Мясьціна такая ніяк не забудзецца,
Пазнаеш —
Здаецца, навекі твая.
Ёсьць ціхая ў Мінску Прыгожая вуліца,
Забыцца якое ня здолею я.
Стаялі там хаты малыя, маркотныя,
Зялёнымі хусткамі
Хутаў іх мох.
Чаму яе звалі назвай пяшчотнаю,
Ніяк зразумець я ў юнацтве ня мог.
Небрукаваная і непралазная,
Дзе цемра, бывала,
Да ранку стаіць...
А смутак па ёй адчуваю выразна я,
І сэрца нявызнаным болем шчыміць.
Вуліца Прыгожая з аднайменным завулкам існуе па сёньня. Каля станцыі мэтро «Інстытут культуры», паміж чыгункай і шырокай трасай вуліцы Магілёўскай захаваўся ўнікальны лапік старажытнага менскага прадмесьця. З драўлянымі дарэвалюцыйнымі дамамі, з пахам пячнога дыму, з разьблёнымі ліштвамі. Вось толькі назва прадмесьця не дажыла да нашых дзён. Уборкі.
Менская старажылка, краязнаўка Сьвятлана Іванова так тлумачыць гэты тапонім.
— Што такое Ўборкі? Ёсьць два паняцьці такія. Можна сказаць, што гэта ад слова «ўбіраць». Убіраць ураджай. І можна сказаць — «у бора». Бо наш Менск быў абкружаны лясамі. Мы лясныя людзі.
— А што значыць убіраць ураджай? У горадзе...
— Палі. У нас былі засеяныя палі. Кожная вольная тэрыторыя. Менчукі выкарыстоўвалі кожны кавалак зямлі. А там, у раёне Ўборак, жылі з канца 19-га стагодзьдзя чыгуначнікі. Гэта была эліта нашага гораду.
— Вуліца Прыгожая. Яе так назвалі жартам?
— Не. Яна сапраўды была вельмі прыгожая. Бо там былі сады, і аздабляла ўсё гэта адна зь вежаў. У нас было некалькі воданапорных вежаў. Вуліца была прыгожая.
— Беларускую мову можна было пачуць толькі ад прыежджых зь вёсак ці ў прадмесьцях яна таксама гучала?
— Гучала. З рознымі дыялектамі. З брэсцкім, з гомельскім. Мне заўжды падабалася слухаць усе гэтыя дыялекты. Яны былі на розных хвалях. То працяжныя, то хуценька, як скорагаворачка.
Беларускую мову можна пачуць ва Ўборках і сёньня. Лідзія Нічыпараўна Пянькоўская, невысокая, сівая, мілавідная пані запрасіла ў дом адразу, як пачула, зь якога я радыё. Утульны пакой, аклеены бардовымі шпалерамі, на сьценах нацыянальны сьцяг, партрэт Зянона Пазьняка, вышыўка са словамі «Жыве Беларусь». Гаспадыня падзялілася сваёй бядой. У яе зламаўся радыёпрымач.
— Бачыце, зламалася нешта. І я ўжо тыдні тры ня слухаю «Свабоду».
— А вы ведаеце, што наша кіраўніцтва хоча адмовіцца ад радыёхваляў? І цалкам перайсьці на інтэрнэт?
— Кіраўніцтва? Амэрыканцы? Адмовіцца?
— Адмовіцца ад радыёхваль.
— А яны ўлічваюць, што ў такіх пэнсіянэраў, інвалідаў, як я, інтэрнэту няма і быць ня можа? Скажыце ім, каб яны ведалі. У мяне няма сродкаў набыць гэта ўсё. Для мяне «Свабода» — гэта паслухаць праўду.
На сьцяне я заўважыў фотапартрэт маладой жанчыны са зьнешнасьцю кіназоркі, ды яшчэ ў марскім кіцелі. Аказалася, што пані Лідзія ў маладосьці хадзіла на рыбалавецкіх судах памочнікам капітана.
— На «рыбаках» спачатку. Кітабойна-рыбалоўная флятылія. Лавілі ў Атлянтыцы. А потым я захацела па Міжземнамор’і пахадзіць. У пяці гарадах Італіі была. Разы чатыры на Канарах. Басфор праходзілі і ўночы, і раніцай, і ўвечары.
— Што ўражвала?
— Ну хіба можна было параўнаць? Уявіце сабе Вэнэцыю. Вуліца — адны крамы. Такія водары, такі тавар выкладзены. Хацелася там застацца. Але як падумаеш, што недзе родныя, блізкія, мая радзіма. Як жа я на чужыне? Як я пакіну іх? Усё пераварочвалася ўнутры.
Як толькі сыходзім з карабля, стаяць шэрагі, чалавек па дзесяць гэтых эмігрантаў. Ведаюць, што з Савецкага Саюзу. Стаяць моўчкі. Прыходзяць, каб толькі паглядзець на нас.
— Калі мы ішлі там, былі чуваць па радыё перадачы для эмігрантаў. Яны такія перадачы рабілі, што я, ня будучы эмігранткай, слухала і плакала. Ну што яшчэ? Прыходзіць судна ў порт. Выклікае нампаліт. Гаворыць: «Вы не павінны ні з кім, хто б да вас ні зьвяртаўся, ні з кім не павінны размаўляць, ніякіх падарункаў прымаць, нейкія лісты сюды браць. І нічым не захапляйцеся. Бо вы прадстаўляеце вялікую краіну Савецкі Саюз». А мы бачылі, што як толькі сыходзім з карабля, стаяць шэрагі, чалавек па дзесяць гэтых эмігрантаў. Ведаюць, што з Савецкага Саюзу. Стаяць моўчкі. Прыходзяць, каб толькі паглядзець на нас.
— І вы не маглі зь імі перакінуцца словам?
— Не маглі.
Але давайце пашпацыруем па завулку Прыгожым, пакуль яго яшчэ ня зьнесьлі. Уражаньне фантастычнае. Пад нагамі, на глыбіні, грукоча мэтро, а вы стаіце ў засьнежаным Менску 19-га стагодзьдзя. Каб яшчэ не было столькі пустых дамоў з закалочанымі вокнамі. Дый жылыя выглядаюць ня надта прэзэнтабэльна. Вось два мужыкі разгаварыліся каля калёнкі з вадой.
— Тут стаяць дамы па сто гадоў. Вось гэты, вось гэты. А колькі памянялася гаспадароў...
— Што, старажылаў не засталося?
— Ужо трыццаць гадоў нас зносяць. Ні будавацца не дазвалялі, нічога. І гэтыя хаты ўжо гніль.
— І па сёньня не даюць ні разбудавацца, ні прыбудавацца. «Ваш раён непэрспэктыўны». Зьбіраюцца зносіць, а пасьля ўсё замарожваецца ізноў. І жыві як хочаш. А тут у кожным доме па пяць сем’яў жыве.
Спадарыня Ларыса — адзіны ва Ўборках чалавек, які жыве ў доме, дзе нарадзілася. Вось толькі паміраць ёй тут ня хочацца.
— Тут мой тата нарадзіўся, у гэтым доме. Яму 105 гадоў было б.
— А чаго б вам хацелася?
— Кватэру атрымаць ды пажыць пару гадоў нармальным жыцьцём.
— Ня хочацца жыць у сваім радавым?
— А што тут добрага? Вада на вуліцы. Туалет на вуліцы. Канечне, хочацца атрымаць.
Але вернемся ва ўтульны пакой пані Пянькоўскай. Якая калісьці зьбірала ў раёне подпісы за дэмакратычных кандыдатаў. А пасьля кінула гэтую справу.
На беларусаў я не спадзяюся. Я спадзяюся толькі на волю Божую.
— На беларусаў я не спадзяюся. Я спадзяюся толькі на волю Божую. Ужо столькі людзей моліцца, просіць аб зьменах. Што, можа, Бог пачуе. Я апошнім часам пачала раздражняцца, калі пачынаю нешта даказваць. Тут такая тупізна. У мяне настолькі псуецца настрой, што немагчыма прабіць браню абыякавасьці. Я перайшла, ведаеце, думаю, што гэта больш пранікае ў народ, чым палітыка... Я перайшла на анэкдоты.
Анэкдотам ад Лідзіі Пянькоўскай мы і завершым наш шпацыр па Ўборках.
— Выйшаў Лукашэнка на народны сход і гаворыць: «Вы ўсе ведаеце, што ў нас крызіс. Вінаваты ўрад, і вы ўсе вінаватыя. Давайце разам выбірацца з гэтай сытуацыі. Я буду перад вамі чэсны. У 2012 годзе інфляцыя будзе 20%». А з залі мужчынскі голас: «Значыць, будзем працаваць па дзесяць гадзін». — «У 2013-м годзе, — Лукашэнка кажа, — інфляцыя будзе 50%». А з залі той самы голас кажа: «Значыць, будзем працаваць 12 гадзін». — «Ну, а ў 14-м годзе, хакейны год, трэба пабудаваць некалькі гасьцініц, забаўляльных цэнтраў, інфляцыя будзе 100%». А з залі голас: «Значыць, будзем працаваць 24 гадзіны». Лукашэнка сядзіць і думае — які ў мяне сазнацельны народ! «А кім вы працуеце?» — «Магільшчыкам...»