Літаратар з Горадні Ала Петрушкевіч напісала першую кнігу пра вядомую эмігранцкую паэтку, аўтарку гімна «Магутны Божа» Натальлю Арсеньневу.
Кніга «Наталля Арсеннева: Шлях да Беларусі» ў пятніцу будзе прэзэнтаваная ў гарадзенскай арт-галерэі «Крыга». Аўтарка расказала Свабодзе пра сваю працу над кнігай.
Ала Петрушкевіч ва ўступе да кнігі распавядае пра свой шлях да Натальлі Арсеньневай. Таму што гэта сапраўды быў шлях:
«Нашаму пакаленьню прыйсьці да эмігранцкіх пісьменьнікаў было вельмі няпроста. З той банальнай прычыны, што яны ня толькі не вывучаліся, але нават ніколі нідзе ня ўзгадваліся. Гэтае імя я пачула напрыканцы 1980-х гадоў, калі ўжо даўно скончыла беларускае аддзяленьне філфаку, ужо столькі часу працавала ў школе. Пачула таму, што пачаўся час вяртаньня.
Гэта быў 1989 год, курсы настаўнікаў у Гарадзенскім абласным інстытуце ўдасканаленьня. Лекцыю чытаў прафэсар Аляксей Пяткевіч. Тэма — творчасьць пісьменьнікаў беларускай эміграцыі. І гэта было сапраўды адкрыцьцё цэлай новай старонкі, якая ўжо даўно была, даўно існавала. І тады ўпершыню я пачула вершы Натальлі Арсеньневай».
Пасьля была асьпірантура. Тэма кандыдацкай дысэртацыі Алы Петрушкевіч — «Паэзія Дануты Бічэль-Загнетавай. Праблема лірычнага героя». Ала Петрушкевіч кажа, што гэта была наступная прыступка на яе лесьвіцы да Натальлі Арсеньневай:
«Іван Навуменка, мой кіраўнік пытае ў мяне аднойчы: «Што гэта Ваша Данута як Піліп з канапель выскачыла? Чаму яна ў Вас адна, правядзіце паралелі, пастаўце каго-небудзь побач. Каго Вы паставіце?» Калі прагучала імя Ларысы Геніюш, ён пагадзіўся, але нагадаў пра Натальлю Арсеньневу і пра першы яе зборнік «Пад сінім небам».
У Гарадзенскім унівэрсытэце Ала Петрушкевіч падрыхтавала курс «Літаратура беларускага замежжа»: паўнавартасны, каля сарака гадзін лекцый і каля дваццаці — практычных заняткаў. Быў таксама экзамэн. Пазьней гэты курс «схавалі, зашыфравалі», як кажа Ала Петрушкевіч, далучылі да курсу «Літаратура бліжняга замежжа», дзе вывучаецца Літва і Украіна. Сёньня ўвогуле застаўся вельмі маленькі спэцкурс.
Ала Петрушкевіч называе Натальлю Арсеньневу лідэрам эмігранцкай паэзіі:
«Атрымалася, што яна на сваіх плячах вынесла асноўны гэты цяжар. Адназначна яна на першых ролях. І менавіта ёй лёс даў стварыць вобраз, які характарызуе стан нашых эмігрантаў „між берагамі“, стан міжбярэжжа: ад аднаго адплылі, а да другога так і не прысталі, так і пражылі там...»
Натальля Арсеньнева расейскага паходжаньня, але стала «найвялікшай беларускай паэткай сярэдзіны ХХ стагодзьдзя», перакананая Ала Петрушкевіч. Яна згадвае драматычны момант напрыканцы яе жыцьця:
«Калі яна даўно адкінуўшы з ужытку расейскую мову, раптам у стрэсавым, шокавым стане загаварыла па-расейску. Па-першае, напачатку наступіў стан сьлепаты, цемры. Яна не магла прачытаць сваю кнігу, таму што ня бачыла. А тады якраз выйшла кніга, над якой яна вельмі доўгі час працавала: гэта пераклад паэмы Адама Міцкевіча „Дзяды“. І ў гэтым стане, мала таго, што паэтка пакараная цемрай, яна пакараная яшчэ страшэннай траўмай. Яна ў стане амаль непрытомнасьці. І тут да яе вяртаецца радзінная мова, мова яе бацькоў, расейская. У стане шоку. Вось нейкая шокавая тэрапія, якая вяртае да вытокаў. Генная памяць. Гэта нешта фантастычнае. Чалавек ня можа абарваць карэньні. Усё ж ён ад самага пачатку належыць таму краю, той мове, у якой нарадзіўся».
Натальля Арсеньнева жыла ў Вільні ў пачатку ХХ стагодзьдзя. У падручніку па геаграфіі дробным шрыфтам яна чытала, што ёсьць Беларусь і беларуская мова, і што найвялікшым паэтам беларускім ёсьць Янка Купала. Яе гэта захапіла. Пазьней быў Яраслаўль, дзе яна захацела пісаць вершы, і дзе тады жыў Максім Багдановіч, яе будучы ўлюбёны паэт. Яны хадзілі па адных вуліцах, магчыма, бачылі адно аднаго, але ня ведалі аб тым.
Пасьля вяртаньня ў Вільню Натальля вучылася ў гімназіі і закахалася ў выкладчыка — Максіма Гарэцкага. Гэта падштурхнула яе напісаць беларускія вершы і перадаць яму.
Ала Петрушкевіч — кандыдат філялягічных навук, дацэнт Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы, паэтка, літаратуразнаўца, сябра Саюзу беларускіх пісьменьнікаў.
Ала Петрушкевіч ва ўступе да кнігі распавядае пра свой шлях да Натальлі Арсеньневай. Таму што гэта сапраўды быў шлях:
«Нашаму пакаленьню прыйсьці да эмігранцкіх пісьменьнікаў было вельмі няпроста. З той банальнай прычыны, што яны ня толькі не вывучаліся, але нават ніколі нідзе ня ўзгадваліся. Гэтае імя я пачула напрыканцы 1980-х гадоў, калі ўжо даўно скончыла беларускае аддзяленьне філфаку, ужо столькі часу працавала ў школе. Пачула таму, што пачаўся час вяртаньня.
Гэта быў 1989 год, курсы настаўнікаў у Гарадзенскім абласным інстытуце ўдасканаленьня. Лекцыю чытаў прафэсар Аляксей Пяткевіч. Тэма — творчасьць пісьменьнікаў беларускай эміграцыі. І гэта было сапраўды адкрыцьцё цэлай новай старонкі, якая ўжо даўно была, даўно існавала. І тады ўпершыню я пачула вершы Натальлі Арсеньневай».
Пасьля была асьпірантура. Тэма кандыдацкай дысэртацыі Алы Петрушкевіч — «Паэзія Дануты Бічэль-Загнетавай. Праблема лірычнага героя». Ала Петрушкевіч кажа, што гэта была наступная прыступка на яе лесьвіцы да Натальлі Арсеньневай:
«Іван Навуменка, мой кіраўнік пытае ў мяне аднойчы: «Што гэта Ваша Данута як Піліп з канапель выскачыла? Чаму яна ў Вас адна, правядзіце паралелі, пастаўце каго-небудзь побач. Каго Вы паставіце?» Калі прагучала імя Ларысы Геніюш, ён пагадзіўся, але нагадаў пра Натальлю Арсеньневу і пра першы яе зборнік «Пад сінім небам».
У Гарадзенскім унівэрсытэце Ала Петрушкевіч падрыхтавала курс «Літаратура беларускага замежжа»: паўнавартасны, каля сарака гадзін лекцый і каля дваццаці — практычных заняткаў. Быў таксама экзамэн. Пазьней гэты курс «схавалі, зашыфравалі», як кажа Ала Петрушкевіч, далучылі да курсу «Літаратура бліжняга замежжа», дзе вывучаецца Літва і Украіна. Сёньня ўвогуле застаўся вельмі маленькі спэцкурс.
Ала Петрушкевіч называе Натальлю Арсеньневу лідэрам эмігранцкай паэзіі:
«Атрымалася, што яна на сваіх плячах вынесла асноўны гэты цяжар. Адназначна яна на першых ролях. І менавіта ёй лёс даў стварыць вобраз, які характарызуе стан нашых эмігрантаў „між берагамі“, стан міжбярэжжа: ад аднаго адплылі, а да другога так і не прысталі, так і пражылі там...»
Натальля Арсеньнева і Максім Танк. Вільня, 1937 г.
Натальля Арсеньнева расейскага паходжаньня, але стала «найвялікшай беларускай паэткай сярэдзіны ХХ стагодзьдзя», перакананая Ала Петрушкевіч. Яна згадвае драматычны момант напрыканцы яе жыцьця:
«Калі яна даўно адкінуўшы з ужытку расейскую мову, раптам у стрэсавым, шокавым стане загаварыла па-расейску. Па-першае, напачатку наступіў стан сьлепаты, цемры. Яна не магла прачытаць сваю кнігу, таму што ня бачыла. А тады якраз выйшла кніга, над якой яна вельмі доўгі час працавала: гэта пераклад паэмы Адама Міцкевіча „Дзяды“. І ў гэтым стане, мала таго, што паэтка пакараная цемрай, яна пакараная яшчэ страшэннай траўмай. Яна ў стане амаль непрытомнасьці. І тут да яе вяртаецца радзінная мова, мова яе бацькоў, расейская. У стане шоку. Вось нейкая шокавая тэрапія, якая вяртае да вытокаў. Генная памяць. Гэта нешта фантастычнае. Чалавек ня можа абарваць карэньні. Усё ж ён ад самага пачатку належыць таму краю, той мове, у якой нарадзіўся».
Натальля Арсеньнева жыла ў Вільні ў пачатку ХХ стагодзьдзя. У падручніку па геаграфіі дробным шрыфтам яна чытала, што ёсьць Беларусь і беларуская мова, і што найвялікшым паэтам беларускім ёсьць Янка Купала. Яе гэта захапіла. Пазьней быў Яраслаўль, дзе яна захацела пісаць вершы, і дзе тады жыў Максім Багдановіч, яе будучы ўлюбёны паэт. Яны хадзілі па адных вуліцах, магчыма, бачылі адно аднаго, але ня ведалі аб тым.
Пасьля вяртаньня ў Вільню Натальля вучылася ў гімназіі і закахалася ў выкладчыка — Максіма Гарэцкага. Гэта падштурхнула яе напісаць беларускія вершы і перадаць яму.
Ала Петрушкевіч — кандыдат філялягічных навук, дацэнт Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы, паэтка, літаратуразнаўца, сябра Саюзу беларускіх пісьменьнікаў.