У савецкае войска праводзілі амаль як у космас — са скліканьнем шматлікай радні, з застольлем, што не саступала вясельнаму, з танцамі ля ваенкамату і матчыным галашэньнем, якое заглушалася абавязковым «Разьвітаньнем славянкі». На доўгія два гады («сямсот трыццаць дзён і начэй» — як пісалі ў салдацкіх альбомах) чалавек проста зьнікаў, а лісты ад яго маглі прыходзіць адкуль-небудзь з накрайсьветнай Камчаткі ці, крый Божа, з чарговай «гарачай кропкі», дзе Крэмль дапільноўваў нейкія свае таемныя інтарэсы.
Саюзнае міністэрства абароны ў армейскім катле старанна перамешвала розныя нацыі, каб у выніку атрымаць спэцыфічнае варыва пад назвай «савецкі народ». Варыва варыцца не жадала, войска скаланалі міжнацыянальныя канфлікты, якім не маглі даць рады ні маршалы-міністры, ні нампаліты ўсіх узроўняў. Але ўсё роўна эстонец ехаў служыць на Байкал, украінец у Казахстан, грузін у Забайкальле, а беларус у Закарпацьце — каб падалей ад радзімы.
Радзіму трэба было браць з сабой — у аб’ёме, паменшаным да памераў салдацкага заплечніка. Я ўзяў аднатомнік Генадзя Бураўкіна — «Вершы пяці кніг» з басалыгаўскімі бусламі на вокладцы.
Радзіму трэба было браць з сабой — у аб’ёме, паменшаным да памераў салдацкага заплечніка. Я ўзяў аднатомнік Генадзя Бураўкіна — «Вершы пяці кніг» з басалыгаўскімі бусламі на вокладцы. «Мы ідзём па сьцяжынках, на якія ня вернемся... Павуцінка — уверсе, павуцінка — у верасе...» Перачытаеш спадцішка на палітзанятках, пасьпяваеш шэптам, мерзнучы ў настылай вежы баявой машыны на занятках па агнявой, — і на душы палёгка. Кніга пасялілася ў маім пляскатым дэсантным заплечніку — стаяла са мной у каравуле на дваццаціградусным марозе, пеклавалася ў сьпёку падчас трыццацікілямэтровых пешых пераходаў на палігон і назад, нават скакала разам са мной з парашутам. Я звыкся з ёю як зь нечым неад’емным, я заглядаў у яе часьцей, чым у вайсковы статут.
Але аднойчы мая радзіма пад белымі бусьлінымі крыламі прапала. Я апытаў ці ня ўвесь батальён, абшукаў усе капцёркі, сушылкі і ленпакоі — безвынікова. І хоць на той час амаль увесь зьмест я ўжо ведаў на памяць, мяне не пакідала пачуцьцё вялікай страты. Чатыры дзяўчыны лісты пісаць перасталі — я так не перажываў, як па сваёй згубе. А бураўкінскія вершы, што часам успаміналіся, яшчэ больш вярэдзілі душу: «Ты ж мая адзіная, ты ж мая ніўная, ты ж мая радзінная, ты ж мая жніўная, ты ж мая вясельная, ты ж мая вясеньняя, ты ж мая нязнаная, ты ж мая нязваная, да грудзей прытуленая — матуліна...»
Маці прыслала мне, як выратавальны круг, «Быў. Ёсьць. Буду» Караткевіча. Там таксама была радзіма, але навюткая кніга ўспрымалася як салдацік-салага, які службы ня зьведаў. А тая, ранейшая, ужо прайшла са мною і агонь, і ваду...
Генадзь Бураўкін, архіўнае фота 2013 году
Я знайшоў свайго Бураўкіна толькі перад самым дэмбелем — у брыгаднай бібліятэцы, куды на другім годзе службы наведваўся часьцей. Адзіная на ўвесь шматтысячны кнігазбор беларускамоўная кніга стаяла паміж тамамі Івана Франка і Шаўчэнкі (наша брыгада базавалася на Львоўшчыне, у старым базыльянскім кляштары, і бібліятэка на добрую траціну была ўкамплектаваная украінскай клясыкай). Хто яе туды прынёс і здаў — высьвятляць ня мела сэнсу. Сваю знаходку я радасна прад’явіў бібліятэкарцы, упэўнены, што яна дазволіць яе забраць. Але кніга ўжо была ўнесеная ў бібліятэчны фонд, на ёй стаяла пячатка нашай вайсковай часткі...
Моцна паскандаліў я тады зь бібліятэкаркай і Бураўкіна ўсё ж забраў. А яна аказалася жонкай нампаліта батальёну, які і так паглядаў на мяне скоса, паколькі мусіў штотыдзень праглядаць «ЛіМы», акуратна дасыланыя мне школьным настаўнікам. Газета была на малазразумелай таварышу капітану мове, і ён неаднойчы выказваў мне сваё раздражненьне...
Вечарам таго ж дня мяне выклікалі да камбата, які, асабліва не ўваходзячы ў курс справы, абвесьціў: дзесяць сутак гаўптвахты! Потым на мяне сьпіхнулі чужыя грахі і дабавілі яшчэ, потым яшчэ... На расквітнелыя травеньскія каштаны прыйшлося мне глядзець праз калючы дрот паўзьверх бэтоннай агароджы.
Выйшаў я з гаўптвахты, калі лета ўжо ўвабралася ў сілу, мой прызыў амаль цалкам звольніўся, засталіся адны злосныя парушальнікі. Зь якімі я яшчэ доўга капаў траншэі, фарбаваў парашутную вышку, бяліў велізарныя кляштарныя падвалы — пад асабістым наглядам таварыша капітана. Дэмабілізаваўся ледзь не апошнім.
Ён быў паэтам, чыя кніга на два паднявольныя гады стала маёй Беларусьсю на чужыне.
Доўгі час неяк не выпадала расказаць гэтую гісторыю Генадзю Бураўкіну. Хоць было нямала нясумных сумесных паездак, а гады два мы працавалі на адным калідоры ў старым Доме друку — ён намесьнікам у «Вожыку», я намесьнікам у «Бярозцы». Пасадамі нібыта зраўняліся (як пажартаваў аднойчы сам Бураўкін), але ён для мяне заўсёды быў вышэй за ўсе свае высокія пасады. Ён быў паэтам, чыя кніга на два паднявольныя гады стала маёй Беларусьсю на чужыне. Пра такія лёсы сваіх кніг аўтары ўсё ж павінны ведаць.
Аднойчы падчас сустрэчы на ягонай кватэры Генадзь Бураўкін раптам загаварыў пра кнігі, прывезеныя ім зь Нью-Ёрку, пра эмігранцкі альманах «Ля чужых берагоў», дзе паведамлялася, што Ларыса Геніюш загінула ў сталінскім Гулагу... Бібліяфільская тэма і разьвязала мне нарэшце язык. Бураўкін уважліва выслухаў маю вайсковую гісторыю. Было відно, што яна яго ўразіла, ён хацеў даведацца падрабязнасьці. Нават пра чатырох сябровак удакладніў — ці хоць адна дачакалася? А пасьля дастаў з кутняй паліцы тыя самыя «Вершы пяці кніг» і надпісаў: «Дарагому Міхасю Скоблу, пакутніку за гэтую кніжку — з удзячнасьцю за вернасьць і надзеяй на доўгае шчырае сяброўства. Генадзь Бураўкін. 19.X.2006 г.».
Падзякаваўшы за падарунак, я ўсё ж запярэчыў: «Ну які зь мяне пакутнік? Падумаеш — месяц гаўптвахты».
«Ня проста месяц. Быў месяц май», — Генадзь Мікалаевіч узьняў кілішак, прыгадаўшы самы паэтычны фільм ва ўсім савецкім кінематографе.
Нейкая злучальная нітачка завязалася тады паміж намі. «Павуцінка — уверсе, павуцінка — у верасе...» І ня рвецца тая нітка-павуцінка да гэтай пары.
І, відаць, ужо ніколі не парвецца.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.