Аляксандар Лукашэнка, відавочна, не фанат высокіх тэхналёгіяў. За 25 гадоў прэзыдэнцтва яго ня бачылі са смартфонам, ён не вядзе Twitter, а кампутар на ягоным стале ў Палацы незалежнасьці ні разу не паказвалі ўключаным.
Мы праверылі. Знайсьці кадры, дзе Лукашэнка карыстаўся б смартфонам ці кампутарам, не ўдалося: нават калі яму летась дэманстравалі «смартфон КДБ», ён не пакруціў апарат у руках (прынамсі перад камэрай). Калі ён некаму тэлефануе, дык са стацыянарнага апарата (нават у верталёце).
Аляксандар Лукашэнка размаўляе па тэлефоне ў верталёце, 2017 год
На відэа прэзыдэнцкай прэс-службы з кабінэту Лукашэнкі манаблёк Apple iMac ні разу не ўключаўся і, падобна, не мяняўся з 2014 году, калі быў упершыню заўважаны. Але стаўленьне Лукашэнкі да высокіх тэхналёгіяў паступова мянялася.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Як пачынаўся інтэрнэт у Беларусі — і што зь ім стала. 15 важных датаўПершыя 15 гадоў прэзыдэнцтва Лукашэнка, прынамсі публічна, не зьвяртаў увагі на кампутары, інтэрнэт, тэлефоны і смартфоны. Але пад канец «нулявых» ён стаў нэгатыўна выказвацца пра сеціва. Напрыклад, так:
2009 год: «Паглядзіце на гэтую так званую сьметніцу, інтэрнэт. Туды наогул небясьпечна дзяцей пускаць! Нават нам, дарослым людзям, небясьпечна туды заходзіць. Гэта жахлівыя рэчы».
Налета інтэрнэт зазнаў праблемы з законам у Беларусі: Лукашэнка выдаў указ №60, які абавязаў рэгістраваць разьмешчаныя ў Беларусі інтэрнэт-рэсурсы, узгадняць пракладку тэлекамунікацыяў, а таксама вызначаць асобу карыстальніка праз пашпарт. На крытыку таго ўказу ён адказаў так:
2010 год: «Калі мы заняліся цяпер інтэрнэтам, то ўбачылі свае магчымасьці. І сёньня мяне крытыкуюць за ўказ аб інтэрнэце не таму, што тут дыктатура, а таму што мы грошы, мільёны даляраў забіраем у тых, хто калісьці карыстаўся нашым становішчам, геаграфічным у тым ліку, і нашымі магчымасьцямі, кішэні набівалі».
Тады ж Лукашэнка зацікавіўся інфармацыйнай бясьпекай. Але агучанае ім пытаньне актуальнае і празь дзевяць гадоў:
2010 год: «Сёньня інтэрнэт ідзе праз Маскву, іншыя дзяржавы. Асноўны „мозг» інтэрнэту павінен быць тут, у Беларусі. Чаму мы мусім аддаваць свае грошы?»
У тым самым годзе ягонага малодшага сына Мікалая ўпершыню заўважылі зь белым iPhone. Лукашэнка стаў казаць, што сын лепей за яго разьбіраецца ў тэхніцы.
2011 год: «Магу пальцамі тыкаць у айпады, але гэта не прэзыдэнцкая справа, павінна быць клясыка, прэзыдэнт павінен быць кансэрватыўным. [...] Дай мне камп і скажы: знайдзі што-небудзь. Мой сямігадовы хлопец гэта зробіць цягам некалькіх хвілінаў, калі ёсьць такое мацернае слова, як вай-фай. А я — не».
У наступныя гады Аляксандар Лукашэнка стаў часьцей цікавіцца высокімі тэхналёгіямі. І яны яго насьцярожвалі.
2011 год: «Асаблівай увагі з боку пэдагогаў і бацькоў патрабуюць пытаньні кантакту моладзі ў інтэрнэце, і ў першую чаргу ў так званых сацыяльных сетках. У руках злачынцаў яны здольныя стаць небясьпечнай зброяй, у чым на ўласным сумным досьведзе пераканалася не адна эўрапейская краіна. [...] Нават такія даброты цывілізацыі, як інтэрнэт і сацыяльныя сеткі, пераўтвараюцца ў сродак маніпуляцый грамадзкай думкай».
Пад канец 2014 году Лукашэнка падпісаў «антынаркатычны дэкрэт», які меў «пабочны эфэкт»: беларускія ўлады атрымалі права ня толькі блякаваць сайты з «чорнага сьпісу», але і сродкі доступу да іх. Праўда, калі паспрабавалі, атрымалася наадварот: блякаваньне Tor у канцы 2016-га толькі падвысіла колькасьць ягоных карыстальнікаў. Ад 1 студзеня 2016 году беларускія правайдэры сталі абавязаныя захоўваць зьвесткі пра наведаныя карыстальнікамі сайты.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: 7 правілаў інтэрнэту, якія мы ігнаруемУ тым самым годзе неадназначна напісаны ўказ Лукашэнкі можна было ацаніць як забарону мэсэнджараў кшталту Skype і Viber (званкі на гарадзкія і мабільныя тэлефоны праз IP-тэлефанію, а таксама праграмы, якія дазваляюць іх рабіць, прызнаныя незаконнымі). Але мэсэнджары не заблякавалі.
Лукашэнка ўсё яшчэ ставіўся насьцярожана да высокіх тэхналёгіяў, але, хоць і выказваў раздражненьне некаторымі аспэктамі, прызнаваў іх важнасьць.
2016 год: «Вось гэтыя ўсякія гаджэты, айфоны, пляфоны і іншае, гэта будзе прыносіць багацьце ў будучыні. [...] У сацсетках я не сяджу... У гэтых сэнсе я не зьяўляюся паказьнікам прасунутага прэзыдэнта. Вельмі раўніва стаўлюся да інтэрнэту, таму што для мяне кніга, друкаванае слова — гэта сьвятое. І калі інтэрнэт пачынае цалкам зацягваць чалавека ў сваё павуціньне, мяне гэта вельмі хвалюе і насьцярожвае. [...] Я не інтэрнэт-залежны чалавек. Інтэрнэт — гэта вялікая выгода, але зь вялізнымі недахопамі [...] Для мяне галоўны клопат — як з гэтых сетак малога [сына Мікалая] вырваць, каб ён менш там сядзеў. Пакуль атрымліваецца. Часам ён кажа: „Мне трэба знайсьці інфармацыю, у школе даручылі». Дзьве хвіліны інфармацыю шукае, а гадзіну гуляе ў танкі».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: На абнаўленьне сайту Лукашэнкі ўжо выдалі больш як паўмільёна рублёў. Выдадуць яшчэ паўтараЁн стаў актыўней заклікаць «зьвярнуць увагу» на інтэрнэт, але, як сьцьвярджаў, не дзеля таго, каб «дзесьці закрыць інтэрнэт, нейкія нават сайты і рэсурсы „пятай калёны“», а каб спыніць «гэты дэструктыў — суіцыды і іншае». Таксама ён пачаў турбавацца з нагоды «гібрыдных войнаў», бо «сёньня людзі стаміліся ад інфармацыйнага сьметніку, у які нас спрабуюць акунуць, выкарыстоўваючы сусьветнае павуціньне».
2017 год: «У імя гэтай самай маральнасьці, абароны правоў грамадзян на праўдзівую інфармацыю дзяржава мае права прымяняць нормы і сілу закону. Інфармацыі, якая разбурае асобу, павінны ставіцца надзейныя бар’еры».
На мяжы 2017 і 2018 гадоў былі афіцыйна заблякаваныя сайты двух папулярных апазыцыйных СМІ: «Беларускага партызана» і «Хартыі-97» (да таго блякавалі і іншыя СМІ, але або неафіцыйна, або часова). Праўда, абодва засталіся дасяжнымі праз альтэрнатыўныя адрасы і праграмныя сродкі ананімнасьці.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: 7 прычынаў, чаму немагчыма цалкам заблякаваць «Хартыю» і «Партызан»Прыблізна ў 2016/2017 годзе ў Лукашэнкі зьявіўся другі пасьля сына «праваднік у ІТ». У 2017 годзе Лукашэнка сустрэўся зь вядомым ІТ-прадпрымальнікам Віктарам Пракапенем, які да таго перажыў 10 месяцаў у няволі. Іхнае знаёмства, пэўна, стала значным штуршком да прыняцьця «ІТ-дэкрэту», натхняльнікам якога называюць Пракапеню.
Пазьней Лукашэнка прызнаваўся, што, калі падпісваў дэкрэт, «не асабліва напружваўся». Але пачаў казаць пра пабудову ў Беларусі «ІТ-краіны», а айцішнікам заяўляў: «Я сваімі рукамі, як умеў, вас ствараў».
Недавер да тэхналёгіяў захаваўся, але зьявілася разуменьне, што ІТ-сфэра прыносіць грошы.
2018 год: «iPhone у кішэні ў мяне няма, я шчыра кажу. Калі б вы ведалі, што такое iPhone, вы б таксама не карысталіся. Майце на ўвазе: калі вы маеце гэты тэлефон, сёньня ёсьць праграмы, габрэі-ізраільцяне вынайшлі: ваш кожны крок кантралюецца за тысячу кілямэтраў. У Чачэніі Дудаеў, па-мойму, калі быў, яго забілі дзякуючы тэлефону».
2019 год: «Інфармацыйная бясьпека — пытаньне стратэгічнай важнасьці. Але размовы пра „асобны, унутраны інтэрнэт», як некаторыя робяць, — бязглузьдзіца поўная. Гэта лухта, што інтэрнэт трэба закрываць, да мяне ўжо прыходзяць з такімі прапановамі. Працуйце ў інтэрнэце! Калі вы будзеце там працаваць да зьнясіленьня і ўжо паваліцеся, тады прыходзьце. Але вы ж там і не былі толкам! „Дохлая апазыцыя» мяне не палохае, але ўсім іншым „змагарам» трэба даваць адэкватны адказ».
2019 год: «Калі ўчора інтэрнэт рэчаў быў чымсьці абстрактным, то сёньня абмен зьвесткамі ў аўтаматычным рэжыме, без удзелу чалавека паміж рознымі сыстэмамі ў ЖКГ, прамысловасьці, транспарце, лягістыцы стаў абсалютнай рэальнасьцю. Больш за тое, тэлекамунікацыі проста неаддзельныя ад лічбавай трансфармацыі эканомікі».
Аляксандар Лукашэнка наведвае Парк высокіх тэхналёгіяў, 2019 год
У «дэбатах зь яйкагаловымі», як казаў Лукашэнка, ён урэшце прыйшоў да высновы:
«Гэта ўся лічбавізацыя, кампутары будуць служыць чалавеку. Ня трэба перад сабой, як штору, вывешваць гэтую лічбавізацыю ды іншыя паняцьці, мацерныя і нямацерныя».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Лукашэнка ня ведае, як абмежаваць інтэрнэт, каб «цывілізаванае грамадзтва зноў ня выставіла санкцыі»