Праваахоўныя органы ЗША працягваюць расьсьледаваньне тэрарыстычнага акту падчас Бостанскага маратону. Ахвярамі выбухаў, учыненых, як мяркуюць, выхадцамі з Расеі братамі Тамерланам і Джахарам Царнаевыми, сталі тры чалавекі, каля 170 былі параненыя. Паліцыя і сакрэтныя службы спрабуюць выявіць маршруты перамяшчэньня і характар дзейнасьці на працягу апошняга году старэйшага з братоў, Тамерлана, які, як паведамляецца, некалькі месяцаў правёў на тэрыторыі Расеі — у Маскве, Чачні і Дагестане. Да Царнаева праяўлялі цікавасьць спэцслужбы ЗША і Расеі, аднак дэталёва разабрацца ў матывах і характары яго дзеяньняў яны па нейкіх прычынах не змаглі. Ахмед Закаеў, чачэнскі палітык, які жыве ў эміграцыі ў Лёндане і прасоўвае канцэпцыю незалежнай Чачэнскай рэспублікі Ічкерыя, шукае доказы таго, што Царнаеў на самай справе быў зьвязаны з расейскімі спэцслужбамі і што Крэмль аб’ектыўна мог быць зацікаўлены ў тэрарыстычнай дзейнасьці братоў.
Радыё Свабода: Расьсьледуючы тэракты ў Бостане, амэрыканскі бок спрабаваў высьветліць, ці не стаялі за братамі Царнаевымі нейкія тэрарыстычныя арганізацыі, і прыйшла да высновы, што браты дзейнічалі ў адзіночку. Што вы думаеце з гэтай нагоды?
Ахмед Закаеў: Я абсалютна ўпэўнены ў тым, што яны дзейнічалі не ў адзіночку. Гэта была чыясьці замова, і яны былі выканаўцамі гэтай замовы. Хтосьці павінен быў атрымаць выгаду са зробленага імі. Самі браты Царнаевы такую выгаду не атрымалі: адзін загінуў, другі, напэўна, будзе прысуджаны да пажыцьцёвага зьняволеньня ў амэрыканскай турме. Бацькі Царнаевых таксама ніякай выгоды не дасталі з гэтага. Сям’я старэйшага брата — жонка і дачка — зьяўляюцца свайго роду ахвярамі гэтага трагічнага падзеі. Чачэнскі народ, прадстаўнікамі якога зьяўляюцца браты Царнаевы, таксама ва ўсіх адносінах ніякай выгады ад гэтага не атрымаў.
Я чытаю, што за гэтай трагедыяй стаяць расейскія спэцслужбы, і буду думаць так да таго часу, пакуль у нас не зьявяцца адказы, напрыклад, на такія пытаньні: чаму расійскія спэцслужбы далі інфармацыю ФБР аб тым, што Тамерлан Царнаеў можа далучыцца да радыкалаў на Паўночным Каўказе і запатрабавалі ад амэрыканскіх калег правесьці расьсьледаваньне яго дзейнасьці ў ЗША? Амэрыканцы правялі адпаведнае расьсьледаваньне, але нічога падазронага не знайшлі. Пасьля гэтага яны зьвярнуліся да расейскіх калегаў і папрасілі даць ім дадатковую інфармацыю аб тым, чым тыя занепакоеныя ў сувязі з гэтым чалавекам. Старэйшаму Царнаеву было сказана, што ад расейскіх спэцслужбаў атрымана на яго інфармацыя аб тым, што ён можа быць небясьпечны для амэрыканскага грамадзтва і для Расеі. Царнаеў ведаў, што ФСБ цікавіцца ім. Аднак па заканчэньні году, ведаючы цалкам дакладна, што ФСБ ім цікавіцца, ён добраахвотна вырашае ляцець у Маскву — туды, дзе яго могуць арыштаваць. Аднак ні затрыманьня, ні допыту не адбываецца.
Дзе старэйшы Царнаеў правёў час паміж студзенем і сакавіком — з таго моманту, як ён прыляцеў у Маскву? Па словах яго бацькі мы ведаем, што ў студзені Тамерлан вылецеў у Маскву і прыбыў у Дагестан толькі ў сакавіку. Дзе Царнаеў правёў месяц з лішнім? Я мяркую, што ён знаходзіўся там жа, дзе знаходзіўся адзін з ідэёлягаў «Аль-Каіды» Айман аз-Завахіры ў 1996-97 годах, калі яго затрымала ФСБ у Дагестане. Аз-Завахіры, фігуральна кажучы, правёў тады на Лубянцы шэсьць месяцаў, пасьля чаго быў адпраўлены ў Аўганістан. Гэта афіцыйна пацьвердзіў тагачасны дырэктар ФСБ Патрушаў: «Так, ён у нас знаходзіўся, але мы не змаглі яго ідэнтыфікаваць. Таму мы яго адправілі туды, адкуль ён прыбыў ». Вы можаце паверыць, што ФСБ, затрымаўшы аз-Завахіры, не магла ідэнтыфікаваць яго асобу?! Вядома, няма. І ў мяне ёсьць здагадка, што Царнаеў таксама знаходзіўся недалёка ад месцаў, дзе на сёньняшні дзень працуюць супрацоўнікі ФСБ. Я лічу, што з гэтага моманту ён мог цалкам апынуцца пад кантролем расейскіх спэцслужбаў.
Калі Тамерлан Царнаеў прыбыў у Дагестан, ён правёў там шэсьць месяцаў. Пасьля гэтага ён некалькі разоў наведваў Чачню. Гэты чалавек ня проста адседжваўся ў гарах ці ў лясах, ён цалкам спакойна перамяшчаўся па Расеі. Мы ведаем сытуацыю на Паўночным Каўказе. Мы ведаем, наколькі яна адсочваецца расейскімі спэцслужбамі. Чалавек, які ўзяты імі на заметку як небясьпечны, чалавек, які, на іх думку, можа далучыцца да каўкаскіх маджахедаў, ня мог бы бяз пэўнага прыкрыцьця ці падтрымкі, без удзелу расейскіх спэцслужбаў там перамяшчацца. Тамерлан знаходзіўся ў Чачні ў сваёй сястры. Яе муж зьяўляецца афіцэрам праваахоўных структур РФ. Гэты чалавек зусім спакойна перамяшчаўся па Чачні: ён мог кантактаваць з тымі, хто знаходзіцца ў гарах і з тымі, хто знаходзіцца на раўніне. Ён мог бываць у Маскве і выехаць у Амэрыку ў любы час, калі яму гэта было неабходна. Таму для мяне абсалютна відавочны той факт, што за тэрактам у Бостане стаялі тыя, каму гэта было вельмі выгадна, тыя, хто дастаў з гэтага выгаду ва ўсіх адносінах.
Чачэнскія сілы супраціву пасьля гэтага тэракту канчаткова скампрамэтаваныя. Падыход да чэчэнскага пытаньня ў міжнароднай супольнасьці і вядучых краінах Захаду, вядома, можа зараз зьмяніцца.
Радыё Свабода: У такім выпадку, якая можа быць роля ва ўсёй гэтай гісторыі Рамзана Кадырава?
Ахмед Закаеў: Чамусьці некаторыя журналісты зьвяртаюць увагу на тую акалічнасьць, што гэты тэракт адбыўся неўзабаве пасьля таго, як Рамзан апынуўся ў «сьпісе Магніцкага». Але я ня думаю, што ў Кадырава ёсьць нейкія магчымасьці, паўнамоцтвы або рэсурсы для правядзеньня чаго-небудзь падобнага ў ЗША. Кадыраву не дазволена штосьці рабіць у ЗША ці Заходняй Эўропе. Яго сфэра дзейнасьці — Расея, Чачня і Паўночны Каўказ. Іншыя мерапрыемствы за межамі краіны — нават калі пры гэтым выкарыстоўваецца чачэнцы — плянуюцца і праводзяцца кіраўніцтвам РФ.
Радыё Свабода: Складваецца такое ўражаньне, што браты Царнаевы ня мелі або мелі ў мінімальнай меры чачэнскую ідэнтычнасьць. На ваш погляд, ці была ў іх наогул сувязь з Чачнёй і чачэнскай культурай?
Ахмед Закаеў: Гэта людзі ніколі не жылі ў Чачні. Яны, па-мойму, за ўсё сваё жыцьцё месяцы тры правялі перад першай вайной ў Чачні. Адразу пасьля гэтага яны зьехалі ў Дагестан і ўжо адтуль у Амэрыку. Яны належаць да той часткі чачэнскай дыяспары, якая засталася пасьля дэпартацыі чачэнскага народа ў 1944 годзе ў Сярэдняй Азіі. Ня ўсе тады вярнуліся. Нейкая колькасьць чачэнцаў засталося там. Гэтыя людзі цалкам інтэграваліся ў тое асяродьдзе, дзе пражывалі. У прынцыпе, яны вельмі моцна адрозьніваюцца ад чачэнцаў. Яны называюць сябе чачэнцамі, ды і зьяўляюцца этнічнымі чачэнцамі. Калі бацька братоў хоць бы памятае сваіх родных і ведае мову, бываючы наездамі ў Чачні, то гэтыя двое наогул ніякага дачыненьня да Чачні, па ўсёй бачнасьці, ня мелі.
Радыё Свабода: Ці можна сур’ёзна казаць пра тое, што іслам быў глыбокім перакананьнем братоў Царнаевых? Бо яны сталі мусульманамі параўнальна нядаўна.
Ахмед Закаеў: Я абсалютна перакананы ў тым, што ў Царнаевых не было ні часу, ні ведаў для таго, каб стаць ісламскімі фундамэнталістамі. Тыя, хто іх ведае, кажуць пра братоў як пра зусім нармальных людзях. Ісламскага адукацыі яны не атрымалі, і гэта азначае, што імі было вельмі лёгка маніпуляваць, гуляючы на рэлігійных пачуцьцях, якія ў іх пачалі зьяўляцца ў апошні час. Людзі, якія яшчэ год таму казалі пра тое, што для іх у жыцьці галоўнае — гэта грошы і кар’ера, не маглі пайсьці на такую страшную акцыю, першапачаткова для іх згубную. Узьнікаюць пытаньні: хто імі маніпуляваў? Хто за ўсім стаяў? Як гэта ім удалося зрабіць? Ніякага фактару ісламскага ўплыву ў гэтым выпадку я не магу для сябе знайсьці.
Радыё Свабода: Чым, на вашу думку, выкліканы агрэсіўны антыамэрыканізм братоў Царнаевых? Бо ЗША далі ім прытулак, магчымасьць вучыцца...
Ахмед Закаеў: Я не лічу, што яны адчувалі нейкі антыамэрыканізм. Чым больш я пра гэта думаю, тым больш пераконваюся ў тым, што старэйшым братам хтосьці маніпуляваў. Жонка ў старэйшага брата — карэнная амэрыканка. У Царнаевых не магло быць ніякай нянавісьці да амэрыканцаў. Амэрыканцы ніколі нічога дрэннага чачэнцам не зрабілі. Наадварот, сотні, тысячы чачэнцаў ўдзячныя амэрыканцам і заходняй супольнасьці за тое, што яны далі ім палітычны прытулак, аказалі мэдыцынскую і сацыяльную дапамогу, далі магчымасьць ім і іх дзецям мець будучыню ў цывілізаваных краінах. Тут няма ніякага апраўдальнага матыву для таго, каб гэтыя людзі — як чачэнцы — маглі адчуваць непрыязнасьць або нянавісьць да амэрыканцаў.
Ахмед Закаеў: Я абсалютна ўпэўнены ў тым, што яны дзейнічалі не ў адзіночку. Гэта была чыясьці замова, і яны былі выканаўцамі гэтай замовы. Хтосьці павінен быў атрымаць выгаду са зробленага імі. Самі браты Царнаевы такую выгаду не атрымалі: адзін загінуў, другі, напэўна, будзе прысуджаны да пажыцьцёвага зьняволеньня ў амэрыканскай турме. Бацькі Царнаевых таксама ніякай выгоды не дасталі з гэтага. Сям’я старэйшага брата — жонка і дачка — зьяўляюцца свайго роду ахвярамі гэтага трагічнага падзеі. Чачэнскі народ, прадстаўнікамі якога зьяўляюцца браты Царнаевы, таксама ва ўсіх адносінах ніякай выгады ад гэтага не атрымаў.
Дзе старэйшы Царнаеў правёў час паміж студзенем і сакавіком — з таго моманту, як ён прыляцеў у Маскву?
Дзе старэйшы Царнаеў правёў час паміж студзенем і сакавіком — з таго моманту, як ён прыляцеў у Маскву? Па словах яго бацькі мы ведаем, што ў студзені Тамерлан вылецеў у Маскву і прыбыў у Дагестан толькі ў сакавіку. Дзе Царнаеў правёў месяц з лішнім? Я мяркую, што ён знаходзіўся там жа, дзе знаходзіўся адзін з ідэёлягаў «Аль-Каіды» Айман аз-Завахіры ў 1996-97 годах, калі яго затрымала ФСБ у Дагестане. Аз-Завахіры, фігуральна кажучы, правёў тады на Лубянцы шэсьць месяцаў, пасьля чаго быў адпраўлены ў Аўганістан. Гэта афіцыйна пацьвердзіў тагачасны дырэктар ФСБ Патрушаў: «Так, ён у нас знаходзіўся, але мы не змаглі яго ідэнтыфікаваць. Таму мы яго адправілі туды, адкуль ён прыбыў ». Вы можаце паверыць, што ФСБ, затрымаўшы аз-Завахіры, не магла ідэнтыфікаваць яго асобу?! Вядома, няма. І ў мяне ёсьць здагадка, што Царнаеў таксама знаходзіўся недалёка ад месцаў, дзе на сёньняшні дзень працуюць супрацоўнікі ФСБ. Я лічу, што з гэтага моманту ён мог цалкам апынуцца пад кантролем расейскіх спэцслужбаў.
Чачэнскія сілы супраціву пасьля гэтага тэракту канчаткова скампрамэтаваныя. Падыход да чэчэнскага пытаньня ў міжнароднай супольнасьці і вядучых краінах Захаду, вядома, можа зараз зьмяніцца.
Чачэнскія сілы супраціву пасьля гэтага тэракту канчаткова скампрамэтаваныя. Падыход да чэчэнскага пытаньня ў міжнароднай супольнасьці і вядучых краінах Захаду, вядома, можа зараз зьмяніцца.
Радыё Свабода: У такім выпадку, якая можа быць роля ва ўсёй гэтай гісторыі Рамзана Кадырава?
Ахмед Закаеў: Чамусьці некаторыя журналісты зьвяртаюць увагу на тую акалічнасьць, што гэты тэракт адбыўся неўзабаве пасьля таго, як Рамзан апынуўся ў «сьпісе Магніцкага». Але я ня думаю, што ў Кадырава ёсьць нейкія магчымасьці, паўнамоцтвы або рэсурсы для правядзеньня чаго-небудзь падобнага ў ЗША. Кадыраву не дазволена штосьці рабіць у ЗША ці Заходняй Эўропе. Яго сфэра дзейнасьці — Расея, Чачня і Паўночны Каўказ. Іншыя мерапрыемствы за межамі краіны — нават калі пры гэтым выкарыстоўваецца чачэнцы — плянуюцца і праводзяцца кіраўніцтвам РФ.
Радыё Свабода: Складваецца такое ўражаньне, што браты Царнаевы ня мелі або мелі ў мінімальнай меры чачэнскую ідэнтычнасьць. На ваш погляд, ці была ў іх наогул сувязь з Чачнёй і чачэнскай культурай?
Ахмед Закаеў: Гэта людзі ніколі не жылі ў Чачні. Яны, па-мойму, за ўсё сваё жыцьцё месяцы тры правялі перад першай вайной ў Чачні. Адразу пасьля гэтага яны зьехалі ў Дагестан і ўжо адтуль у Амэрыку. Яны належаць да той часткі чачэнскай дыяспары, якая засталася пасьля дэпартацыі чачэнскага народа ў 1944 годзе ў Сярэдняй Азіі. Ня ўсе тады вярнуліся. Нейкая колькасьць чачэнцаў засталося там. Гэтыя людзі цалкам інтэграваліся ў тое асяродьдзе, дзе пражывалі. У прынцыпе, яны вельмі моцна адрозьніваюцца ад чачэнцаў. Яны называюць сябе чачэнцамі, ды і зьяўляюцца этнічнымі чачэнцамі. Калі бацька братоў хоць бы памятае сваіх родных і ведае мову, бываючы наездамі ў Чачні, то гэтыя двое наогул ніякага дачыненьня да Чачні, па ўсёй бачнасьці, ня мелі.
Радыё Свабода: Ці можна сур’ёзна казаць пра тое, што іслам быў глыбокім перакананьнем братоў Царнаевых? Бо яны сталі мусульманамі параўнальна нядаўна.
Ахмед Закаеў: Я абсалютна перакананы ў тым, што ў Царнаевых не было ні часу, ні ведаў для таго, каб стаць ісламскімі фундамэнталістамі. Тыя, хто іх ведае, кажуць пра братоў як пра зусім нармальных людзях. Ісламскага адукацыі яны не атрымалі, і гэта азначае, што імі было вельмі лёгка маніпуляваць, гуляючы на рэлігійных пачуцьцях, якія ў іх пачалі зьяўляцца ў апошні час. Людзі, якія яшчэ год таму казалі пра тое, што для іх у жыцьці галоўнае — гэта грошы і кар’ера, не маглі пайсьці на такую страшную акцыю, першапачаткова для іх згубную. Узьнікаюць пытаньні: хто імі маніпуляваў? Хто за ўсім стаяў? Як гэта ім удалося зрабіць? Ніякага фактару ісламскага ўплыву ў гэтым выпадку я не магу для сябе знайсьці.
Радыё Свабода: Чым, на вашу думку, выкліканы агрэсіўны антыамэрыканізм братоў Царнаевых? Бо ЗША далі ім прытулак, магчымасьць вучыцца...
Ахмед Закаеў: Я не лічу, што яны адчувалі нейкі антыамэрыканізм. Чым больш я пра гэта думаю, тым больш пераконваюся ў тым, што старэйшым братам хтосьці маніпуляваў. Жонка ў старэйшага брата — карэнная амэрыканка. У Царнаевых не магло быць ніякай нянавісьці да амэрыканцаў. Амэрыканцы ніколі нічога дрэннага чачэнцам не зрабілі. Наадварот, сотні, тысячы чачэнцаў ўдзячныя амэрыканцам і заходняй супольнасьці за тое, што яны далі ім палітычны прытулак, аказалі мэдыцынскую і сацыяльную дапамогу, далі магчымасьць ім і іх дзецям мець будучыню ў цывілізаваных краінах. Тут няма ніякага апраўдальнага матыву для таго, каб гэтыя людзі — як чачэнцы — маглі адчуваць непрыязнасьць або нянавісьць да амэрыканцаў.