Алена Церашкова
Стваральнікі Оксфардзкага слоўніка чарговым разам абвясьцілі слова году. Сёлета ім стаў дзеяслоў «to vape», што значыць «курыць электронную цыгарэту». Тэлеканал «Дождж» назваў словам году ў Расеі «Крымнаш».
Ці зьяўляюцца ў Беларусі нэалягізмы і ці актуалізуюцца тэрміны, якія могуць прэтэндаваць на званьне «слова году», разважаюць мовазнаўцы, заснавальнікі і выкладчыкі курсаў беларускай мовы.
Выкладчыца курсаў беларускай мовы Алеся Літвіноўская ўжо ўдзельнічала ў спрэчках пра слова «вышыванка», якое яна лічыць беларускім словам году — 2014. На яе думку, нягледзячы на тое, што «вышыванка» ўкраінскага паходжаньня, гэтае слова настолькі моцна сёлета «выбухнула» ў Беларусі, што можна сьмела казаць пра яго як пра галоўны моўны здабытак. Адбылося гэта дзякуючы актуалізацыі даўно вядомага паняцьця.
«Паводле мовазнаўцы Вінцука Вячоркі, слова году — 2014 — гэта «вышымайка», хоць яму як мовазнаўцу яно ня надта падабаецца — і спосабам утварэньня, і каранямі. У мову штогод прыходзіць не адно слова, а сотні, а словам году абіраюць толькі адно. Я спрачалася зь некаторымі адмыслоўцамі, ці можна лічыць слова „вышыванка“ словам году ў Беларусі. Я лічу, што можна, нягледзячы на тое, што гэтае слова ўкраінскага паходжаньня. Яно гучна выбухнула, прыжылося і вельмі актыўна выкарыстоўваецца. Можна толькі дзівіцца таму, колькі падзеяў адбываецца цяпер у сувязі з вышыванкамі і з традыцыяй народнага вышываньня. Разважаць пра тое, ці дарэчнае слова „вышыванка“, позна. Яно прыйшло і прыжылося за вельмі кароткі тэрмін, стала звышпапулярным і модным. Таму мы ня можам ад гэтага адмахнуцца», — кажа Алеся Літвіноўская.
«Мне б хацелася, каб у нас словамі году абазначаліся зьявы, якія сьведчаць пра наша вяртаньне да беларускасьці і пра наша самавызначэньне. Сёлета такім словам было „вышымайка“. Гэта зусім новае слова, узьніклае сёлета. Яно стала рэальным фактам беларускае мовы і абазначае канкрэтную рэч — імітацыю вышыўкі на простым і танным моладзевым адзеньні. Відавочна, слова і надалей будзе жыць», — адзначыў Вінцук Вячорка.
Вінцук Вячорка.
Як толькі слова замацоўваецца ў практыцы, ангельскія лексыкографы ўключаюць яго ў слоўнікі.
«Моду на вызначэньне „словаў году“ задалі англасаксонскія лексыкографы. Напрыклад, „to google“ — „шукаць пры дапамозе Google“, „hashtag“ — „пазнака тэмы“ — гэта ўсё „словы году“. Як толькі слова замацоўваецца ў практыцы, ангельскія лексыкографы ўключаюць яго ў слоўнікі. І тут ёсьць чаму павучыцца, бо афіцыйная беларуская лексыкаграфія знаходзіцца вельмі далёка ад рэальнай моўнай практыкі беларускамоўных людзей, і могуць прайсьці дзясяткі гадоў да таго, калі новыя сёньня словы трапяць у слоўнікі», — дадаў мовазнаўца.
Тое, што словатворчасьць беларусаў у гэтым годзе круцілася вакол слова «вышыўка», пацьвярджае выкладчыца курсаў «Мова нанова дзеткам» Алена Церашкова. Яна лічыць словам году слова «вышыватнік», якое абазначае чалавека з супярэчлівымі ідэалягічнымі поглядамі:
Мне вельмі падабаецца слова „вышыватнік“ — чалавек, якому не замінае любіць Беларусь тое, што ён ня цэніць дасягненьні дэмакратыі.
«Мне вельмі падабаецца слова „вышыватнік“ — чалавек, якому не замінае любіць Беларусь тое, што ён ня цэніць дасягненьні дэмакратыі. У прынцыпе, вялікую частку беларусаў можна аднесьці да „вышыватнікаў“, тых, у каго ў галаве няма адзінай плыні, а ёсьць супярэчнасьці, якіх гэтыя людзі самі не адчуваюць».
Мовазнаўца Зьміцер Саўка лічыць, што вельмі папулярным беларускім словам нядаўна стаў «імбрык» — выбітнасьць гэтага слова ў тым, што яно абазначае паняцьце бытавога характару, не зьвязанага з палітыкай.
Зьміцер Саўка
«Я б не сказаў, што цяпер мы перажываем пік моўнай крэатыўнасьці, таму і складана назваць такое слова. Мой выбар — слова „імбрык“. Гэтае слова не такое ўсёахопнае, як „Крымнаш“, і не прэтэндуе на інвазію ў палітычную сфэру, але яно моцна актуалізавалася цягам апошніх гадоў, яно доўга чакала свайго часу і пачало актыўна выкарыстоўвацца не ў 90-я гады, а менавіта цяпер. Гледзячы на гэтую актуалізацыю, бачыш, што грамадзтва пачынае разумець, што губляе, забываючыся на беларускую мову».
А вось паводле заснавальніка курсаў беларускай мовы «Моваведа» Аляксея Шэіна, менавіта ў 2014 годзе новую актуальнасьць набыло слова «мова». На думку Аляксея Шэіна, упершыню да беларускай мовы была зьвернутая вялікая ўвага ня толькі з боку грамадзкасьці, але і з боку дзяржавы:
«Слова гэтага году — „мова“. Гэтаму ёсьць некалькі прычынаў. Па-першае, у гэтым годзе вельмі папулярнымі сталі курсы беларускай мовы, шмат было дыскусіяў вакол іх. Па-другое, самая пасьпяховая беларуская кніга гэта году — раман Віктара Марціновіча „Мова“, да якога выявілі цікавасьць і ўлады. Па-трэцяе, менавіта сёлета ўпершыню за час кіраваньня Аляксандра Лукашэнкі абазначыўся дзяржаўны трэнд на тое, што беларуская мова — гэта важна і трэба яе пашыраць, у тым ліку праз павелічэньне колькасьці гадзін беларускай мовы ў школе. І па-чацьвёртае, сёлета былі агучаныя словы некаторых дзеячаў беларускай культуры пра тое, што яны беларускую мову ненавідзяць і што ім яе навязваюць».