя кандыдаты, а гэта 50 чалавек, — яны амаль усе сапраўды хочуць удзельнічаць у выбарах? Ну, тады яны трошкі перагледзелі сэрыялу «Слуга народу».

Вельмі хацелася б, каб мы перажылі гэтую кампанію без паўтору тых рэпрэсій, якія адбыліся ў 2010 годзе, якія адкінуць Беларусь яшчэ далей ад Эўропы. Каб мы ўсё гэта перажылі і рыхтаваліся да новых выбараў. Я думаю, што яны могуць быць нечакана хутка.