Будапэшцкі мэмарандум быў падпісаны ў сьнежні 1994 году Расеяй, ЗША і Вялікабрытаніяй.
Згодна з гэтым дакумэнтам Украіна і Беларусь паабяцалі вывесьці са сваіх тэрыторыяў ядзерную зброю, якая засталася з савецкіх часоў, ды перадаць яе ў Расею. У адказ Расея, ЗША і Вялікабрытанія ўзялі на сябе абавязак гарантаваць сувэрэнітэт і тэрытарыяльную цэласнасьць Украіны і Беларусі як незалежных дзяржаў.
Пасьля рашэньня Савету Фэдэрацыі РФ, якое дазволіла прэзыдэнту Ўладзімеру Пуціну выкарыстоўваць расейскія войскі ў Крыме дзеля абароны расейскага насельніцтва, стала відавочна, што Масква нязгодная выконваць абавязаньні, накладзеныя Будапэшцкім мэмарандумам.
Ці можа ўсё ж Будапэшцкі мэмарандум абараніць Украіну і Беларусь ад захопу іхніх тэрыторыяў Расеяй? Пра гэта разважалі амбасадар Беларусі ў Нямеччыне Пётра Садоўскі і былы старшыня Вярхоўнага Савету Беларусі Мечыслаў Грыб.
«Натуральна, што Будапэшцкі мэмарандум павінен быць прыняты ў разьлік. Аднак ранг гэтай міжнароднай дамовы ня самы высокі. Увогуле Будапэшцкі мэмарандум падпісалі спачатку ў Будапэшце Расея, Вялікабрытанія і ЗША, а пазьней да яго далучыліся Кітай і Францыя. Сэнс гэтага мэмарандуму такі: Украіна і Беларусь па сваёй добрай волі выводзяць атамную зброю і перадаюць элемэнты, якія забясьпечваюць яе выкарыстаньне, Расеі, а краіны, якія падпісалі мэмарандум, становяцца гарантамі бясьпекі Ўкраіны і Беларусі. А гарантыя бясьпекі ўключае ў сябе яшчэ і гарантыю недатыкальнасьці тэрыторыі. Таму ў гэтым сэнсе, вядома, Пуцін у сваім вядомым інтэрвію „лажануўся“, калі спаслаўся на тое, што Будапэшцкі мэмарандум быў, але цяпер гэта ўжо зусім іншыя краіны. Працягваючы ягоную лёгіку, трэба сказаць, што тады зьнікае і Харкаўская дамова пра разьмяшчэньне Чарнаморскага флёту на тэрыторыі Ўкраіны.
Калі казаць пра Беларусь, то ў нас дакладна такі ж статус у Будапэшцкім мэмарандуме, як і ва Ўкраіны. Мы там стаялі праз коску».
Калі б Беларусь апынулася ў сытуацыі анэксіі з боку Расеі, то ў нас была б такая самая сытуацыя, якая цяпер ва Ўкраіне. Калі гэта здарыцца, то ўсё будзе залежаць ад таго, якія будуць падставы, якія адгаворкі з боку Расеі. Так заўсёды было, што падпісваюцца розныя пагадненьні, якім быццам бы трэба давяраць, але жыцьцё паказвае, што трэба самім вуха трымаць востра, не спадзеючыся толькі на нейкія дамовы».
Пасьля рашэньня Савету Фэдэрацыі РФ, якое дазволіла прэзыдэнту Ўладзімеру Пуціну выкарыстоўваць расейскія войскі ў Крыме дзеля абароны расейскага насельніцтва, стала відавочна, што Масква нязгодная выконваць абавязаньні, накладзеныя Будапэшцкім мэмарандумам.
Ці можа ўсё ж Будапэшцкі мэмарандум абараніць Украіну і Беларусь ад захопу іхніх тэрыторыяў Расеяй? Пра гэта разважалі амбасадар Беларусі ў Нямеччыне Пётра Садоўскі і былы старшыня Вярхоўнага Савету Беларусі Мечыслаў Грыб.
Пятро Садоўскі: «Пуцін лажануўся»
Пятро Садоўскі
Пятро Садоўскі лічыць, што калі Расея адмаўляе цяпер прававую моц Будапэшцкага мэмарандуму, то ў адказ Украіна мусіць адмовіцца выконваць умовы Харкаўскага пагадненьня, паводле якога Чарнаморскі флёт Расеі базуецца на тэрыторыі Ўкраіны.«Натуральна, што Будапэшцкі мэмарандум павінен быць прыняты ў разьлік. Аднак ранг гэтай міжнароднай дамовы ня самы высокі. Увогуле Будапэшцкі мэмарандум падпісалі спачатку ў Будапэшце Расея, Вялікабрытанія і ЗША, а пазьней да яго далучыліся Кітай і Францыя. Сэнс гэтага мэмарандуму такі: Украіна і Беларусь па сваёй добрай волі выводзяць атамную зброю і перадаюць элемэнты, якія забясьпечваюць яе выкарыстаньне, Расеі, а краіны, якія падпісалі мэмарандум, становяцца гарантамі бясьпекі Ўкраіны і Беларусі. А гарантыя бясьпекі ўключае ў сябе яшчэ і гарантыю недатыкальнасьці тэрыторыі. Таму ў гэтым сэнсе, вядома, Пуцін у сваім вядомым інтэрвію „лажануўся“, калі спаслаўся на тое, што Будапэшцкі мэмарандум быў, але цяпер гэта ўжо зусім іншыя краіны. Працягваючы ягоную лёгіку, трэба сказаць, што тады зьнікае і Харкаўская дамова пра разьмяшчэньне Чарнаморскага флёту на тэрыторыі Ўкраіны.
Калі казаць пра Беларусь, то ў нас дакладна такі ж статус у Будапэшцкім мэмарандуме, як і ва Ўкраіны. Мы там стаялі праз коску».
Мечыслаў Грыб: Трэба трымаць вуха востра
Мечыслаў Грыб
«Украіну можа абараніць Будапэшцкі мэмарандум, але тут усё залежыць ад таго, як бакі будуць ставіцца да выкананьня гэтага пагадненьня. Цяпер Расея, з аднаго боку, прызнае гэты мэмарандум, а зь іншага — кажа, што ня будзе яго выконваць, таму што Ўкраіна ня выканала сваіх абавязаньняў, пра якія было дамоўлена 21 студзеня. Таксама Расея кажа, што ня дзеліць Украіну, а выступае за яе адзінства. Зразумела, што кажа адно, а робіць зусім іншае.Калі б Беларусь апынулася ў сытуацыі анэксіі з боку Расеі, то ў нас была б такая самая сытуацыя, якая цяпер ва Ўкраіне. Калі гэта здарыцца, то ўсё будзе залежаць ад таго, якія будуць падставы, якія адгаворкі з боку Расеі. Так заўсёды было, што падпісваюцца розныя пагадненьні, якім быццам бы трэба давяраць, але жыцьцё паказвае, што трэба самім вуха трымаць востра, не спадзеючыся толькі на нейкія дамовы».