Памятаю, як першы раз прывяла сваю вучаніцу на савет прафіляктыкі. Я тады была маладая, зусім недасьведчаная і таму проста села там, дзе сядзелі ўсе дарослыя — за сталом. А дзяўчо тое паставілі туды, куды ставяць такіх дзяцей — адну, пасярод пустой прасторы, перад гэтым самым сталом, за якім паселі цёткі з начосамі. Ну, і я.
Мамка гэтай дзяўчынкі жудасна піла, бацька сядзеў у турме, старэйшая сястра памерла ад перадазіроўкі — таму на савеце прафіляктыкі яна была зусім адна, вінаватая ва ўсіх школьных грахах: адсутнасьці дзёньніка, адсутнасьці флікера, нявыкананых хатніх заданьнях і гэтак далей. Дзіця, калі глядзець з-за «таго» боку стала, заўсёды ў нечым вінаватае перад школай.
Дзіця, калі глядзець з-за «таго» боку стала, заўсёды ў нечым вінаватае перад школай
На яе наваліліся ўсім сталом. Ціхім, па-змяінаму спакойным шыпам пачала гутарку з ёй завуч па выхаваўчай працы. Строгім, халодным голасам дадала дырэктрыса. Горача, апантана сварылася матэматычка. Ківала галавой і я. Як дараваць сабе тое ківаньне? Я добра памятаю, як падымалася ўнутры мяне дзіўнае адчуваньне павагі да гэтай няшчаснай малой: худзенькая, калмаценькая, ў нейкім рызьзі, у падраных ботах стаяла яна перад саветам — і з выклікам глядзела на дарослых. Яна не пужалася, не адчувала сябе вінаватай. Яна ўсьміхалася. «Якая хамка!» — з пачуцьцём сказала тады дырэктрыса.
Забыць той савет прафіляктыкі і тую вучаніцу я не магу і па сёньня. Тое, як мы ўсе, дарослыя, кінулі яе ў яе цяжкім жыцьці і пачалі душыць замест таго каб падтрымаць, як паставілі адну пасярод кляса, як не далі нікога, хто мог бы абараніць. Як нэрваваліся дарослыя, калі пабачылі, што з малой як з гусі вада. І якой спакойнай была яна, упэўненая ў сваёй перавазе.
«А гэтую пакідаем. Але каб перад гасьцямі стаяла ў спадніцы, а не ў штанах»
Гэтай нашумелай гісторыяй я ўжо неяк дзялілася: аднойчы ў адзін школьны музэй прыехала цётка пры пасадзе, правяраць, што зьбіраецца паказаць музэй нейкім высокім гасьцям. Паказваць зьбіраліся экскурсію: вялі яе дзьве выпускніцы. «Так, гэтую дзяўчыну ўбіраем, надта ў яе выбітныя формы, — сказала цётка. — А гэтую пакідаем. Але каб перад гасьцямі стаяла ў спадніцы, а не ў штанах». «Я не нашу спадніц, — спакойна і добразычліва сказала выпускніца. — У мяне прыгожы касьцюм, прыгожая блюзка». «Ты не пачула мяне, — узвысіла голас цётка. — Ты будзеш у спадніцы». Тады выпускніца паднялася, крыху нагнулася да цёткі і павольна паўтарыла: «Жанчына. Вы мяне не зразумелі. Я. Не нашу. Спадніц». Экскурсію для высокіх гасьцей адмянілі.
Яшчэ неяк бачыла, як два завучы і дырэктар навісьлі над невысокай адзінаццаціклясьніцай і на тры галасы сварыліся на яе: дзяўчына адмаўлялася ісьці на «апошні званок» у савецкай школьнай форме. То бок у адну хвіліну яна рабіла адразу тры злачынствы: ня слухалася дарослых, ламала традыцыю і псавала прыгожую карцінку. І я думаю: справа ж была не толькі ў адмове апранаць форму. Гадавыя адзнакі, экзамэнацыйныя работы — усім, усім рызыкавала ў гэты момант дзяўчына. Але яе жаданьне не падпарадкавацца было мацнейшым за цьвярозы разьлік.
На барацьбу зь несправядлівасьцю выйдзе худзенькае, безабароннае дзіця
Адкуль бяруцца ў іх сілы? Які неадменны закон прыроды дыктуе дзецям гэты адчайны і сьмелы супраціў? І якое шчасьце для нас усіх — тое, што нашы дзеці ўсё ж знаходзяць у сабе рашучасьць і моц сказаць даросламу «не». Бо іншыя дарослыя — пераважная большасьць! — будуць узважваць і разьлічваць, дыпляматнічаць і выкручвацца, ісьці на кампраміс і скарацца «у імя будучага». Колькі разоў бывала, што на барацьбу зь несправядлівасьцю выйдзе ня волат, не мудрэц — выйдзе худзенькае, безабароннае дзіця.
Знайсьці б у сабе моц і права стаць побач зь ім у той пустэчы, межамі якой — сталы з суворымі адукацыйнымі цёткамі.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.