11 кастрычніка на Беларускай АЭС адбыліся дэманстрацыйныя вучэньні па ліквідацыі верагоднай аварыі — прарыву радыяактыўнай пары на тэрыторыі АЭС і ў межах 3-кілямэтровай зоны вакол станцыі.
БелАЭС будуюць у Астравецкім раёне, за 20 кілямэтраў ад райцэнтру і за 50 кілямэтраў ад сталіцы Літвы — Вільні. Увага да сытуацыі зь бясьпекай станцыі велізарная. За манэўрамі на Беларускай АЭС, апроч беларускіх кіраўнікоў, назіралі прадстаўнік МАГАТЭ і госьці з Латвіі, а таксама тры дзясяткі журналістаў з розных мэдыяў, у тым ліку замежных. Ці гатовыя служба бясьпекі станцыі і дзяржаўныя ўстановы краіны, адказныя за бясьпеку, да ліквідацыі верагоднай аварыі?
«Цалкам немагчымая сытуацыя»
Паводле сцэнару вучэньняў, якія праводзяцца другі раз за час будаўніцтва АЭС, выкід радыяцыі адбыўся ў выніку няштатнай сытуацыі — адбыўся нібыта працёк цепланосьбіту першага контуру ў другі контур парагенэратара з далейшым выкідам радыяактыўнай пары ў навакольле.
«Цалкам немагчымая сытуацыя, але мусілі ўявіць такую, каб адпрацаваць узаемадзеяньне розных структур. Ня браць жа за сцэнар падзеньне на АЭС самалёта з бомбай», — камэнтуе сцэнар вучэньняў Віталь Навіцкі, прэсавы сакратар МНС Беларусі.
На заўвагу, чаму нельга было ўзяць за сцэнар тое, што адбылося ў Чарнобылі, прэсавы сакратар МНС адказаў, што Беларуская АЭС цалкам адрозьніваецца ад Чарнобыльскай. «Тут такое немагчыма».
Міністар унутраных спраў Юры Караеў
Каміся на чале з намесьнікам прэмʼер-міністра Ўладзімерам Кухаравым
10.00. Аўтобус МНС вязе журналістаў на станцыю. Па дарозе Віталь Навіцкі расказвае пра будучыя манэўры. У іх, кажа, возьмуць удзел 270 чалавек, уключна зь віцэ-прэм’ерам Уладзімерам Кухаравым, шэрагам міністраў, кіраўнікамі дзяржаўных установаў, супрацоўнікамі МНС і працаўнікамі АЭС.
Па сцэнары вучэньняў, радыяцыя ахапіла 3-кілямэтровую зону вакол станцыі, дзе пражывае больш за 180 чалавек. Ім трэба будзе паведаміць пра аварыю і пра першыя захады бясьпекі ды вывезьці ўсіх жыхароў на пункт часовага разьмяшчэньня — у гімназію ў Астраўцы, а пацярпелых — у шпіталі.
Ролю «пацярпелых» будуць выконваць курсанты ўнівэрсытэту МНС і студэнты мясцовага каледжу. Дапамагаць будуць да 10 валянтэраў.
Тым часам аварыю і яе наступствы на самой атамнай станцыі будуць ліквідоўваць супрацоўнікі АЭС і пажарныя з часткі № 2, што дысьлякуецца на самой станцыі.
«Паглядзім, колькі часу ў іх гэта зойме. Па сцэнары — некалькі хвілін», — сказаў Віталь Навіцкі перад вучэньнямі.
Што цяпер адбываецца на станцыі?
На ўсіх дарогах вакол АЭС і ўнутры за трыма лініямі калючага дроту — міліцыянты, ахоўнікі ў чорнай форме і людзі ў спэцвопратцы. Здымаць вартавых з аўтаматамі катэгарычна забаронена. Але ўражаньне, што трапіў у спэцлягер, хутка зьнікае. Пэрсанал напружаны, але добразычлівы. Прычым відаць, што АЭС жыве ня толькі манэўрамі — працуюць будаўнікі і мантажнікі, цягнуць свой апарат зваршчыкі.
Першы энэргаблёк, які мае запрацаваць празь некалькі месяцаў, па версе будынка аздоблены вялікай выявай дзяржаўнага сьцяга. Такая самая зьявіцца на другім энэргаблёку, які яшчэ будуюць.
«Ці запусьцяць першы энэргаблёк у студзені, як было заяўлена?» — пытаюся ў дырэктара АЭС Міхаіла Філімонава.
«Ня стаў бы выкарыстоўваць такое слова, што запусьцяць. Правядуць першыя дзеяньні па запуску», — асьцярожнічае дырэктар.
Міхаіл Філімонаў
Званкі загучалі, як сапраўдныя сырэны
10.55. Мы ў вучэбным цэнтры, дзе зымітаваны пункт кіраваньня энэргаблёкам. Толькі дзяжурны зьмены далажыў дырэктару станцыі пра тое, што ўсё ідзе штатна, як на пульце замільгалі чырвоныя агеньчыкі і загучалі сырэны, якія інфармуюць пра аварыю. Забегалі сюды-туды супрацоўнікі — пачалася аварыйнае кіраваньне энэргаблёкам.
З гэтай хвіліны запрацавалі і складзеныя раней пляны па ліквідацыі наступстваў аварыі на тэрыторыі станцыі. Да месца аварыі пабег атрад людзей, апранутых у «хімабарону». За імі пабеглі працаўнікі з дазымэтрамі. Частка пэрсаналу на вачах журналістаў выбегла з будынка адміністрацыі і пасела ў аўтобусы — на эвакуацыю. Іншым, «пацярпелым», пачалі аказваць тэрміновую дапамогу. На гэта адмыслова падрыхтаванаму атраду добраахвотнікаў зь ліку пэрсаналу даецца ўсяго 5 хвілін. Нібыта пасьпяваюць.
«Ужо 1,5 тысячы працаўнікоў навучылі ў вучэбным цэнтры», — згадваю інфармацыю кіраўніка цэнтру, якой ён дзяліўся зь віцэ-прэм’ерам Кухаравым ды іншымі міністрамі.
На другім баку станцыі, на ўмоўным 5-м пункце вучэньняў, пажарныя ліквідуюць загараньне цыстэрнаў з дызпалівам для кацельнай, якая прызначаная для запуску турбіны. З адмысловых магутных установак льюць на цыстэрны шлянгамі ваду і пену. Умоўны пажар, на якім не было агню, патушаны за 3 хвіліны.
Едучы са станцыі ў вёску Баброўнікі, адкуль паводле сцэнару вучэньняў маюць эвакуаваць 80 чалавек, размаўляем з кіраўніком МНС Астравецкага раёну Віталём Рыбаком. Ён бадзёра дакладае пра добрую аснашчанасьць пажарнай часткі і пра тое, што на АЭС ажно 116 пажарных.
«Хопіць, каб управіцца зь любой аварыяй», — перакананы Віталь Рыбак. Пытаюся пра Чарнобыль, ці вывучаў ён, як там дзейнічалі пажарныя. Віталь Рыбак запэўнівае, што падчас вучобы ва ўнівэрсытэце МНС адмыслова вывучаецца досьвед чарнобыльскіх пажарных.
А ці можа той досьвед прыдацца тут? Кіраўнік раённага МНС сумняецца.
«На Чарнобыльскай АЭС было два паясы абароны, а тут на парадак больш».
Прашу ўдакладніць, на парадак — гэта колькі? — але адказу так і не атрымліваю.
Валянтэркі аказаліся курсанткамі ўнівэрсытэту МНС
Нядаўна ў Літве праходзілі вучэньні па ліквідацыі наступстваў верагоднай аварыі на Беларускай АЭС. Паводле журналістаў, якія назіралі за тымі манэўрамі і цяпер прыехалі ў Астравец, беларускія вучэньні больш маштабныя і ўнушальныя. Але такая дэталь: у літоўскіх манэўрах бралі ўдзел рэальныя валянтэры — грамадзяне, якім не абыякава тое, што можа здарыцца на Беларускай АЭС. Ці бяруць удзел у вучэньнях у Астравецкім раёне беларускія валянтэры?
У Астравецкай гімназіі № 1, дзе быў разьмешчаны ўмоўны пункт для эвакуаваных зь нібыта забруджанай радыяцыяй 3-кілямэтровай зоны вакол АЭС, убачыў некалькі людзей у камізэльках з чырвоным крыжам. Паводле Віталя Навіцкага з МНС, Чырвоны Крыж — адзіная грамадзкая арганізацыя, якая ўключаная ў дзяржаўную сыстэму папярэджаньня і ліквідацыі надзвычайных сытуацый.
«Іншыя не гатовыя. Тут жа ня толькі трэба жаданьне, але і трэба выконваць пэўныя абавязкі. Прыкладам, разгарнуць намёты, аказаць рэальную дапамогу ў доглядзе за пацярпелымі. Ня ўсе на гэта згаджаюцца», — сказаў прэсавы сакратар МНС.
Адселеных з забруджанай зоны і пацярпелых «гралі» на вучэньнях курсанты ўнівэрсытэту МНС і навучэнцы Астравецкага аграрна-эканамічнага каледжу. Дзяўчаты, якія нібыта пацярпелыя разьмясьціліся ў спартовай залі 1-й Астравецкай гімназіі, у адзін голас сказалі, што ім такія манэўры сапраўды патрэбныя. Але потым аказалася, што яны курсанткі ўнівэрсытэту МНС, і далей пытацца не было пра што.
Пытаюся ў Максіма, навучэнца Астравецкага аграрна-эканамічнага каледжу: ці сапраўды ён баіцца, што некалі на Астравецкай АЭС можа здарыцца аварыя з выкідам радыяцыі? Будучы трактарыст адказвае, нібыта шчыра, што такой верагоднасьці не выключае і таму свой удзел у вучэньнях разглядае як важны ў будучыні досьвед.
«Пра Чарнобыль таксама казалі, што там усё будзе добра. Чаму ня можа быць і тут такога?»
На манэўры хлапец трапіў, «як усе навучэнцы каледжу»: «Сказалі, вось і паехаў».
«Тры гадзіны ўжо стаім на холадзе, нарэшце прыехалі», — хлопец ківае на натоўп чыноўнікаў і афіцэраў зь вялікімі зоркамі. Кажу Максіму, што пасьля заканчэньня вучэньняў усіх назіральнікаў павязуць на абед.
«Сказалі, што паедзем у каледж, можа там», — ня ўпэўнены Максім.
Якая на АЭС дзяржаўная мова?
Пра вынікі вучэньняў у кароткім падыходзе да журналістаў выказаўся віцэ-прэм’ер Уладзімер Кухараў. Паводле чыноўніка, вучэньні паказалі «высокую гатоўнасьць» усіх неабходных структураў справіцца з патрабаваньнямі па бясьпецы, «якія нам выстаўляюцца».
Такі ж аптымістычны быў у сваіх высновах і міністар па надзвычайных сытуацыях Уладзімер Вашчанка.
Карэспандэнт Свабоды заўважыў, што ані на станцыі, ані падчас вучэньняў ня чуў і ня бачыў аніводнага слова па-беларуску.
«У нас дзьве дзяржаўныя мовы, і мы самі будзем абіраць, на якой нам кантактаваць», — адказаў спадар Вашчанка.
Дырэктар Беларускай АЭС Міхаіл Філімонаў таксама выказаўся па гэтай тэме. Паводле спадара дырэктара, беларускамоўныя таблічкі на АЭС ёсьць, але не сказаў, дзе дакладна. Што да мовы дакумэнтацыі, службовых інструкцый і зносін на станцыі, адказ Міхаіла Філімонава быў такі:
«На абслугоўваньні станцыі ў асноўным працуюць рускія, таму і мова для службовых стасункаў і дакумэнтаў толькі руская».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «На мяжы радыяцыя, беларускі бок маўчыць». Рэпартаж зь літоўскіх вучэньняў на выпадак аварыі на Астравецкай АЭСШто варта ведаць пра БелАЭС
- Беларуская АЭС ад 2011 году ўзводзілі пад Астраўцом, што ў Горадзенскай вобласьці, за 22 км ад мяжы зь Літвой, за 50 км ад Вільні і за 125 км ад Менску.
- Тэрміны запуску некалькі разоў пераносілі. Першапачаткова запуск плянаваўся на 2018 год, Лукашэнка пазьней заяўляў, што тэрміны сарвала Расея. Урэшце цырымонія запуску АЭС прайшла 7 лістапада 2020 году.
- Для будаўніцтва абраны праект АЭС-2006 — тыповы расейскі праект атамнай станцыі новага пакаленьня з выкарыстаньнем вода-вадзянога энэргетычнага рэактара ВВЭР-1200. Паводле такога ж праекту збудаваныя блёкі Новаваронескай АЭС і Ленінградзкай АЭС-2, што працуюць у Расеі.
- БелАЭС будуе расейская дзяржаўная кампанія «Росатом» за кошт крэдыту Расеі. Беларусь пазычыла да 10 млрд даляраў для фінансаваньня 90% кошту будаўніцтва двух энэргаблёкаў АЭС. Пагашэньне крэдыту пачынаецца праз 6 месяцаў з даты ўводу АЭС у эксплюатацыю, але не пазьней за 1 красавіка 2021 году. Беларусь папрасіла Расею падоўжыць крэдыт на 10 гадоў.
- На станцыі будуць два энэргаблёкі з рэактарамі ВВЭР-1200 (В-491) магутнасьцю да 1200 МВт кожны. Праектная магутнасьць АЭС — 2,4 тысячы МВт. Калі АЭС запрацуе на поўную магутнасьць, станцыя дасьць 18 мільярдаў кіляват-гадзін на год — палову таго, колькі цяпер спажывае Беларусь.
- Літва ня раз ставіла пад сумнеў абраньне для будаўніцтва АЭС астравецкай пляцоўкі. Краіна называла 10 прычын, каб не будаваць БелАЭС, абвінавачвала беларускія ўлады ва ўтойваньні інфармацыі пра станцыю. Літва пратэстуе супраць БелАЭС на найвышэйшым дзяржаўным узроўні, выказвае пратэсты ў міжнародных структурах. Літву падтрымлівае прэзыдэнтка Эстоніі.
- Пляцоўка Астравецкай АЭС была прызнаная небясьпечнай яшчэ ў 1993 годзе. Тады было знойдзена 7 прыдатных пляцовак, 15 умерана прыдатных і 6 непрыдатных. Астравецкая пляцоўка трапіла ў лік апошніх.
- Улады і чыноўнікі Беларусі нясьпешна рэагуюць на паведамленьні пра інцыдэнты на будаўніцтве ўласнай атамнай станцыі. Звычайна пра здарэньні на БелАЭС афіцыйна расказваюць толькі пасьля таго, як зьвесткі пра іх зьяўляюцца ў СМІ — так, пра падзеньне корпуса рэактара расказалі толькі пасьля міжнароднага ціску. Урэшце корпус, які ўпаў, замянілі (расейцы зьбіраюцца выкарыстаць яго на іншай АЭС). Новы выпадкова стукнулі аб слуп, але пашкоджаньняў ня выявілі, вырашылі не мяняць корпус другі раз.
- Адпрацаванае ядзернае паліва зь БелАЭС застанецца ў Беларусі. Эколягі сьцьвярджаюць, што Беларусь выбірае самы дарагі і небясьпечны спосаб захоўваць адпрацаванае паліва з АЭС.
- У сакавіку 2023 літоўская выведка заявіла, што Беларусь і «Росатом» у мінулым годзе схавалі інцыдэнты і дэфэкты ў рэактарных сыстэмах на першым і другім энэргаблёках. У Міністэрстве энэргетыкі Беларусі адпрэчылі абвінавачаньні і заявілі, што такі даклад ёсьць «мэтанакіраванай акцыяй па дыскрэдытацыі БелАЭС».
- Паводле словаў фізыка-атамніка Андрэя Ажароўскага, спыніць станцыю зараз будзе вельмі дорага. Пры гэтым ён схільны давяраць паведамленьням літоўскай выведкі. Шэраг ускосных прыкметаў сьведчыць аб тым, што на Астравецкай АЭС дзясяткі тысяч недаробак.
- Ад пачатку працы АЭС у Беларусі і на пачатак лістападу 2023 электрычнасьць падаражэла на 21–22% у залежнасьці ад тарыфу.
- Першы энэргаблёк АЭС сілкуе энэргасыстэму Беларусі з 3 лістапада 2020 году (прамыслова эксплюатуецца з чэрвеня 2021), другі — з 13 траўня 2023 году.
- З 26 ліпеня другі блёк АЭС спынілі дзеля рамонту, які назвалі плянавым. Ранейшыя рамонты на доўгія месяцы спынялі працу станцыі. Першы блёк БелАЭС ужо прайшоў два плянава-папераджальныя рамонты. У 2022 годзе ён спыняўся для гэтых мэтаў на 198 дзён, у 2023-м — на 68 дзён.
- У жніўні новым міністрам энэргетыкі замест Віктара Каранкевіча стаў Аляксей Кушнарэнка. А былога намесьніка Каранкевіча Міхаіла Міхадзюка, які непасрэдна кантраляваў АЭС, у гэтым жа месяцы пачалі судзіць за атрыманьне хабару.
- 26 жніўня намесьнік міністра энэргетыкі Дзяніс Мароз заявіў пра падрыхтоўку ведамствам справаздачы перад урадам аб мэтазгоднасьці пабудовы другой АЭС.