Мінула амаль два месяцы, як беларускія ўлады пазбавілі швэдзкага амбасадара Стэфана Эрыксана мажлівасьці далейшае працы ў Менску, пасьля чаго дыпляматычнае прадстаўніцтва паўночнаскандынаўскае краіны тут увогуле зачынілася і яе культурніцкія інстытуцыі спынілі ў Беларусі ўсе свае праекты.
Але перакладзеныя ды выдадзеныя пры іх спрыяньні кнігі папулярных швэдзкіх аўтараў засталіся. Ганна Янкута — пра швэдзкую клясыку па-беларуску.
Калі перагледзець і палічыць кнігі, перакладзеныя на беларускую мову са швэдзкай, то выявіцца, што значная іх частка — дзіцячая літаратура. Значыць, у Швэцыі найбольш пішуць пра дзяцей, — так і напрошваецца выснова, але ня будзем з ёй сьпяшацца, бо інакш Швэцыя ў нашых вачах ператворыцца ў цудоўную кватэру Свантэ Свантэсана, якую рэгулярна наведвае Піпі Доўгаяпанчоха, Мама Му і іншыя абаяльныя кніжныя героі. Варта пачытаць раман Мікаэля Ніемі «Папулярная музыка з Вітулы», перакладзены на беларускую мову Вольгай Цвірка, — і ўяўленьне пра Швэцыю як пра краіну карлсанаў адразу ж падасца вельмі далёкім ад рэчаіснасьці. Бо дзе яшчэ суворыя паўночныя мужыкі парацца ў лазьні навыперадкі пакуль іх юныя спадчыньнікі ладзяць рок-гурты і мараць пра славу ўлюбёных заходніх зорак?
Ніемі нарадзіўся ў гарадку Паяла, які і апісаў у сваім рамане, што зрабіўся бэстсэлерам і быў перакладзены на многія мовы, у тым ліку і нашую. У сьвятле выхаду ў сьвет новага рамана Альгерда Бахарэвіча Паялу, дый увесь Турнэдален хочацца назваць такімі сабе швэдзкімі Шабанамі з адпаведнымі радасьцямі і трывогамі, блізкімі беларускаму чытачу, бо хто з іх не перажываў першага любоўнага захапленьня і ня марыў пра будучыя ўзьлёты, не чакаючы, што яны раптам могуць ператварыцца ў падзеньні? Паяла, гэтая Палеская глуш швэдзка-фінскага памежжа, патрабуе ад сваіх дзяцей вялікай вытрымкі і ўпартасьці, і калі яны, нягледзячы ні на што, выжываюць, то хтосьці з іх рызыкуе потым зрабіцца адным з самых чытаных у краіне і сьвеце паўночных пісьменьнікаў.
Зборнік сучаснага апавяданьня той ці іншай краіны — фармат досыць складаны і ў пэўным сэнсе нават спрэчны. З аднаго боку, цяжка ўявіць, на падставе чаго выбіраюцца апавяданьні для таго ці іншага зборніка — хутчэй за ўсё на падставе густу яго ўкладальніка, з якім спрачацца, канечне, можна, але ня мае сэнсу. У выніку атрымліваецца ўсяго і патрошку, і ня ўсім чытачам такое даспадобы. З другога боку, разнамасныя творы, стылі, падыходы часам лепш за які раман могуць даць уяўленьне пра сучасны стан літаратуры, да таго ж такому выданьню прасьцей дагадзіць чытачу: не спадабаецца адно апавяданьне, дык спадабаецца іншае. У такім выпадку разнастайнасьць ідзе кнізе толькі на карысьць, бо дае магчымасьць знайсьці свайго швэдзкага пісьменьніка і далей дзейнічаць па абставінах: ці то трэсьці перакладчыкаў, каб рабілі яшчэ, ці то самому вывучаць мову.
Зборнік сучаснага швэдзкага апавяданьня ўключае пераклады чатырнаццаці твораў дванаццаці пісьменьнікаў (апавяданьне «КанТраляваць уСё. сьЦерці» напісанае Ю. Хеміры і А. Руўс у суаўтарстве), зробленыя дзевяцьцю перакладчыкамі (В. Цвірка — яна ж укладальніца кнігі, — Л. Варашуха, Я. Гарунова, Д. Вашкевіч, Г. Марчанка, А. Патаня, Н. Савік, Н. Лабада і М. Фоніна), для многіх з якіх гэтая праца была дэбютнай. Што, зрэшты, на якасьць кнігі ніяк не паўплывала.
Нягледзячы на тое, што сучасная літаратура ў пэўнай ступені нівэлюе нацыянальны стыль і з’яўляецца вынікам узаемадзеяньня самых розных культурных традыцый, зборнік перакладаў дае ўяўленьне пра тое, чым ёсьць сёньняшняя швэдзкая проза. «Швэдзкасьць» выяўляецца ў калярыце і асобных дэталях, а таксама ў адлюстраваньні таго, што ня ёсьць насамрэч «швэдзкім» — жыцьцё імігрантаў у апавяданьні «Сізіф з Грамадзянскага пляцу» Т. Каліфатыдэса, успаміны пра бабулю, што прыехала з вострава Ява (апавяданьне «Бабуля, гарадзкі лад ды прыліў» А. Плэель), — аднак зрабілася часткай сёньняшняй Швэцыі. Гэтую самую «швэдзкасьць» зборнік і адкрывае беларускаму чытачу, хай ня так наўпрост, як «Папулярная музыка з Вітулы» (хаця там хутчэй вядзецца ня столькі пра швэдзкі дух, колькі пра швэдзка-фінскую памежную рэгіянальнасьць), але затое нашмат больш прыбліжана да нашага ці да іхняга сёньняшняга жыцьця, якое лёгка зразумець і параўнаць з навакольнай рэчаіснасьцю.
Кніга «Малы і Білан» выдадзеная пры падтрымцы Пасольства Швэцыі ў Беларусі і ў прадмове маленькім чытачам прачытаць яе пасьля першай часткі — кнігі «Малы і Мядзьведзік» тых самых аўтараў — рэкамэндуе амбасадар Стэфан Эрыксан. Зрэшты, чытаць дзьве гэтыя кнігі можна ў любым парадку ці нават паасобку: сюжэтна яны паміж сабой не зьвязаныя, іх яднаюць толькі два галоўны героі, Малы і Білан, і, безумоўна, іх цацачны сябар, Мядзьведзік. Хіба што толькі ў другой кнізе ўсе трое трохі пасталелі і навучыліся чамусьці новаму. На беларускую мову кнігу пераклала Надзея Кандрусевіч.
Кніга «Малы і Білан» улучае шэраг гісторыяў пра штодзённыя прыгоды дзяцей. У гісторыях гэтых няма нічога незвычайнага, калі не лічыць незвычайнасьць Мядзьведзіка, якому Малы кожны вечар расказвае пра дзённыя прыгоды, бо толькі так яны абодва — і Малы, і Мядзьведзік — могуць заснуць задаволеныя. Ня ведаю, пра што гэтая кніга расказвае дзецям (пра гэта лепш спытаць у іх саміх), дарослым жа яна апавядае пра тое, што цуды магчымыя кожны дзень нават у самым рэальным жыцьці. Бо як сказала Білан у гісторыі пра схаваны падарунак, для дзіцяці самае важнае — гэта нават не падарунак, а вясёлая гульня (праўда, падарунак — гэта таксама някепска, зазначыў Малы).
З швэдзкімі дзецьмі ў кнізе «Малы і Білан» адбываюцца такія самыя рэчы, якія могуць адбыцца і з маленькімі беларусамі: яны хварэюць, губляюцца ў лесе, зьбіраюць чарніцы, гуляюць у канструктар, цягаюць дадому сабак. Адзінае, што падаецца незвычайным, хаця заўважаецца не адразу — гэта адсутнасьць гэндэрных стэрэатыпаў ці элемэнтаў гэндэрнага выхаваньня. Хлопчык Малы і дзяўчынка Білан гуляюць разам у адны і тыя ж гульні, і ніхто ім ня кажа, як мусяць паводзіцца хлопчыкі, а як — дзяўчынкі. Героі кнігі — проста дзеці, якім бацькі дазваляюць расьці так, як ім самім падабаецца.
Юю Вісландэр можна, мабыць, назваць самай перакладанай на беларускую мову швэдзкай дзіцячай пісьменьніцай. Сьледам за гісторыяй пра Малога і яго сяброў у 2012 годзе пабачыў сьвет беларускі пераклад яе кнігі «Мама Му чытае», выдадзены як у папяровай, так і электроннай вэрсіях, апошнюю ў фармаце EPUB (спажывальнікі фармату MOBI кусаюць ад зайздрасьці локці) можна скачаць на сайце bybooks.by разам з іншым перакладам са швэдзкай — кнігай Ульфа Старка «Дыктатар». Пераклад падрыхтаваны Надзеяй Кандрусевіч.
Самая першая і значная перавага новага выданьня — гэта каляровыя ілюстрацыі Свэна Нурдквіста, настолькі вялікія і каляровыя, што тэкст у параўнаньні з імі можа лічыцца другасным. Другая перавага — высокая якасьць паперы, цьвёрдая вокладка і буйны памер шрыфту кнігі, які дазваляе чытаць яе нават самым маленькім дзецям. Трэцяя перавага — незвычайныя і нестандартныя героі, якія робяць незвычайныя рэчы і вядуць нестандартныя размовы. «Ушчыкніце мяне за пёркі», — крычыць крумкач, дазнаўшыся, што Мама Му чытае. — «А я падумаў, што ты звалілася з дрэва». Для герояў Юі Вісландэр няма немагчымага: карова сядае ў машыну і едзе ў бібліятэку, крумкач бярэцца напісаць даведнік пра малако, марачы па сьлядах свайго суайчыньніка Тумаса Транстромэра атрымаць Нобэлеўскую прэмію. Але самае галоўнае — гэта Мама Му, якая шмат чытае і напэўна натхніць сваіх прыхільнікаў далучыцца да яе ў гэтым прыемным занятку.
Ну і, безумоўна, паэзія. На жаль, швэдзкая паэзія па-беларуску на сёньняшні дзень прадстаўленая толькі адной кнігай, зборнікам вершаў Катарыны Фростэнсан «Чыстая краіна», перакладзеным Дзьмітрыем Плаксам, — гэта калі не лічыць тых паэтычных падборак, што выходзілі ў часопісах «Прайдзісьвет» і «Дзеяслоў» альбо гучалі на рознага кшталту вечарынах і імпрэзах і даўно маглі б скласьці асобны томік сучаснай і не зусім сучаснай швэдзкай паэзіі. Кніга Фростэнсан улучае ўсяго дзесяць вершаў, аднак ужо з першага погляду ўражвае сваім арыгінальным афармленьнем (не апошнюю ролю тут адыгрывае яе фармат і высокая якасьць паперы). Выданьне ілюстраванае зробленымі перакладчыкам фотаздымкамі.
У прадмове Дзьмітры Плакс расказвае, чаму ён выбраў вершы менавіта гэтай паэткі. Тлумачэньне гэтае вельмі простае — «Я люблю паэзію Катарыны Фростэнсан» — і самае, відаць, правільнае, бо адразу адказвае на ўсе пытаньні. Калі перакладчык любіць свайго паэта, ён ня можа дазволіць сабе зрабіць яго кепска, і чытач можа яму давяраць. Праца над кнігай рухалася вельмі павольна, адзначае Дзьмітры Плакс далей, і гэта яшчэ адна нагода паверыць перакладчыку, які прадстаўляе ўлюбёную паэтку.
У Беларусі кнігі перакладной паэзіі выходзяць, на жаль, досыць рэдка. А таму аматары сучаснага верша ня могуць абмінуць сваёй увагай кнігу «Чыстая краіна», тым больш што яе аўтарка ня толькі адна з самых прызнаных сёньняшніх швэдзкіх паэтак, ляўрэатка прэміі Бельмана (1994), прэміі Швэдзкага радыё за лірыку (1996), кавалер ордэна Ганаровага легіёна (2003), але і проста цікавы і тонкі лірык.
Мікаэль Ніемі. Папулярная музыка з Вітулы. Пераклад са швэдзкай Вольгі Цвіркі. Менск, выдавец І. Логвінаў, 2010
Ніемі нарадзіўся ў гарадку Паяла, які і апісаў у сваім рамане, што зрабіўся бэстсэлерам і быў перакладзены на многія мовы, у тым ліку і нашую. У сьвятле выхаду ў сьвет новага рамана Альгерда Бахарэвіча Паялу, дый увесь Турнэдален хочацца назваць такімі сабе швэдзкімі Шабанамі з адпаведнымі радасьцямі і трывогамі, блізкімі беларускаму чытачу, бо хто з іх не перажываў першага любоўнага захапленьня і ня марыў пра будучыя ўзьлёты, не чакаючы, што яны раптам могуць ператварыцца ў падзеньні? Паяла, гэтая Палеская глуш швэдзка-фінскага памежжа, патрабуе ад сваіх дзяцей вялікай вытрымкі і ўпартасьці, і калі яны, нягледзячы ні на што, выжываюць, то хтосьці з іх рызыкуе потым зрабіцца адным з самых чытаных у краіне і сьвеце паўночных пісьменьнікаў.
Сучаснае швэдзкае апавяданьне: проза. Менск, «Галіяфы», 2009
Зборнік сучаснага швэдзкага апавяданьня ўключае пераклады чатырнаццаці твораў дванаццаці пісьменьнікаў (апавяданьне «КанТраляваць уСё. сьЦерці» напісанае Ю. Хеміры і А. Руўс у суаўтарстве), зробленыя дзевяцьцю перакладчыкамі (В. Цвірка — яна ж укладальніца кнігі, — Л. Варашуха, Я. Гарунова, Д. Вашкевіч, Г. Марчанка, А. Патаня, Н. Савік, Н. Лабада і М. Фоніна), для многіх з якіх гэтая праца была дэбютнай. Што, зрэшты, на якасьць кнігі ніяк не паўплывала.
Нягледзячы на тое, што сучасная літаратура ў пэўнай ступені нівэлюе нацыянальны стыль і з’яўляецца вынікам узаемадзеяньня самых розных культурных традыцый, зборнік перакладаў дае ўяўленьне пра тое, чым ёсьць сёньняшняя швэдзкая проза. «Швэдзкасьць» выяўляецца ў калярыце і асобных дэталях, а таксама ў адлюстраваньні таго, што ня ёсьць насамрэч «швэдзкім» — жыцьцё імігрантаў у апавяданьні «Сізіф з Грамадзянскага пляцу» Т. Каліфатыдэса, успаміны пра бабулю, што прыехала з вострава Ява (апавяданьне «Бабуля, гарадзкі лад ды прыліў» А. Плэель), — аднак зрабілася часткай сёньняшняй Швэцыі. Гэтую самую «швэдзкасьць» зборнік і адкрывае беларускаму чытачу, хай ня так наўпрост, як «Папулярная музыка з Вітулы» (хаця там хутчэй вядзецца ня столькі пра швэдзкі дух, колькі пра швэдзка-фінскую памежную рэгіянальнасьць), але затое нашмат больш прыбліжана да нашага ці да іхняга сёньняшняга жыцьця, якое лёгка зразумець і параўнаць з навакольнай рэчаіснасьцю.
Юя Вісландэр, Томас Вісландэр. Малы і Білан. Менск, «Літаратура і мастацтва», 2011
Кніга «Малы і Білан» улучае шэраг гісторыяў пра штодзённыя прыгоды дзяцей. У гісторыях гэтых няма нічога незвычайнага, калі не лічыць незвычайнасьць Мядзьведзіка, якому Малы кожны вечар расказвае пра дзённыя прыгоды, бо толькі так яны абодва — і Малы, і Мядзьведзік — могуць заснуць задаволеныя. Ня ведаю, пра што гэтая кніга расказвае дзецям (пра гэта лепш спытаць у іх саміх), дарослым жа яна апавядае пра тое, што цуды магчымыя кожны дзень нават у самым рэальным жыцьці. Бо як сказала Білан у гісторыі пра схаваны падарунак, для дзіцяці самае важнае — гэта нават не падарунак, а вясёлая гульня (праўда, падарунак — гэта таксама някепска, зазначыў Малы).
З швэдзкімі дзецьмі ў кнізе «Малы і Білан» адбываюцца такія самыя рэчы, якія могуць адбыцца і з маленькімі беларусамі: яны хварэюць, губляюцца ў лесе, зьбіраюць чарніцы, гуляюць у канструктар, цягаюць дадому сабак. Адзінае, што падаецца незвычайным, хаця заўважаецца не адразу — гэта адсутнасьць гэндэрных стэрэатыпаў ці элемэнтаў гэндэрнага выхаваньня. Хлопчык Малы і дзяўчынка Білан гуляюць разам у адны і тыя ж гульні, і ніхто ім ня кажа, як мусяць паводзіцца хлопчыкі, а як — дзяўчынкі. Героі кнігі — проста дзеці, якім бацькі дазваляюць расьці так, як ім самім падабаецца.
Юя Вісландэр. Мама Му чытае. Менск, «Мастацкая літаратура», 2012
Самая першая і значная перавага новага выданьня — гэта каляровыя ілюстрацыі Свэна Нурдквіста, настолькі вялікія і каляровыя, што тэкст у параўнаньні з імі можа лічыцца другасным. Другая перавага — высокая якасьць паперы, цьвёрдая вокладка і буйны памер шрыфту кнігі, які дазваляе чытаць яе нават самым маленькім дзецям. Трэцяя перавага — незвычайныя і нестандартныя героі, якія робяць незвычайныя рэчы і вядуць нестандартныя размовы. «Ушчыкніце мяне за пёркі», — крычыць крумкач, дазнаўшыся, што Мама Му чытае. — «А я падумаў, што ты звалілася з дрэва». Для герояў Юі Вісландэр няма немагчымага: карова сядае ў машыну і едзе ў бібліятэку, крумкач бярэцца напісаць даведнік пра малако, марачы па сьлядах свайго суайчыньніка Тумаса Транстромэра атрымаць Нобэлеўскую прэмію. Але самае галоўнае — гэта Мама Му, якая шмат чытае і напэўна натхніць сваіх прыхільнікаў далучыцца да яе ў гэтым прыемным занятку.
Катарына Фростэнсан. Чыстая краіна. Менск, «Мэдысонт», 2011
У прадмове Дзьмітры Плакс расказвае, чаму ён выбраў вершы менавіта гэтай паэткі. Тлумачэньне гэтае вельмі простае — «Я люблю паэзію Катарыны Фростэнсан» — і самае, відаць, правільнае, бо адразу адказвае на ўсе пытаньні. Калі перакладчык любіць свайго паэта, ён ня можа дазволіць сабе зрабіць яго кепска, і чытач можа яму давяраць. Праца над кнігай рухалася вельмі павольна, адзначае Дзьмітры Плакс далей, і гэта яшчэ адна нагода паверыць перакладчыку, які прадстаўляе ўлюбёную паэтку.
У Беларусі кнігі перакладной паэзіі выходзяць, на жаль, досыць рэдка. А таму аматары сучаснага верша ня могуць абмінуць сваёй увагай кнігу «Чыстая краіна», тым больш што яе аўтарка ня толькі адна з самых прызнаных сёньняшніх швэдзкіх паэтак, ляўрэатка прэміі Бельмана (1994), прэміі Швэдзкага радыё за лірыку (1996), кавалер ордэна Ганаровага легіёна (2003), але і проста цікавы і тонкі лірык.