Сёньня Дзяды — гэта хрысьціянскае сьвята. У цэнтры сьвяткаваньня ўспамін пра продкаў, малітва і рэфлексія пра сьмерць.
Пра хрысьціянскае ўспрыняцьце сьмерці, пра страх перад сконам у інтэрвію Свабодзе распавёў віленскі манах Арыюш Малыска, чалец Беларускай кустодыі (віцэ-правінцыі) Ордэну меншых братоў капуцынаў, які служыць у беларускай парафіі сьвятога Барталямэя ў Вільні.
— Арыюш, беларусы сёньня ідуць на могілкі і думаюць пра сваіх памерлых блізкіх. Якое пачуцьцё павінны выклікаць у нас роздумы пра сьмерць? Жах ад усьведамленьня тымчасовасьці быцьця ці радасьць ад таго, што нехта трапіў у лепшы сьвет, туды, дзе ён спакойны і бесклапотны?
— Калі пачытаць паэму Адама Міцкевіча «Дзяды», то можна лёгка ўсьвядоміць наш мэнталітэт і славянскі падыход да таямніцы сьмерці. Трагічнасьць і драматызм. Гэта наш пэўны культурны і гістарычны цяжар. Гэта пачуцьці, ад якіх нельга адмаўляцца. Але яны часам бягуць хутчэй за розум. Некалькі гадоў таму я пахаваў бацьку і таксама плакаў. Гэта людзкае. Але калі чалавек у роспачы, кідаецца ў спазмах, то гэта знак, што ён цалкам паддаўся пачуцьцям і перастаў думаць. Хрысьціянін, які плача на могілках, павінен адчуваць радасць, што нехта яго апярэдзіў у шчасьці, у якім і ён у свой час возьме ўдзел. Гэта часовая разлука. Кідацца ў роспачы да труны ці на магілу — гэта не зусім хрысьціянскія паводзіны. Гэта знак таго, што ў чалавека няшмат веры.
Яцэк Мальчэўскі, «Сьмерць» (1902).
— А вы сам баіцеся сьмерці?
— Бачу, што ўва мне прысутны страх сьмерці. Гэта не пытаньне таго, што я ўсьведамляю або не. Трэба навучыцца чытаць жыцьцё праз факты, якія я зьдзяйсьняю. Ёсьць моманты, калі страх сьмерці перамагае ў маім жыцьці. То бок у маім даверы да Бога ёсьць праблемы. Маю чаму вучыцца і да чаго імкнуцца. Вера — гэта дынамізм, гэта працэс. Чалавек або ўдзельнічае ў гэтым працэсе ўсё жыцьцё, або ўжо памёр.
— Давайце тады спачатку разьбярэмся, што такое сьмерць.
— Гэта вечны спадарожнік нашага жыцьця. Чалавек нараджаецца і ідзе да сьмерці. Гэта ня толькі сьмерць нашага цела. Чалавек адчувае сьмерць нашмат глыбей, чым толькі цялесную сьмерць. Дацкі філёзаф Сэрэн К’еркэґор адрозьніваў цялесную смерць ад пачуцьця сьмерці, якое носіць у сабе чалавек. Ён казаў, што чалавек насамрэч баіцца ня гэтулькі цялеснай сьмерці, колькі так званай анталягічнай сьмерці. Яна закранае корань існаваньня чалавека. Страх сьмерці што да цела магчыма пераадолець, а вось у адносінах да канца існаваньня — ёсьць бар’ер. Гэта сьцяна, якую сам чалавек адолець ня можа. Чалавек інстынктыўна хоча жыць і існаваць.
— Але ці нармальнае гэта пачуцьцё — страх сьмерці? Ці павінны мы з гэтым пачуцьцём змагацца?
— Гэта нармальнае пачуцьцё. Чалавек запраграмаваны быць. Гэта нармальна, што мы трымаем нашае цела ў добрай форме, лекуемся, каб жыць даўжэй. Але чалавек некалі пачынае шукаць сэнс і крыніцу свайго існаваньня. Чалавек хоча ці ня хоча, але баіцца. І гэтага ня зьменіць нават тое, што ён вырашыць больш не баяцца. Гэта ілюзія.
— Людзі баяцца раку, іншых хваробаў, аварыяў, калецтва, а ў выніку сьмерці. Гэты страх вельмі часта зьнішчальны ў фізычным пляне. Як ня даць яму авалодаць намі?
— Часам на дапамогу прыходзіць псыхатэрапія. Але нават калі чалавек вырашыць, што будзе жыць імгненьнем і цешыцца жыцьцём, то ён усё роўна будзе надалей баяцца. Адзіны выхад — гэта адкрыцца на рэчаіснасьць, якая нас пераўзыходзіць. Асабіста для мяне яна прыходзіць у Божым аб’яўленьні Езуса Хрыста. Гэта дапамагае мне вырашыць маю праблему, страх перад канцом існаваньня. Кожны павінен усьведамляць, што ня можа працягнуць жыцьця наколькі хоча. Ні вітамінамі, ні дбаньнем пра здароўе. Гэта нам непадуладна. Можна піць вітаміны, выйсьці здаровым на вуліцу, а вас там пераедзе машына.
Адам і Эва, Лукас Кранах
— Але рэлігійныя людзі баяцца, бадай, найбольш. Бо яны баяцца, што трапяць у пекла. Гэта другі страх пасьля страху цялеснай сьмерці. Атэісты ж ведаюць, што яны стануць прахам і няма падставаў перажываць.
— Сапраўды, рэлігійны чалавек больш баіцца сьмерці. Рэлігія ўвогуле больш зьвязаная са страхамі. Але хрысьціянства ўспрымае чалавека як асобу. А гэта значна больш, чым проста цела. Хрысьціянін не павінен баяцца сьмерці.
— Калі да вас прыйдзе атэіст паслухаць парады, як не баяцца сьмерці — што вы яму адкажаце?
— Я яму скажу: малайчына, што ты нарэшце заўважыў, што ты баісься сьмерці. І цяпер перад табою, як чалавекам, стаіць заданьне — разьвязаць праблему. Ці ты сам яе разьвяжаш, ці камусьці даверысься. Раіць можна колькі заўгодна, але рашэньне — у самім чалавеку. Гэта ня я буду яго весьці. Я буду намагацца чытаць знакі ў сэрцы гэтага чалавека, каб вызваліць яго ад страху. Хрысьціянства дае адказ на гэтае пытаньне.
— Дык а чаму хрысьціянаў, якія баяцца сьмері, так шмат? Вернікі, наадварот, павінны чакаць часу, калі яны атрымаюць свой прыз — вечнае жыцьцё.
— У пэрспэктыве хрысьціяніна сьмерці няма. Сьмерць — гэта небыцьцё. Страх — гэта нешта, што нас зьнявольвае, а ня тое, што існуе насамрэч. І чым больш я паддаюся страху, тым больш я не жыву. Чалавек, які баіцца сьмерці, ня можа жыць свабодна. Хрысьціянства вызваляе яго ад страху. Цялесная сьмерць для верніка — гэта брама, празь якую ён можа прайсьці. Ён павінен верыць у адно: ён нараджаецца і жыве вечна.
— Ніхто пакуль не скасаваў у хрысьціянстве раю і пекла?
Такі падыход — маўляў, калі я буду добрым, то траплю ў рай, а калі кепскім, то ў пекла — трошкі язычніцкі. Ёсьць такая думка ў тэалёгіі, што пекла — гэта апошні момант праяўленьня божай любові. Гэта ня кара. Пекла — гэта стан быцьця, а ня месца, дзе стаіць кацёл са смалой. Гэта дзіцячыя ўяўленьні. Пекла — стан аддзяленьня ад Бога, калі чалавек разумее, што ён страціў нешта вельмі важнае. Гэта нянавісьць да сябе, што ён быў ня здольны выбраць па-іншаму. Але існуюць людзі, якія і пры жывым целе мёртвыя, для якіх пекла пачынаецца значна раней. Зьвярніце ўвагу, што слова пэрсона, ці інакш кажучы, асоба, паходзіць ад лацінскага per sona — быць для. У гэтым ёсьць тлумачэньне, чым ёсьць людзкая асоба. Калі чалавек не жыве для кагосьці, то ён жыве бессэнсоўна. Калі чалавек жыве толькі для сябе, то ён не рэалізуе сябе як асобу. Ён рэалізуе нейкія ўяўленьні. Складана сказаць пра такога чалавека, што ён жывы. Ён жыве ўласнай катэгорыяй, якую спрабуе апраўдаць. У яго жывое цела, але як асоба ён мёртвы.
Пекла, Фра Бэата Анджэліка
— Вас могуць абвінаваціць у непаліткарэктнасьці і нецярпімасьці, бо вы адбіраеце ў чалавека права жыць толькі для сябе, а не для іншых.
— А чаму чалавек жыве для сябе? Бо хіба гэта дае яму шчасьце?
— Некаторым, магчыма, так. Нядаўна мэдыя пісалі, што жанчына пабралася шлюбам сама з сабою. Відаць, для яе гэта важна.
— І яна раптам стала шчасьлівай? СМІ можа прадаць усё што заўгодна. Цікава было б паразмаўляць з гэтай жанчынай. Магчыма, яна была нешчасьлівая ў дачыненьнях зь іншым чалавекам. Нехта пасьля таго скінуўся б зь дзясятага паверху, а іншыя закрываюцца і жывуць для сябе. Але гэта ня шчасьце. Чалавек шчасьлівы тады, калі дае сябе іншым.
— Дарэчы, Беларусь часта ў лідэрах статыстыкі самагубстваў. Беларусы часьцей забіваюць сябе самі, чым іх нехта забівае. Чаму людзі ідуць на такі крок?
— Чалавек увесь час шукае спосаб выйсьці з «кола сьмерці», у якім жыве. Ён хоча прымусіць рэчаіснасьць быць яму паслухмяняй. Нехта спрабуе напоўніць сэнс грашыма, павагай. Але сэнс ня ў тым, каб напаўняць сябе рэчамі і справамі. Сэнс ня ў тым, каб прыдумляць сабе ролю, а ў тым, каб адкрыць ролю, якая ў яго ўжо ёсьць. І чалавек часам бачыць, што ў ягоным жыцьці адбываецца ня так, як ён хоча. У яго расьце ўнутраная фрустрацыя. Калі чалавек мае гонар і ня можа пагадзіцца на іншыя варыянты, то ён, уцякаючы ад сьмерці, кідаецца ў ейныя абдымкі. Шчасьце чалавеку дае — быць і жыць для кагосьці, а не для самога сябе. Толькі тады жыцьцё чалавека напаўняецца сэнсам.
***
Манаская супольнасьць капуцынаў ёсьць наўпроставай пераймальніцай духоўнасьці сьвятога Францішка з Асызі. Адна з галоўных рысаў капуцынскай духоўнасьці — беднасьць, якая выяўляе суровасьць жыцця і добраахвотнасьць пакаяньня. На практыцы гэтае заданьне капуцыны рэалізуюць, апякуючыся беднымі або штодзённа выконваючы, паводле здольнасьцяў і адукацыі, абавязкі сакрыстыяніна, арганіста, садоўніка, краўца, выкладчыка і шмат іншых.