Калі хто не патрапіў у залю на сустрэчу са Сьвятланай Алексіевіч, можа паглядзець тут. А тут — пра тое, што не патрапіла туды.
Нобэлеўская арэнда
— Чаму вам далі Палац рэспублікі? — гэтае пытаньне задаюць знаёмыя, малазнаёмыя і незнаёмыя.
— Далі, бо Саюз беларускіх пісьменьнікаў — аўтарытэтная арганізацыя, — аўтарытэтна адказвае старшыня саюзу Барыс П., які заключаў дамову арэнды ад імя СБП.
Я спрабую пажартаваць пра душу, якую прадалі д’яблу, але журналісты аказваюцца атэістамі адразу пытаюцца пра камэрцыйную таямніцу — за колькі.
Палацавае начальства шматлікае і разнастайнае, і вэрсіі адказу мяняюцца ад неверагоднага зьдзіўленьня («А што тут такога, у нас вось нават гурт „Рамштайн“ выступаў!»), да канстатацыі відавочнага («Пустуюць залі, няма чым запоўніць, на траціну ўжо штат скарацілі...»). У канцы нават даходзіць да намёкаў («Мы самі прымаем рашэньне цалкам самастойна, але было яшчэ некалькі інстанцый, ня ведаем колькі.»).
Не пытаецца адна Сьвятлана, яна адразу адказвае: відаць, усё ж хочуць у Эўропу.
Нобэлеўская расчоска
Таксі са Сьвятланай не прапускаюць праз шлягбаўм, і мы з Барысам Пятровічам, пісьменьніцай і яе сяброўкай абыходзім Палац па колу. Даволі доўга ісьці. Вецер, дождж, на агульным уваходзе натоўп, знаёмыя, кожнаму — адмысловая рыса Алексіевіч — яна знаходзіць час, слова, задае пытаньні. выслухоўвае, прычым усё гэта неяк без мітусьні, спакойна, здаецца, нават павольна. Але ўсё ж праходзім у грымёрку, і нават не спазьняемся. І тут Сьвятлана кажа, што забылася расчоску.
Першы з краю ў залі сядзіць вядомы крытык Ціхан Чэ і я спрабую пазычыць у яго расчоску. У крытыка расчоскі няма.
— У нашым саюзе крытыка непрычосаная, — аўтарытэтна тлумачыць Барыс. — А ў другім усе лысыя.
Выратоўвае дзяўчына ў бэзавай кофтачцы. Сьвятлана прычэсваецца перад люстэркам, потым я вяртаюся ў залю — але дзяўчыны няма. Аддаю расчоску Ціхану Чэ. Што-та цяпер будзе з крытыкай?
Нобэлеўскае фае
Як толькі была абвешчана аўтограф-сэсія, палова залі апынулася на сцэне і жывая чарга апляла Сьвятлану злева, справа, з-заду, сьпераду, а некаторыя асабліва энэргічныя асобы наладзілі чаргу зьверху, над ляўрэаткай.
— Высокага палёту людзі, — аўтарытэтна тлумачыць Барыс. — Гэта нічога, галоўнае, каб з падпольля ня палезьлі.
Час арэнды сканчаецца праз гадзіну, становіцца відавочна, што нават палова жадаючых не атрымае аўтограф, і я прапаную людзям у канцы чаргі паставіць факсымільны аўтограф — Сьвятлана дазволіла зрабіць пячатку зь яе подпісам. Падыходзяць некалькі чалавек, якія больш ня могуць чакаць, трэба на цягнік ці аўтобус — я стаўлю можа з два дзесяткі пячатак. Рэшта на спакусу не паддаецца і стойка працягвае чакаць цуду.
І невялікі цуд здараецца: нам даюць бонус, 20 мінут (сцэну трэба дэмантаваць і падрыхтаваць да наступнага мерапрыемства), а потым даюць дазвол працягнуць сэсію ў фае.
— Дажыліся — кажа адна жанчына. — Нобэлеўская ляўрэатка падпісвае кнігі ў калідоры.
— Не ў калідоры, а ў фае, — аўтарытэтна папраўляе Барыс. — Потым шыльду павесяць: тут працавала Сьвятлана Алексіевіч.
Над вяртаньнем ў Эўропу, хочацца дадаць мне.
Кніга падпісаная для зьняволенай на радзіме азэрбайджанскай журналісткі Радыё Свабода Хадзіджы Ісмаілавай
Нобэлеўскія абдымкі
Сьвятлана падпісвае кнігі, быццам у чарзе ня сотні людзей, а адзін.
Пытаецца імя, адкуль, дзе вучыцца, на каго. Адна дзяўчына кажа, што вывучае статыстыку. І як потым, можна пражыць з такой адукацыяй, пытаецца Алексіевіч з такім шчырым зацікаўленьнем, што ў мяне на сэкунду ўзьнікае думка, можа, яна сама хоча зьмяніць прафэсію.
— Падпісвае кнігі так, як іх піша, — аўтарытэтна тлумачыць Барыс. - Для аднаго і пра аднаго. Галоўнае, каб абдымаліся па адным.
І расказвае, як пасьля вяртаньня са Стакгольма адзін сябра саюзу ў парыве пачуцьцяў так сьціснуў ляўрэатку, што тая потым тыдзень з хаты не магла выйсьці. Я з жахам узгадваю, што калі сустракаў Сьвятлану ля шлягбаўма на вуліцы, таксама абняў яе.
— Ты ж у касьцюме выскачыў, Сьвятлана бачыла, што замёрз, — аўтарытэтна тлумачыць Барыс. — Здалёк можна было падумаць, што гэта яна цябе абняла.
Я яму веру.
Нобэлеўскія ахоўнікі
Трэцяя гадзіна аўтограф-сэсіі падыходзіць да канца, апошнія дзьве кнігі Сьвятлана падпісвае свайму любімаму карэспандэнту Свабоды Зьмітру Бартосіку, які, аказваецца, стаў у чаргу другі ці трэці раз, бо першы раз народ закрычаў, каб больш дзьвюх кніжак у адны рукі не падпісвалі. Сьвятлана ізноў цытуе Бартосікава падарожжа ў яе вясковую школу — яна перанялася яго прызнаньнем, што пасьля гутарак зь яе настаўніцамі Зьміцер ледзь не звар’яцеў.
Але ў гэты момант я падумаў, што звар’яцеем мы: з-за вугла і калонаў на нас рушыць група супрацоўнікаў службы бясьпекі ў спэцформе. Будуць браць, з жахам думаю я — і не памыляюся. Прыйшлі браць аўтографы.
У кожнага па некалькі кніг «Бібліятэкі Свабоды» ў руках, просяць сабе, дзецям, маці, адзін кажа, што для бацькі, той быў дырэктарам школы.
— І мой бацька быў дырэктарам школы, — кажу я.
— Праўда? І мой таксама быў дырэктарам школы, — Сьвятлана глядзіць на мяне і ахоўніка з салідарнасьцю, пакуль я зьбіраюся зрабіць фота двух дырэктарскіх дзяцей.
— Нас фатаграфаць забаронена, прыбярыце камэру — раптам строга кажа ахоўнік.
— Таму іх так і завуць у народзе — байцы нявідзімага фронту, — аўтарытэтна тлумачыць Барыс.
Нобэлеўскія ручкі
Зусім магчыма, што ў гэты дзень нараджаецца новы нобэлеўскі рэкорд. Людзі прыйшлі на сустрэчу з кнігамі ляўрэаткі розных гадоў выданьня, на розных мовах, плюс кожны яшчэ атрымаў у падарунак асобнік «Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе». Гэта была першая ў Беларусі публічная сустрэча набэліянткі з чытачамі пасьля цырымоніі ў Стакгольме, і Сьвятлана наладзіла маратон — падпісвае ўсім усё. Адну гадзіну, другую, трэцюю...
Потым я яе пытаю, ці ўмее яна даіць карову — проста каб ручку трымаць столькі часу, трэба мець вельмі моцную руку. Ну як у даяркі. Сьвятлана кажа, што ніколі не даіла, нічога практычнага рукамі рабіць ня ўмее, бярэ маю руку і з усіх сілаў паціскае — але нобэлеўскі поціск не сакрушальны, проста упэўнены, нармальны такі поціск. І я так магу. Нават мацней.
— Пісьменьнікі пішуць не рукой, — аўтарытэтна тлумачыць Барыс.
— Ручкай! — здагадваюся я. Дакладней — ручкамі. Адзін з рэкордаў дня — шэсьць сьпісаных нобэлеўскіх ручак. У Сьвятланы было дзьве ці тры, сьпісаліся, пазычылі яшчэ адну, потым зноў, і у канцы на стале ляжалі шэсьць сьпісаных ручак.
Я іх сабраў і паклаў сабе ў кішэню — па-першае, каму трэба сьпісаныя ручкі. Па-другое — а раптам там яшчэ што засталося.
Спатрэбяцца для наступнага разу.